Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Raqamli texnologiyalar samaradorligini baholash metodikasi
■
Raqamli texnologiyalar samaradorligini baholashdan ko‘zlangan maqsad:
●
tijorat bankida raqamli texnologiyani amaliyotda qo‘llashning iqtisodiy samaradorligini aniqlash.
■
Raqamli texnologiyalar samaradorligini baholashning yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan maqsadiga erishishda 
quyidagi vazifalar belgilab olinadi:
●
raqamli texnologiyalar samaradorligini baholash jarayonini amalga oshiruvchi mas’ul shaxsni belgilash 
(boshqaruv);
●
raqamli texnologiyalar samaradorligini baholash jarayonini amalga oshiruvchi mas’ul shaxsning raqamli 
kompetensiyasini baholash (forsayt tadqiqotlarida qo‘llaniladigan “Ekspert” modeli yordamida);
●
raqamli texnologiyalar samaradorligini baholashning metod va modellarini aniqlash (mas’ul shaxs);
●
raqamli texnologiyalar samaradorligini baholashning kiruvchi ma’lumotlari va ko‘rsatkichlarini aniqlash 
(mas’ul shaxs);
●
raqamli texnologiyalar samaradorligini baholashni amalga oshirish va baholash natijalari asosida raqamli 
texnologiya samaradorligi integral ko‘rsatkichini aniqlash DTeff (mas’ul shaxs);
Mazkur baholash jarayonini sifatli amalga oshirish maqsadida baholash algoritmi quyidagi tartibda izohla-
nadi:
1-bosqich:
raqamli texnologiyani baholash maqsadida tanlab olish;
2-bosqich:
raqamli texnologiyalar samaradorligini baholashning dolzarbligini asoslash;
3-bosqich:
baholashning maqsad va vazifalarini ishlab chiqish;
4-bosqich:
raqamli texnologiyalar samaradorligini baholash jarayoniga tegishli ma’lumotlar to‘plash (omil-
lar, mezonlar, ko‘rsatkichlar va h.k.);
5-bosqich:
baholash metod va modellarini aniqlash va/yoki ishlab chiqish;
6-bosqich:
baholash jarayonini amalga oshirish;
DTeff
integral ko‘rsatkichi quyidagi ko‘rsatkichlar tizimi (1-5) orqali aniqlanadi:
i
-raqamli xizmat uchun mijozlar soni samaradorligi 
Ceff
i
quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
(1)
bu yerda,
Cit
– 
i
-raqamli xizmatdan joriy 
t
-davrda (oy, chorak, yil) foydalangan mijozlar soni;
Cit
past
– 
i
-raqamli xizmatdan yangi raqamli texnologiya joriy etilmasidan oldingi 
t
-davrda (oy, chorak, yil) 
foydalangan mijozlar soni.
i
-raqamli xizmat uchun tranzaksiyalar soni samaradorligi 
Teff
i
quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
(2)
bu yerda,
Tit
– 
i
-raqamli xizmatdan joriy t-davrda (oy, chorak, yil) amalga oshirilgan tranzaksiyalar soni;
Tit
past
– 
i
-raqamli xizmatdan yangi raqamli texnologiya joriy etilmasidan oldingi 
t
-davrda (oy, chorak, yil) 
amalga oshirilgan tranzaksiyalar 4soni.
i
-raqamli xizmat uchun tranzaksiyalar summasi samaradorligi ATeffi quyidagi formula yordamida hisobla-
nadi:
(3)
bu yerda,
ATit
– 
i
-raqamli xizmatdan joriy t-davrda (oy, chorak, yil) amalga oshirilgan tranzaksiyalar summasi;
ATit
past
– 
i
-raqamli xizmatdan yangi raqamli texnologiya joriy etilmasidan oldingi 
t
-davrda (oy, chorak, yil) 
amalga oshirilgan tranzaksiyalar summasi.
i
-raqamli xizmat uchun foizsiz daromad samaradorligi IIeffi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
(4)
bu yerda,
IIit
– 
i
-raqamli xizmat uchun joriy 
t
-davrdagi (oy, chorak, yil) komissiya va xizmat to‘lovlaridan olingan daro-
mad (foizsiz daromad tarkibidagi);

---

409
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
IIit
past
– 
i
-raqamli xizmat uchun yangi raqamli texnologiya joriy etilmasidan oldingi 
t
-davrdagi (oy, chorak, yil) 
komissiya va xizmat to‘lovlaridan olingan daromad (foizsiz daromad tarkibidagi).
(4) formula yordamida nafaqat foizsiz daromadlar bo‘limidagi turli hil daromadlar samaradorligini, shuning-
dek foizli daromadlar bo‘limidagi turli hil daromadlar samaradorligini ham aniqlash mumkin.
i
-raqamli xizmat uchun foizsiz harajat samaradorligi IEeffi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
(5)
bu yerda,
IEit
– 
i
-raqamli xizmat uchun joriy 
t
-davrdagi (oy, chorak, yil) komissiya va xizmat ko‘rsatish harajatlari 
(foizsiz harajat tarkibidagi);
IEit
past
– 
i
-raqamli xizmat uchun yangi raqamli texnologiya joriy etilmasidan oldingi 
t
-davrdagi (oy, chorak, 
yil) komissiya va xizmat ko‘rsatish harajatlari (foizsiz harajat tarkibidagi).
(5) formula yordamida nafaqat foizsiz harajatlar bo‘limidagi turli hil harajatlar samaradorligini, shuningdek 
foizli harajatlar bo‘limidagi turli hil harajatlar samaradorligini ham aniqlash mumkin.
i
-raqamli xizmat samaradorligining integral ko‘rsatkichi 
DTeffi
-ni aniqlashda o‘rtacha arifmetik qiymatni 
aniqlash usulidan foydalaniladi:
(6)
bu yerda,
X
– 
i
-raqamli xizmat samaradorligining integral ko‘rsatkichi;
x
i
– 
i
-raqamli xizmatning omillar bo‘yicha samaradorlik ko‘rsatkichlari;
n
– 
i
-raqamli xizmat bo‘yicha omillar soni.
yoki,
bu yerda,
q
i
– 
i
-raqamli xizmat samaradorligining integral ko‘rsatkichi;
q
ij
– 
i
-raqamli xizmatning 
j
-omillar bo‘yicha samaradorlik ko‘rsatkichlari;
m
– 
i
-raqamli xizmat bo‘yicha omillar soni.
(6) tenglamaga ko‘ra i-raqamli xizmat uchun integral ko‘rsatkich DTeffi quyidagi formula yordamida aniqla-
nadi:
(8)
Tijorat banki biznes faoliyatida foydalaniladigan raqamli xizmatlar (n) uchun raqamli texnologiyalar sama-
radorligining integral ko‘rsatkichi DTeff quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
(9)
7-bosqich:
raqamli texnologiyalar samaradorligining integral ko‘rsatkichlariga ko‘ra baholash natijalarini 
izohlash;
Integral baholash ko‘rsatkichlari raqamli texnologiyalar samaradorligini integral ko‘rsatkichlari izohlari jad-
valiga ko‘ra izohlanadi (1-jadval).
1-jadval:
Raqamli texnologiyalar samaradorligining integral ko‘rsatkichlari izohlari