Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

ssuda kapitali
yoki qarz
majburiyatlari
bozori 
vujudga keladi. Bu bozorda pul kapitali oldi-sotdi qilinadi. Bunda pul 
qo‘shimcha foyda keltirish layoqatiga ega bo‘ladi. Uning narxi foiz bo‘lib, bu 
puldan foydalanganligi uchun beriladigan haq - to‘lovidir. U ssuda hamda bank 
foizidan iborat bo‘ladi. Mijozlar odatda o‘z pullarini bankka qo‘yar ekanlar unga 
foizli daromad olishadi. Bankning olgan daromadidan pul egalariga to‘laydigan qis-
mi bank foizi deb ataladi.
Odatda ssuda foizi bank foiziga nisbatan yuqori belgilanadi. Bu bank xara-
jatlarini qoplash va daromad olish imkonini beradi. Bank muassasi oladigan va 
beradigan foiz o‘rtasidagi farq 
marja
deyiladi.
Qarzga olingan pul kapital sifatida ishlatilganda, foyda olish nazarda tutiladi. 
Pul egasi mulkdor sifatida pulini ishlatib olingan foydaning bir qismini 
o‘zlashtiradi. Foiz miqdori qarz olingan pulni ishlatish orqali olingan daromaddan 
qoplanadi.
Qarz olingan pul iste‘mol uchun ishlatilsa, foizli daromadning bir qismi 
bo‘lmaydi, u qarzdorning kelajakda kutiladigan shaxsiy daromadining iste‘mol 
maqsadida ishlatiladigan qismidan qoplanadi.
Ssuda kapitaliga talab va taklif asosida muvozanatlashgan ssuda foizi 
aniqlanadi. 
Odatda bozor va o‘rtacha foiz normasi farqlanadi. Bozor foizi normasi bozor 
kon‘yukturasiga bog‘liq bo‘ladi. U iqtisodiyotdagi tsiklning: yuksalish yoki 
turg‘unlik fazasidan faollikka bog‘liqlikda tebranib turadi. O‘rtacha foiz normasi 
uzoq muddat davomida uning o‘zgarish tamoyillarini ifodalaydi. 
Ssuda kapitaliga bo‘lgan talab va taklifga bir qator omillar ta‘sir qiladi. Bular: 
- Ishlab chiqarish hajmi;

---

405 
- Jamg‘arilgan pul hajmi-ya‘ni jamiyatdagi barcha qatlam va tabaqalar 
jamg‘armasi; 
- Ishlab chiqarishning tsikllik tebranishi; 
- Ishlab chiqarishning mavsumiy sharoitlari; 
- Inflyatsiya sur‘ati;
- Davlat tomonidan foiz stavkasining tartibga solinishi;
- Tashqi omillar. 
Foiz stavkasi qancha yuqori bo‘lsa, pul egalarining naqd pulni bankda 
saqlashga intilish kuchayadi. Foiz stavkasi past bo‘lganda, aksincha likvidligi eng 
yuqori (100%) naqd pulga ega bo‘lishga intilish kuchayadi. Shu bilan birga qarz 
oluvchi bank tizimi uchun aksincha foiz stavkasi yuqori bo‘lsa, pulga talab 
shuncha kam, aks holda yuqori bo‘ladi. 
Dm Sm 
r