Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi 9-7btus-20 guruh talabasi asadova gulnozaning

VERGUL VA UNING QO‘LLANILISHI. 
Vergul tinish belgisi sifatida G‘arbiy Yevropada XV asrdan boshlab ishlatila 
boshlangan. O‘zbekcha matnlarda XX asr boshlaridan boshlab uchraydi. Undan 
quyidagi o‘rinlarda foydalaniladi. 
Uyushiq bo‘laklar orasida. 
Bolalarning xulqi, odobi, yurish-turishi, ko‘cha-ko‘yda, mahallada o‘zini tutishi, 
do‘stlari orasidagi mavqeyi, hurmati, oila yumushlariga qo‘shayotgan hissasi bilan 
doimo qiziqib turish lozim (M. Inomova). 
2. Undalmalar vergul bilan ajratiladi. Uka, o‘qishning erta-kechi bo‘lmaydi. 
Men Sizni, oyijon, juda yaxshi ko‘raman. Salom sizga, purviqor tog‘lar! 
3. Kirish so‘z va kirish birikmalardan so‘ng. 
Shubhasiz, Vatanimiz jahonning rivojlangan mamlakatlari qatoridan o‘rin olajak. 
Forobiyning yozishicha, inson jamiyatda, o‘zaro munosabatlarda voyaga yetadi. 
4. Tasdiq, ta’kid, inkor va shu kabi ma’nolarni bildiruvchi ha, yo‘q, rahmat, 
xo‘sh, qani, xayr, ofarin, salom kabi so‘z-gaplardan keyin kelgan bo‘laklarni ulardan 
ajratish uchun ham vergul qo‘yiladi. Ha, hushyor bo‘lish har bir fuqaroning Vatan 
oldidagi muqaddas burchidir. Xayr, biz jo‘nab ketyapmiz. Xo‘sh, xalq uchun siz 
nima ish qildingiz? Bu haqda o‘ylab ko‘rdingizmi? 
5. Ajratilgan bo‘laklar orasida. 
Onaga, eng ulug‘ zotga, ehtirom chinakam insoniylik sanaladi. O‘zbekistonda, 
jahonga yuz tutgan obod va ozod mamlakatda, demokratiya kundan kunga 
barqarorlashib bormoqda. 

---

6. Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarni tashkil qilgan sodda gaplar orasiga. Do‘sting 
mingta bo‘lsa ham oz, dushmaning bitta bo‘lsa ham ko‘p. Yurgan — daryo, o‘tirgan 
— bo‘yra. 
7. Bog‘langan qo‘shma gaplarda ham vergul ishlatiladi. Bilimli va tadbirkor 
bo‘ling, lekin bu xislatlaringiz sizni xudbinlikka sira yetaklamasin. Yo biz boraylik, 
yo siz keling. 
8. Undov so‘zlar his-hayajon bilan aytilmasa, ulardan so‘ng vergul ishlatiladi. 
Ey, menga bir minutga qarab qo‘ying. 
9. Ko‘chirma gap darak, buyruq gap bo‘lsa, undan so‘ng vergul qo‘yiladi. «Inson 
qalbi javohirlardek toza, pok bo‘lmog‘i lozim», — deb aytgan edi Abu Rayhon 
Beruniy. So‘roq belgisining kelib chiqishini lotincha questio — so‘roq so‘ziga olib 
borib taqaydilar. So‘roq ma’nosida mazkur so‘zning birinchi harfi «Q» ishlatila 
boshlagan, keyinchalik uning shakli hozirgi holatga (?) kelib qolgan, o‘zbekcha 
matnlarda 1885-yildan boshlab uchraydi. 1900-yildan so‘ng muntazam ishlatila 
boshlangan. 
So‘roq belgisi quyidagi o‘rinlarda ishlatiladi: 
1. So‘roq gaplarning oxirida. Yomonlikning jazosiz qolmasligini bilasizmi? 
Navoiyning tilshunoslikka bag‘ishlangan qanday asari bor? Vazifani bajarib bo‘ldim 
(darak gap). Vazifani bajarib bo‘ldim? (ohang o‘zgaradi). 
2. Kim? nima? qanday? qanaqa? qaysi? kabi so‘roq olmoshlaridan so‘ng. Rang-
tusni bildiruvchi sifatlar qanday? qanaqa? qaysi? so‘roqlariga javob bo‘ladi. 
3. Gap yoki matn ichidagi birorta so‘z yoki jumla mujmal, noaniq, tushunarsiz 
bo‘lsa, undan so‘ng qavs ichiga qo‘yiladi. «Toping!» ma’nosida. Abdulla 
Qodiriyning «O‘tgan kunlar» qissasida (?) o‘zbek 
xalqining yaqin o‘tmishi haqida hikoya qilinadi. 5 • 5 = (matematikada).