Boshlang’ich sinf o’quvchilarining intеllеktual imkoniyatlari to’G’risidagi hozirgi pеdagogik psixologik talablar

Shaxs aqliy kamolatiga tasir etuvchi omillani aniqlashning diognostik 
usullsri. 
Shaxs aqliy kamol topishda va uning xulqiga ijtimoiy va biologik 
omillarning tasir kuchi hamisha bir xil bo’lavermaydi. Sababi odamning xulqiga, 
munosabatiga va aloqalarigayoshi bilimi, hayotiy tajribasi, odatlari va nihoyat 
vaziyat ham tasir etadi.
Shaxsning fazilatlarini to’g’ri aniqlash va behato baxolash uchun uni turli 
munosabatlar doirasiga turli vaziyatlarda kuzatib ko’rish lozim. Ana shindagina 
shaxsning ijtimoiy xulqi manaviy qiyofasi, insoniy fazilatlari royobga chiqadi. 
Shaxsni rivojlantirish vazifasini to’g’ri hal qilish uchun uning xulqiga tasir etuvchi 
omillarni, bu omillarni tabiatini shaxsning hususiyatini yaxshi bilmoq kerak. 
Pedagogika “shaxs” tushunchasi “inson” tushunchasida farqli o’laroq u 
insonni ijtimoiy hususiyatlarini anglatadi. Yangi jamiyat boshqa odamlar bilan 
momilada bo’lishi, munosabat o’rnatishi natijasida shakillanib boradigan sifatlarni 
bildiradi. Insonning psixik hususiyatlarini rivojlantirishi aql, iroda, diqqat, harakat 
hayoti o’z o’rnini topa olishi, uning vatani xalqning ravnaqi yo’lida olqishlay 
e’tiqat bilan hizmat qilishi, imkon bolishi insonni shaxs darajasiga ko’taradi. 
Bunday sifatlarni ro’yobga chiqarish tarbiyaga bog’liq bo’ladi. Bolaning 
kamolatiga , ruxiyatiga fel –atvori shakillanishiga qanday omillar tasir etadi. 
Pedagagik bola tarbiyasiga, uning shakillanishiga biolagik omil, ijtimoiy omil va 
ta’lim va tarbiya tasir etetuvchi omillar shular hisoblanadi. 
Inson intellekti uchun eng muhim narsa shuki u atrofimizni o’rab olgan va 
olamdagi narsa va hodisalar o’rtasida bog’lanishi va munosabatlarini aks ettirish 
hamda shu bilan ijoriy ravishda qayta o’zgarish imkonini beradi.
N.Leytesning ko’rsatib o’tganiga qaraganda oily nerv faoliyati 
hususiyatlarida faollik va o’z-o’zini tartibga solishning ayrim shart-sharoitlari 
bo’lib, bular umumiy aqliy qobiliyatlarni toptirishning muhim ichki sharoitlaridan 
iboratdir.

---

45 
Mazkur tadqiqot intellektni tekshirishning eng keng tarqalgan metodlaridan 
biri Amerikalik psixolog D.Vekslar tamonidan ishlab chiqarilgan bolalar 
intellektlarini o’lchash shkolasidan iboratdir. 
Sinaluvchilar bilan tadqiqot ishi o’tkazishdan so’ng olingan natijalar miqdor 
va sifat jihatdan taxlil qilindi. Olingan natijalar quyidagi jadvalda o’z aksini topadi. 
Aqliy faoliyat bilan jismoniy faoliyatning o’zoro uzliksiz almashib turishi ko’p 
jihatdan o’quvchining individual psixologik hususiyatga bog’liq bo’lishi mumkin. 
D.B.El’konin boshlang’ich sinf o’quvchilarning aqliy faolligini 
boshqarishga o’rgatish uchun:
1. Topshiriqni yechish uchun vositalarni tanlash
2. Topshiriqlarni yechish vaqtida o’z-o’zini nazorat qilish 
3.O’zlashtirish darajasini baxolash 
4.O’z-o’zini tekshirish 
5. O’z- oldiga maqsad qo’yish 
6.Simvollar belgilar amalyotlar bilan predmentni ichki munosabatlar 
mavjudligini tushunish kabi jihatlariga etibor qilish uqtirib o’tadi.
Kichik maktab bolalarida, intellektual rivojlanishi ta’lim jarayoni bilan 
bog’liq bo’lib, unga beriladigan nazariy materiallarni o’zlashtirish orqali amalgam 
oshadi. Shu shaxsdagi bilish jarayonini rivojlanganligi bilan bog’liqdir. 
Aynan shu yoshdagi o’quvchilarda aqliy qobiliyatlarini rivojlanganligini 
o’rganish uchun aqlni o’lchash Veksler shkolasidan foydalabiladi. 
Quyida boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun intellektual imkoniyatlarni 
rivojlantiradigan mashg’ulotlar jamlanmasi tavsiya etiladi.