Burulqanli iR
Yüklə 5,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sək.3: Q.Sultanovun doğum şəhadətnaməsi Atam Qəhrəman Sultanov müharibədən qayıtdıqdan sonra, 1946- cı ildə Əli bəyin qızı Laçın xanım Qazıyeva (bibisi Zivər xanımın qızı) ilə ailə qurur. Bu hadisəni böyük güzgülü zalda qohuml arın əhatəsində, qrammafon sədaları altında keçirmişlər. O zaman Nazlı xanımın 7 yaşı varmış, onun hörüklərinə böyük ağ bant bağlamışdılar, bacısı Sima xanım və qardaşı Məmməd bəy şənlənib oynayırmışlar. Şənlik mərasimini keçirəndə artıq güzgülü zal yerli hökumət tərəfindən ermənilərə verilmişdir. 1944 - cü ildə emiqrant erməniləri evimizin içində yerləşmişdilər. Bir günlük öz evlərində olan güzgülü zalda toy keçirilməsi üçün gəlmə ermənilərdən icazə almışdılar. Nənəm Fəxrisoltan xanımın birinci mərtəbədəki balaca otağında biz bir neçə il yaşadıq. 1953- cu ildə Gəncəyə köçürülənlərin siyahısında bizim ailə də var idi. Evi satıb içindəki avadanlığı yığışdırıb və bu gün - sabah köçməli idik. Lakin anam Laçın xanımın qəflətən ağır xəstəliyə du -car olması nəticəsində atamın bibisi(Fatma xanımın) oğlu Əhməd İbrahim oğlu Qazıyev Əzizbəyov küçəsində yerləşən evinin bir otağını müvəqqəti olaraq bizə vermişdir. 1954 -cü ilin mart ayında anam Laçın xanım rəhmətə getdi. Bu zaman mən 6 yaşımda, qardaşım Əziz isə 5 yaşında idi. Atam bizə baxmaqda çətinlik çəkdiyi üçün, qohumlarının məsləhəti ilə torpaq sahibkarları, bağçılıq və bostançılıqla məşğul olmuş, əmlakları Sovetlər tərəfindən müsadirə olunmuş Rəhim bəy və Zəhra xanımın qızları - dul qadın Cəfərova Fatma xanım (Matı) ilə ailə qurdu. Matı xanım 71 xalq folklorunu yaxşı bilən, adət ənənələrimizi qoruyan, əməksevər, mehriban, gülərüz bir azərbaycanlı qadını idi. Bizə çox qayğı və diqqət yetirirdi,mən qardaşımla ona doğma ana kimi yanaşırdıq. Allah rəhmət eləsin. 1960- cı illər idi. Biz yenə Təpəbaşıda yaşayırdıq. Ancaq V.Çkalov küçəsi ev nömrə 40 - da. Bir yay günü qardaşım Əziz qaça - qaça əlində bir neçə güzgü parçası ilə içəri daxil oldu və dedi: “Mama, bax mən nə gətirmişəm, Əziz bəyin evini sökürlər, uşaqlar hamısı Əziz bəyin həyətində güzgü yığırlar, məndə bir neçəsini götürdüm”. Anam bilmir -di ağlasın yoxsa Əzizə cavab versin. Bir az susub dedi: “Bu sənin baban Əziz bəyin güzgülü zalının şüşələrindəndir”. Biz hamımız məyus olduq. Beləliklə, qədim Azərbaycanın bir yurdunun da izi Ermənistanda belə silindi. V.Çkalov 43- dəki evin həyətinin sağ tərəfində yerləşən üzü bağa baxan otaqların altındakı zirzəmidə buzxana yerləşirdi. Qışda zirzəminin qapısını açıb içini su ilə doldu- rub dondurardılar. O, zaman soyuducu olmadığına görə, yayda buzu buz baltası ilə sındırıb meyvələri, şərbətləri və suları soyudurdular. Atamdan, qohumlarımızdan, İrəvan şəhəri əhalisindən eşitmişəm ki, Hacı Məmməd Ağanın cəbhəxanası olub. Burada hərbi sursat hazırlayırdılar. Hacı Məmməd Ağa rəhmətə gedəndən sonra ailə ənənələrini oğlu Əziz bəy davam etdirirdi. O, ildə beş nəfər imkansız ailələrin uşaqlarının təhsil haqqını ödəyirmiş. Novruz bayramında qulluqçularına, onların ailələrinə hədiyyələr, təzə paltar - ayaqqabı bağışlayırdı. Nazlı xanımın atası Rəhim bəy, atası Hacı Məmməd Ağanın ölümü ilə əlaqədar belə bir əhvalat danışırdı: “Hacı Məmməd Ağa rəhmətə gedən günü onun yas çadırının üstünə çoxlu ağ göyərçinlər qonmuşdur və yaşlı nəsil bu hadisəni o nun çox xeyirxah in- san olduğu ilə əlaqələndirirdi”. 