Boshqa iqtisodiy

Moliyaviy boshqaruvning mazmuni va mohiyati
“Boshqaruv” atamasi umumiy tarzda obyektni rivojlantirish va takomillashtirish maqsadida unga ongli ravishda ta’sir ko’rsatishni anglatadi. Moliyaviy tizim doirasida moliyaviy resurslarni tashkil etish, taqsimlash va ulardan foydalanish har doim muayyan bir maqsadlarga erishishga mo’ljallangan bo’ladi. Bu esa o’z navbatida ma’lum bir tarzda boshqaruv tizimini tashkil etishni taqozo etadi. Shu ma’noda va eng umumiy ko’rinishda boshqaruv subyektining boshqaruv obyektiga maqsadga yo’naltirilgan ta’siri boshqaruv deyiladi.Davlat jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslarni tashkil etish va foydalanishga qaratilgan munosabatlar tizimini boshqarishi, tartibga solishi va bu resurslardan samarali hamda oqilona foydalanish ustidan nazoratni amalga oshirishi kerak. Ana shu vazifani bajarish moliyaviy boshqaruvning zimmasiga yuklatilgan.

11. Moliyaviy boshqaruv organlari va ularning vazifalari

Moliyaviy boshqaruv organlari va ularning vazifalariMoliya tizimini umumiy boshqarish mamlakatning oliy hokimiyat va boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladi.Umumdavlat miqyosida moliyaviy boshqaruv tizimi quyidagi boshqaruv organlaridan tashkil topishi mumkin:• Prezident va Prezident devoni;• Oliy Majlis va moliya, byudjet, soliq va bank masalalari bo'yicha Oliy Majlis palatalarining tegishli qo'mitalari;• Vazirlar Mahkamasi;• Hisob palatasi;• Moliya vazirligi va uning joylardagi, jumladan, G'aznachilik tizimi organlari;• Markaziy bank;• Davlat soliq qo'mitasi;• Davlat bojxona qo'mitasi;• Davlat mulk qo'mitasi;• Qimmatli qog'ozlar bo'yicha komissiya;• Byudjetdan tashqari fondlarning ijroiya idoralari• va boshqalar.
12. Moliyaviy boshqaruv organi sifatida Moliya vazirligi funksiyalari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori, 18.03.2017 yildagi PQ-2847-son
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING
QARORI MOLIYA ORGANLARI FAOLIYATINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA
Respublika moliya organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining soliq-budjet siyosatiga qat’iy rioya etilishini ta’minlash, iqtisodiyotning real sektori tarmoqlarini hamda ijtimoiy sohani barqaror, mutanosib va jadal rivojlantirish, mahalliy budjetlarning daromad bazasini mustahkamlash, budjet mablag‘laridan samarali foydalanishga yo‘naltirilgan vazifalari, funksiyalari, ish shakllari va uslublarini qayta ko‘rib chiqish maqsadida:
14...Moliyaviy rejalash jarayonini
Asosiy bosqichlari
Xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining moliyaviy natijalarini tadqiq etish
Rejalarni o’zgarishi qanday natija olib kelinishini bashorat qilish
Rejani bajarilishi uchun bo’lgan ehtiyojlarni aniqlash
Ehtiyojlarni qondiruvchi manbalarni aniqlab olish
Reja tuzish va uni amalga oshirish
Rejani operativ o’zgartirish va tartibga solish

15.Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni moliyaviy tartibga solish

