Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Kredit portfelini tahlil qilish:
bankning kredit portfeli sifatini baholash uchun matematik modellar-
dan foydalanish mumkin, shu jumladan kreditning defolt ehtimoli, kredit xavfi va kutilayotgan zarar. 
Kredit skoringi, logistika regressiyasi yoki mashinani o‘rganish texnikasi kabi modellar kredit defoltlarini 
bashorat qilish va boshqarish, xavf konsentratsiyasini aniqlash va kredit narxlarini optimallashtirishga 
yordam beradi.
3. 
Daromadlilik tahlili:
matematik modellar turli omillarni, shu jumladan foizli daromadlar, foizsiz daro-
madlar, operatsion xarajatlar va kredit yo‘qotishlarini hisobga olgan holda bankning rentabelligini tahlil 
qilishga yordam beradi. Modellar turli xil stsenariylarning rentabellikka ta’sirini baholash va takomillasht-
irish sohalarini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.
4. 
Xatarlarni boshqarish:
banklar kredit xavfi, bozor xavfi, likvidlik xavfi va operatsion xavf kabi turli xil 
xatarlarga duch kelishadi. Matematik modellar kabi xavf ostidagi qiymat (VaR) modellari, stress testi, 
yoki Monte-Karlo simulyatsiyalari ushbu xavflarni aniqlash va boshqarish uchun ishlatilishi mumkin. 
Ushbu modellar salbiy stsenariylar bo‘yicha mumkin bo‘lgan yo‘qotishlarni baholashga va xavflarni 
boshqarishning tegishli strategiyalarini aniqlashga yordam beradi.
5. 
Normativ muvofiqlik:
banklar Markaziy bank yoki moliya organlari tomonidan belgilangan me’yoriy ta-
lablarga javob berishi kerak. Matematik modellar bankning kapitalning etarlilik koeffitsiyentlari, likvidlik 
koeffitsiyentlari va kredit yo‘qotishlarini ta’minlash talablari kabi me’yoriy koeffitsiyentlarga muvofiqligini 
baholashda yordam berishi mumkin.
Shuni ta’kidlash kerakki, iqtisodiy matematik modellashtirishni O‘zbekistondagi banklarga aniq tatbiq etish 
dolzarb moliyaviy ma’lumotlarga ega bo‘lishni va mamlakatning bank qoidalari va amaliyotini tushunishni talab 
qiladi. Batafsil tahlil qilish uchun so‘nggi tadqiqot nashrlari, moliya institutlarining hisobotlari bilan maslahatlash-
ish yoki O‘zbekistondagi bank-moliya sohasidagi mutaxassislar bilan hamkorlik qilish tavsiya etiladi.
Tijorat banklarida iqtisodiy va matematik modellashtirishni qo‘llash bir nechta ta’sirga ega. Birinchidan, 
bu potensial zaifliklarni bashorat qilish va xavflarni boshqarish bo‘yicha faol choralarni ko‘rish orqali xavflarni 

---

105
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
baholashga yordam beradi. Ikkinchidan, bu banklarga o‘z resurslarini samarali taqsimlashda, kapitaldan foy-
dalanishni optimallashtirishda va xarajatlarni minimallashtirishda yordam beradi. Uchinchidan, u turli moliyaviy 
mahsulotlar va xizmatlar uchun samarali narxlash strategiyasini ishlab chiqishda yordam beradi. Bundan tash-
qari, iqtisodiy va matematik modellar tartibga soluvchi o‘zgarishlarning bank operatsiyalariga ta’sirini baholash 
orqali tartibga muvofiqlikka hissa qo‘shadi.
X U L O S A VA TA K L I F L A R
Xulosa qilib aytganda, iqtisodiy va matematik modellashtirish muhim rol o‘ynaydi tijorat banki ishlash dray-
verlari haqida tushuncha berish va strategiyalarni optimallashtirish orqali. Ekonometrik va matematik mod-
ellarning kombinatsiyasi banklarga ongli qarorlar qabul qilish, o‘zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish va 
barqaror o‘sishga erishish imkonini beradi. Biroq, modellar haqiqatning soddalashtirilganligi va bank tizimining 
barcha murakkabliklarini qamrab olmasligi mumkinligini tan olish muhimdir. Shuning uchun modellarni doimiy 
monitoring qilish, tasdiqlash va takomillashtirish juda muhimdir.
Tijorat banklarida iqtisodiy va matematik modellashtirish samaradorligini yanada oshirish uchun quyidagi 
takliflar taklif etiladi:
■
Modellashtirish texnikasi bo‘yicha bilim va ilg‘or tajribalarni almashish uchun ilmiy doiralar, regulyatorlar 
va tijorat banklari o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish.
■
Bank sohasining rivojlanayotgan dinamikasini aks ettirish uchun ilg‘or modellashtirish metodologiyalari-
da tadqiqot va ishlanmalarni rag‘batlantirish.
■
Manfaatdor tomonlar o‘rtasida ishonchni mustahkamlash uchun modellarni ishlab chiqish va tasdiqlash 
jarayonlarida shaffoflikni targ‘ib qilish.
■
Kuchli modellashtirish amaliyotini qo‘llab-quvvatlash va ma’lumotlar yaxlitligini ta’minlash uchun ma’lu-
motlarni tahlil qilish imkoniyatlari va texnologiyalariga sarmoya kiriting.
■
Noqulay stsenariylar ostida banklarning chidamliligini baholash uchun muntazam model stress testlarini 
o‘tkazing.
Iqtisodiy va matematik modellashtirish usullarini qo‘llash orqali tijorat banklari raqobatbardosh ustunlik-
ka ega bo‘lishlari, risklarni boshqarish amaliyotini kuchaytirishlari va umumiy moliya tizimining barqarorligi va 
o‘sishiga hissa qo‘shishlari mumkin.