Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

25.2-chizma 
Bank iqtisodiy munosabatlarining pulning harakati yuzasidan kelib chiqa-
digan aloqalariga xizmat qiluvchi muassasadir. O‘zbekiston Respublikasining 
―Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida‖gi qonuniga ko‘ra ―Pul mablag‘larini jalb 
qilish hamda ularni qaytarishlik, to‘lashlik va muddatlilik shartlari asosida o‘z 
nomidan joylashtirish uchun tuzilgan muassasa bankdir, bank huquqiy shaxsdir‖. 
Banklar eng avvalo xususiy-tijorat tuzilma sifatida vujudga kelgan. Banklar 
o‘zining rivojlanishi jarayonida uzoq davr va ko‘p bosqichlarni bosib o‘tgan. 
Dastlabki banklar eramizgacha 2300 yilda qadimgi Mesopotamiya davlatida savdo 
sherikchilik ko‘rinishida tashkil etilib, ssudaga pul berish va pul ko‘chirish 
operatsiyalari bilan shug‘ullangan. Lekin haqiqiy banklar rivojlanishi Bobillar 
davlati (miloddan avvalgi 2000-yilning boshlarida janubiy Mesopatamiyada) 
vujudga kelishi bilan bog‘liq. Banklar keyinchalik Afrika, Misr, Rim va Angliyada 
rivojlana boshlagan. 
Davlat banklari XIX asrga kelibgina tashkil topa boshlagan. Frantsiya davlat 
banki 1800 yilda tashkil etilgan, 1816 yil Avstriya, 1825 yili Belgiya milliy banki 
keyinchalik Rus davlat banki, Italiya milliy banki vujudga kelib, tijorat banklari 
bilan birgalikda ish yurita boshlagan. 
O‘zbekistonda bank tizimi Markaziy banki va aktsiyadorlik-tijorat banklardan 
iborat ikki bo‘g‘indan tashkil topgan. Bu tizim tarkiban O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki va uning muassasalari, Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki, Xalq 
banki hamda aktsiya, pay asosida tashkil qilingan shuningdek chet el kapitali 
ishtirokidagi tijorat banklari, ularning vakolatxonalaridan iboratdir. 

---

408 
Markaziy bank
mamlakat pul-kredit tizimini markazlashgan tartibda 
boshqaradi va davlatning yagona monetar siyosatini amalga oshiradi. 
Markaziy bank davlat banki hisoblanadi. Buning mazmuni shundan iboratki, 
birinchidan, ko‘pchilik mamlakatlarda davlat banki yagona markaziy bankdan 
iborat bo‘lib, u o‘tkazadigan siyosat tartiblari yuqori davlat organlari tomonidan 
o‘rnatiladi. 
Ikkinchidan, Markaziy bank u ―banklar banki‖ deb ham yuritiladi, tijorat 
banklari va jamg‘arma muassasalaridan mablag‘larni qabul qilib, ularga kredit 
beradi.
Uchinchidan, Markaziy bank faqat foyda olishga intilib faoliyat qilmaydi, 
davlatning ijtimoiy siyosatini amalga oshirishga ko‘maklashadi. 
Markaziy bank bir qator vazifalarni bajaradi. 
Birinchidan, boshqa bank muassasalarining majburiy ehtiyotlarini saqlaydi. 
Markaziy bank mamlakatning rasmiy oltin oltin-valyuta ehtiyotlarini saqlash 
vazifasini ham bajaradi. 
Ikkinchidan, cheklarni qayd qilish mexanizmini ta‘minlaydi va banklararo 
hisob-kitoblarni amalga oshiradi, ularga kreditlar beradi. 
Uchinchidan, davlatning monetar siyosatini amalga oshiradi. 
To‘rtinchidan, barcha banklar faoliyatini uyg‘unlashtiradi va ular ustidan 
nazoratni amalga oshiradi. 
Beshinchidan, xalqaro valyuta bozorlarida milliy valyutalarni ayriboshlaydi. 
Oltinchidan, pul taklifi ustidan nazorat qilish mas‘uliyatini oladi, muomalaga 
milliy valyutani chiqaradi. 
Markaziy bank davlat pul-krediti siyosatini amalga oshiradi. Bunda u: pul 
muomalasini tartibga soladi va kredit hajmi, foiz stavkalari darajasini belgilaydi. 
Markaziy bankning pul-kredit siyosatini amalga oshirishda quyidagi 
usullardan foydalaniladi. 