Zamonaviyiqtisodiyotningengmuhimjihatlaridanbiriuningaralashmulkkaasoslanganekanligidadir. Lekinjahonningrivojlanganbirortadavlatidahamdavlatmulkiyokixususiymulklardanbirortasiningmutloqhokimligiuchramaydi. Rivojlangandavlatlardaturlimulkshakllariningbirgalikdagiharakatlarigaasoslanganiqtisodiyoto’zininghayotchanekanliginiallaqachonisbotladi.Lekintanolishkerakki, iqtisodiyhayotning u yokibubosqichidadavlatyokibozoriqtisodiyotiqonuniyatlariningta’sirisezilarlibo’ladi. Masalan, bozoriqtisodiyotiqonunlariningharakatiob’yektivxaraktergaegabo’lib, ularnibekorqilishmumkinemas. Xuddi shuningdek, bozorinstitutlari “nomenklatura”siningkengayishi, ularo’rtasidagialoqalarningmurakkablashuvi, yangitizimlar-ning (evolyutsiyayokitaraqqiyotqonunlarigamuvofiqravishda) shakllanishinihamradetibbo’lmaydi.Ijtimoiy-iqtisodiyjarayonlargadavlatningta’siriesaquyidagimaqsadlaruchunzarur: -hayotiy faoliyatning umumiy sharoitlarini va iqtisodiy qarorlarning amalga oshirilish asoslarini ta’minlash (butun jamiyat uchun xavfsiz yashash sharoitini yaratish, mulkka egalik qilish huquqi himoyalashga va shaxsning erkin rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan huquqiy rejimni (tartibni) o’rnatish va qo’llab-quvvatlab turish, samarali raqobatni qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish);-barqarorlash tiruvchi tadbirlarni amalga oshirish (davlat iqtisodiy o’sishning sur’atlarini, inflyatsiyava ish bilan ta’minlash darajasini tartibga solib turishi, iqtisodiyotning tarmoq va mintaqaviy tuzilmasidagi progressiv (ijobiy) o’zgarishlarni rag’batlantirishi, tashqi iqtisodiymuvozanatni va milliyvalyutaning kursiniqo’llab- quvvatlashi lozim);-resurslarning ijtimoiy yo’naltirilgan qayta taqsimlanishini amalga oshirish (davlat jamiyatga kerak bo’ladigan, lekin u bilan xususiy sektor shug’ullanmaydigan ishlab chiqarishni tashkil qilishi, ishhaqi, pensiyalar, nafaqalarning minimal darajasini kafolatlashi, ijti-moiy himoyaga muhtojlarga yordamberishi, qat’iylash-tirilgan (fiksatsiya qilingan) daromadlarning indeksatsiya-siniamalga oshirishi zarur).
16.Moliyaviyrejalashtirishturlari Moliyaviyrejalashtirish - kelgusidavrdakorxonaningzarurmoliyaviyresurslarbilanrivojlanishinita'minlashvamoliyaviyfaoliyatsamaradorliginioshirishbo'yichachoratadbirlartiziminiishlabchiqishjarayoni.Afzalliklar moliyaviyrejalashtirish bushundaymi:mujassametadi strategikmaqsadlar aniqmoliyaviyko'rsatkichlarshaklida · rivojlanishning iqtisodiy nisbatlarini ishlabchiqarish rejasigakiritilgan moliyaviyresurslar bilan ta'minlaydi;· realbozorraqobati sharoitidakorxona loyihasininghayotiyligini aniqlash imkoniyatini beradi;· tashqi investorlardan moliyaviyyordamolish uchun judamuhimvosita bo'lib xizmatqiladi. Rejalashtirish noto'g'ri moliyaviy harakatlarning oldiniolishga yordamberadivafoydalanilmagan imkoniyatlar sonini kamaytiradi. Moliyaviy rejalashtirish amaliyotida quyidagi usullar qo'llaniladi:1. iqtisodiytahlil,normativ,balanshisob kitoblari4. puloqimlari,5.multivariantlikusuli 6.iqtisodiyva matematik modellashtirish Moliyaviyrejalashtirish jarayonibirnechabosqichlardan iborat.1.Birinchibosqichda o'tgandavruchunmoliyaviyko'rsatkichlartahlili o'tkaziladi2.Ikkinchibosqichdabuxgalteriyabalansiprognozi,daromadlarto‘g‘risidagihisobot,harakatkabiasosiyprognozhujjatlarituziladi. Pul,uzoqmuddatlimoliyaviyrejalarga taalluqlivakorxonaningilmiyasoslanganbiznesrejasitarkibigakiritilgan.3.Uchinchibosqichdaprognozmoliyaviyhujjatlarningko'rsatkichlarijoriymoliyaviyrejalarnituzishyo'libilananiqlanadivaaniqlanadi.4.To'rtinchibosqichdaoperativmoliyaviyrejalashtirishamalgaoshiriladi.5. Moliyaviyrejalashtirishjarayonirejalarniamaldabajarishvaularningbajarilishininazoratqilishbilanyakunlanadi
