292
– Basharti, popisa bo‘lmasa?.. – dedi Anvar. – Xon
popisani bilmaydi, uning hamma harakati jiddiy! Shun-
day, siz bu xatni er taga uning qo‘liga berasiz va undan
har bir yordamingizni ayamaysiz!
– Bu aqllik gap emas, uka...
– Men endi shunga qaror berganman! –
dedi Anvar
o‘zga rishsiz. – Bu azmdan qaytish yo‘q... Faqat, siz unga
yordami ngizni ayamaslikka menga so‘z bersangiz bo‘ldi!
Qobilboy entikdi, xatni olib, bir necha fursat sukutda
o‘ltirdi... So‘ngra birdan o‘rnidan turib hujradan chiqa bosh-
ladi.
– Yo‘l bo‘lsin?
– Ketayapman.
– Xayr, kechiringiz!
Qobilboydan javob bo‘lmadi.
Kun qiyomga
1
yaqinlashgan. Yana biror soatdan so‘ng
Sultonalini o‘limga olib chiqar edilar. O‘rdadan
hech kim
uning najot topishiga ishonmas; xonning oldiga chaqiril-
di – o‘ldi, basharti gunohi bo‘lib, iqror qilsa, yana jazoga
qoldi, vassalom.
Ammo Anvar xon huzuriga kelib, o‘zini
uning hukmiga topshiradi, chin yigitlik yo‘li bilan do‘stini
qutqaradi, degan xayolga kim ishonsin? Kecha jarchi ko‘y-
guzarlarni aylanib, Anvarni insofga chaqirdi, kishi qoniga
qolmaslik fazilatini tarannum ettirdi. Biroq Anvarning bun-
day «hamoqati»ga
2
aхloqan sukut etib, vijdonan so‘zlagan
o‘rda arbobi va boshqalar ishonsinmi!
Shunda o‘rda arbobi bukun peshindan biroz ilgariroq mu-
jassam bir vijdon, tog‘yurak bir yigit va o‘lim sari kulib ke-
luvchi bir arslonni o‘z tarixida birinchi martaba ko‘rdi va
tong ajabda qoldi. Bu ulug‘ jasorat bir necha daqiqalarga-
cha zulm itlarini sukutga soldi, ularni ishdan to‘xtatdi. O‘rda
arboblarining mahkamada o‘tirganlari
eshik yoniga chiqib,
yo‘lda borganlari harakatsiz qolib, parvosiz, har kim yonidan
salomlashib o‘tguvchi arslonni tomosha qildilar.
1
Qiyom
– tush.
2
Ham
о
qat
– ahmоqlik.
293
Anvar devonxona qarshisiga yetganda, nima maqsad bi-
landir darichalar va eshik yonida mo‘ralashuvchi mirzolar-
ga umumiy bir ta’zim ifoda qildi va zinalarga sobitqa dam
oyoq qo‘yib, yuqoriga, xon huzuriga chiqib ketdi. Poy-
taxt bo‘sag‘asidagi doimiy yasovullardan o‘tib, dahlizda
to‘xtadi. Chunki bundan o‘tish uchun hudaychi vositasida
xondan ruxsat oldirish lozimdir. Birinchi eshik yonida qo‘l
qovushtirib turuvchi Darvesh
hudaychi taajjub va hayrat
ichida Anvarni qarshilab, ikkinchi xonadagi «janob» hu-
zuriga ketdi.
Taxtiga takya qilgan
1
Xudoyor ikki ko‘zi to‘g‘risida ikki
jallodni qo‘yib, yonidagi domla shig‘ovul
2
, Tursun otaliq
va g‘ayri
3
bir necha a’yonlar bilan suhbatlashar edi.
– Pushti panoho! – dedi hudaychi. – Xiyonatkor o‘z ixti-
yori bilan kelib, domi adolatingizga taslim bo‘lmoqchi.
– Xiyonatkoring‘ kim?
– Mirzo Anvar!
Xon
seskanib ketdi, hamnishinlar
4
ham alang-jalang
bo‘l di lar.
– Keltir!
Hudaychi qulluq qilib, orqasiga qaytdi. Dahlizdagi
Anvar birinchi xonadagi a’yonni
hayratga solib, ikkinchi
tanobiy ning bo‘sag‘asida, jallodlar o‘rtasida to‘xtadi va
xonga ta’zim ado qildi.
Raqibni bu qadar jasoratda ko‘rgan Xudoyorning kip-
rik ostlari uchib, soqol tuklari silkindi va biroz so‘z topol-
magandek tamshanib turdi.
– Sen bizga xiyonat qilding‘, it uvli!
Anvar bosh irg‘atdi.
1
Dostları ilə paylaş: