Boshlang’ich sinf o’quvchilarining intеllеktual imkoniyatlari to’G’risidagi hozirgi pеdagogik psixologik talablar

Verbal tafakkurni rivojlantirish bo’yicha tavsiyalar 
•
Sekin fikrlashga harakat qilib ko’ring. Fikrlashni tezlashtirishga 
harakat qiling.
•
O’qish uchun doimo vaqt toping. O’qish aqliy rivojlanishni 
o’stirishning eng maqbul yo’li, xayoliy timsollar va diqqatni to’plashning 
jonlantiradi. 
•
Fikrlaringizni qog’ozda bayon etishga harakat qiling., Fikrlarni yozma 
bayon etish sizga ularni saralashga, har xil nuqtai nazarlarni qiyoslashga, fikrlarni 

---

48 
shakllantirish va tekshirishga, nimani his etayotganingiz va o’ylayotganingizga 
imkoniyat tug’diradi. 
TAJRIBA- SINOV NATIJALARI 
Biz o’z tadqiqotlarimizni o’quvchilar intellektini o’rganishga qaratdik. 
Bitiruv malakaviy ishimizda o’rganilgan intellekt muommosi aynan hozirgi 
kunning dolzarb muommosi ekanligini sinab ko’rish maqsadida tajriba sinovini 
olib bordik. Tajriba-sinov ishlarini olib bordik.
Tajriba-sinov ishlari Jizzax shaxridagi X.Nosirov nomli 16-o’rta maktabda 
o’quvchilarda va jizzax pedagogika kolleji talabalarida olib borildi. O’quvchilar va 
talabalarning aqliy rivojlanishi darajalari o’rganildi. 
Tajriba-sinovi 2 bosqichda amalgam oshirildi.
1-bosqichda biz ibtellekt haqida to’liq tushunchaga ega bo’lish maqsadida 
ushbu muommo ustida ish olib borgan psixologlarning tajribalari bilan tanishib 
chiqdik. 
Ergash G’oziyevning “intellekt psixologiyasi” nomli o’quv qo’llanmasida 
(1) intellektning rivojlanishi yuzasidan fikrlar bildirilgan. Bunda olimlarning 
intellekt rivojida inson bilishining psixologik muommolarini, intellekt rivojiga 
tasir etuvchi omillar,intellektning tadqiq etilishi masalariga bergan malumotlari 
o’rganildi. Shu bilan barjcha darisliklar, bir qator maqolalar o’rganib chiqildi va 
taxlil qilindi. Organilgan manbalarning qanchalik asosli ekanligi tajribalar 
davamida ishonch hosil qildik. Shu narsa malum, bo’ldiki inson intellekti rivoji 
ko’p jihatdan psixologik jarayonlar rivoji bilan bog’liq ekan. Insin ongi taroqqiyoti 
psixologik jarayonlar rivoji taminlangani kabi bilish jarayonlari aqliy 
rivojlanishning asosi hisoblanadi. Olimlar olib borgan tadqiqotlaridan yana shu 
narsa malum bo’ldiki oila muhiti, ta’lim tarbiya muassasalaridagi o’quv faoliyati 
hamda inson yoshi, jinsi,ota-onalarning malumotligi ham intellekt rivojida muhum 
ekan. Ushbu bosqichda biz intellekt aynan psixologik jarayon ekanligi haqidagi 
malumotlarga ega bo’ldik. 
2-bosqicgda maktabdagi amalyot davrida maktabni o’rganib chiqdik. 
O’quvchilarni o’qtuvchilarni ta’lim faoliyatini kuzatdik. Kuzatuvlarimizni va har 

---

49 
bir yosh davridagi aqliy rivojlanishlari haqida to’liq malumotlarga ega 
bo’lishimizda bizga maktab psixologi yaqindan yordam berdi. Dastlab kichik 
maktab yoshidagi o’quvchilarning darslarini keyin esa katta maktab yoshidagi 
o’quvchilarni kuzatdik. Kuzatgan sinflarimiz (4”a” va 8”a”sinflari)dagi alo 
o’zlashtirishga ega o’quvchilarning tashxis kartalari bilan tanishdik. Ushbu 
o’quvchilarning har bir sinfda har bir jarayonga berilgan psixologik tasnif boshqa 
o’quvchilarga berilgan tasnifdan mutloqa farq qiladi.biz ayrim bolalarning ota-
onalari bilan uchrashdik suxbatlashdik. Suxbatdan shu narsa malum bo’ldiki, 
ushbu bolalarning aqliy rivojida oilada yaratilgan sharoit (alohida dars xona, 
kampyutor, shaxsiy kutibxona, qo’shimcha darslarga qatnash, to’garaklarga 
qatnash kabilar) bola aqliy kamolatiga sababchi omillardan biri bo’lgan. Yana shu 
narsa malum bo’ldiki aksariyat bolalarni ota-onalari katta yoshda masalan 5-sinf 
o’quvchisi Qosimova Shahnoza oilada eng kichik farzand. Ota-onasi o’qtuvchi 
bobo buvilari ham o’qtuvchilik kasbi bilan shig’ullanishgan Shahnozaning 
fanlardan o’zlashtirishi a’lo uni har bir darsda kuzatganimizda faolligi keng va 
mushohadali fikrlari bilan ajralib turadi. Har bir savolga mantiqan yondashadi, 
mustaqil fikrga ega ekanligi yoqqol ko’zga tashlandi. Biz o’rgangan o’quvchilarni 
barchalarini ota-onalari o’qimishli ekanligi bizni hayratga soldi. Ota-onalar ichida 
o’qtuvchilar, tibbiyot xodimlari, prokuror, injener, buxgalter va hatto fan 
nomzodlari bor bo’lganligi yana bir karra yuqoridagi olimlarning fikrlarini 
isbotladi.
Tajriba yakunida shunday xulosaga keldik. 
Inson aqliy taroqqiyoti ko’p jihatdan inson psixikasinitaroqqiyotiga bog’liq. 
Inson sezgilarining narmal taroqqiyoti, idrok etishning aniq va terangligi, diqqatni 
ko’lami hajmi va barqarorligi, tafakkurning ser mahsul, ijodkorliligi va 
mustaqilligi hamda boshqa jarayonlarning shunday taroqqiyi intellekt rivojida juda 
muhim ekan. Shu bilan ta’lim maskanlaridagi zamonaviy texnik vositalarning
mavjudligi, ularni o’quvchilar tamonidan qo’llanilishi, turli to’garak va kulublarga 
qatnash imkoniyatining borligi, oiladagi moddiy va ma’naviy shart-sharoitlarning 
yo’lga qo’yilganligi, o’zoro munosabatlarga kirishish uzviyligini taminlash, turli 

---

50 
tadbir va tablovlarda o’quvchilarni ishtirokini taminlash, ayrim narsa va 
xodisalarga nisbatan qiziqishining ustunligi kabilar intellekt taroqqiyotining 
muhim jihati ekanligiga amin bo’ldik.