18. Moliyaviy nazoratning mohiyati va vazifalariMoliyaning boshqa iqtisodiy kategoriyalardan uziga xosligi uning iqtisodiy kategoriya sifatida nazorat funksiyasini bajarishi hisoblanadi. Pul daromadlari va fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanishning instrumenti hisoblanuvchi moliya taqsimlash jarayonini obyektiv aksettirib beradi. Moliyaning nazorat funksiyasi markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan pul fondlarini tashkil qilinishi va ulardan maqsadli foydalanish bo‘yicha YAIMni taqsimlanish jarayonida paydo buladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy nazorat ijtimoiy va xususiy takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz rivojlanishi, ilmiy texnik tarakkiyotni tezlashuvi, iqtisodiyotning barcha sohalarida sifat ko‘rsatkichlarini yaxshilanishini ta’minlashga yo‘naltirilgandir. Moliyaviy nazorat ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalarini hamrab oladi. Chunki moliyaning taqsimlash obyekti YAIM hisoblanib YAIM umumity tarzda 2 qismdan tashkil topadi: Moddiy ishlab chiqarish va nomoddiy ishlab chiqarish sohalari. Moliyaviy nazorat jamiyat iqtisodiyotidagi iqtisodiy samaradorlikni ra\batlantirish, moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan okilona foydalanish, noishlab chiqarish xarajatlarini imkoniyat darajasida iqtisod qilishga yo‘naltirilgan. Moliyaviy nazoratning muhim vazifalaridan biri moliyaviy masalalar bo‘yicha qonunchilikka rioya qilish, xujalik subyektlarining budjet tizimi, kredit tizimi, soliq tizimi hamda korxona va tashkilotlar bilan zaro hisob kitoblar va tulovlar bo‘yicha uzaro moliyaviy majburiyatlarga aniq rioya qilishni tekshirish hisoblanadi. Moliyaviy nazorat odatda 2 asosiy jihatlarda kurib o‘tiladi: 1) Barcha iqtisodiy subyektlarning moliyaviy qonunchilik va moliyaviy intizomga rioya qilishini nazorat qilish uchun tashkil qilingan maxsus nazorat organlarining faoliyati. 2)Moliyaviy operatsiyalarni maqsadga muvofikligi va samaradorligini ta’minlash maqsadidagi makro va mikrodarajalarda moliyaviy boshqaruv va pul okimlarini boshqarishning ajralmas elementi sifatida. Ikkala jihati ham uzaro bo\liq bulib, ular uzlarining amalga oshirish maqsadlari, usullari va nazorat subyektlari bilangina farklanadilar. Agar birinchi jihatda nazoratning xukukiy va miqdoriy tomonlari hamrab olinsa ikkinchi holatda asosiy e’tibor moliyaviy nazoratning analitik tomonlariga karatiladi. Iqtisodi rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazorat 2 uzaro amal kilvchi sohalarga bulinadi: Davlat moliyaviy nazorati va nodavlat moliyaviy nazorati.Davlat moliyaviy nazorati – Davlatning asosiy qonuniga asoslanuvchi davlat xokimiyati va boshqaruv organlari xukukiy-iqtisodiy faoliyatining kompleks va maqsadli yo‘naltirilgan tizimidir.Moliyaviy nazoratni tashkil qilishdagi aniqlovchi rolni mamlakatnng konstitutsiyasi uynaydi. Moliyaviy nazoratning xukukiy reglamenti davlatlarning turlariga, uniggsh ijtimoiy-siyosiy uskurtmasiga, iqtisodiy rivojlanish darajasiga, mulk munosabatlariga bo\liqdir.Davlat moliyaviy nazorati mamlakat mikyosida yaratilgan yalpi milliy mahsulotni qiymat nisbatlarida taqsimlashni hamrab oladi. Davlat moliyaviy nazorati davlat pul fondlarini shakllanishi va undan foydalanish bilan bo\liq davlat pul resurslari okimlarini muvofiklashtiradi. Davlat nazoratchilariga davlat sektorida amalga oshiriladigan taftish va tekshirish bilan birga agar xususiy va korporativ sektorda nazorat utkaziladigan obyekt umummilliy iqtisodiy manfaatlariga ega bulsa taftish va tekshirish xukuki beriladi.Nodavlat moliyaviy nazorati ichki(ichki firma, korporativ) va tashki(auuditorlik) nazoratlariga bulinadi.Nazoratning davlat va nodavlat turlari utkazish usullariga kura uxshash bulishi bilan birgalikda oxirgi maqsadlari bo‘yicha bir biridan keskin fark kiladi. Davlat moliyaviy nazoratining asosiy maqsadi- davlat gaznasi uchun pul resurslarini maksimal darajada tushishini nazorat qilish va davlat xarajatlarini minimal ravishda amalga oshirishni nazorat qilish ya’ni tejamkorlikka rioya qilish hisoblanadi. Nodavlat moliyaviy nazoratining asosiy maqsadi esa- xujalik subyektlari tomonidan davlat hisobiga soliqlar va boshqa iqtisodiy agentlarga qilinadigan xarajatlarni minimallashtirish hisobiga quyilgan kapitallar hisobiga foyda normasini oshirish hisoblanadi.