2000- ci illərin əvvəllərində mən, Nazlı xanım Xanbəyova (Sultanova) atamın əmisi qızı), Fəridə xanım Mustafayeva 72 (atamın bibisi Fatma Qazıyevanın nəvəsi) və onun oğlu Fuad ilə Arifə xanım Qazıyevanın (anamın xalası Fatma Qazıyevanın nəvəsi) evlərində görüşdük. Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin (ATŞC) üzvü olduğum üçün, cəmiyyətin “Xəbərlər”i məcmuəsində öz şəcərəm haqqında məlumat vermək istəyirdim.Bəzi məlumatları toplamaq və araşdırmaq üçün Arifə xanıma və onun həyat yoldaşı – filologiya elmləri namizədi Yusif müəllim Ramazanova müraciət etdim. Arifə xanım Qazıyevlərin, Qədimbəyovların, İsmayılovların və nənəm Fəxrisoltan xanım Qacar haqqında xatirələrini danışdı. Çay süfrəsi açdılar, masanın üstündəki Polşa istehsalı olan qəndqabı var idi. Arifə xanım danışırdı ki, bu qəndqabını və Yusif müəllimə gümüşdən portsiqarı, Fəxrisoltan xanım, onlar evlənəndə bağışlamışdır. Onların yaddaşında nənəm hündürboylu, ağ kəlağayılı bir qadın kimi qalmışdır. Atam Qəhrəman Sultanov və bibim Fəxridövlət xanımdan anaları şahzadə Fəxrisoltan haqqında ailədə maraqlı söhbətlər eşitmişəm. Şahzadə xanım Fəxrisoltan 1880 -ci ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Onun atası, Fətəli şahın nəticəsi, Abbas Mirzənin nəvəsi, Azərbaycanın Valisi, İran ordusunun baş komandanı, İran şahzadəsi, İran şahı Ağa Məhəmməd şahın doğma qardaşı Bəhman Mirzənin oğlu şahzadə Şahruh Mirzə Qacar 1844 - cü ildə sentyabrın 15- də İranda anadan olmuşdur. Rusiya təbəəliyini qəbul etdiyi zamandan, adlarından sonra “Mirzə” sözü yazılaraq Bəhman Mirzənin və onun nəslinin Rusi - yada “İran şahzadələri” titulu saxlanılmışdır.(31) Bəhman Mirzənin 16 arvadından 31 oğlu və 32 qızı var idi. Sək.40: Şaxrux Mirzə Oğlanlarının əksəriyyəti rus ordusunda xidmət edirdilər. Qızları isə mütləq olaraq ev təhsili, məktəblərdə və 73 mədrəsələrdə təhsil almışdılar. Bu günə kimi Bəhman Mirzənin oğullarından səkkizinin general olması müəyyənləşdirilmişdir: 1. Şəfi xan 2. Feyzulla Mirzə 3. Rza Qulu Mirzə 4. Əkbər Mirzə 5. Əmir Kazım Mirzə 6. Məhəmməd Mirzə 7. Mahmud Mirzə 8. Əmənulla Mirzə Saray çəkişmələri, vəzir Hacı Mirzə Ağasiyənin fitnə - fəsadı və böhtanları nəticəsində Bəhman Mirzə qardaşı Ağa Məhəmməd şah Qacarla anlaşa bilmədiyi üçün Şuşaya köçmüşdür. Şahruh Mirzə Qacarın oğlanları Kamran Mirzə, Ca -mal Mirzə, Darab Mirzə, Qəhrəman Mirzə, qızları isə Fəxrisoltan xanım, Tacülmülk xanım və Nimtac xanım olublar. Kamran Mirzənin qızı Mahruh xanım tanınmış tədqiqatçı - jurnalist Şəmistan Nəzirli ilə görüşlərin birində belə məlumat vermişdi: “Babam Şahrux Mirzə 1915 - ci ildə Cəbrayıl qəzasında vəfat edib və orada dəfn olunub. Şahzadə olduğuna və orduda uzun müddət nümunəvi xidm ə tin ə gör ə Qafqaz canişini C əbrayıl qəzasını ona h ə diyy ə etmişdir”. S ə k.49: Maxrux Qacar Mahruh xanımın atası sahzad ə Kamran Mirz ə doqquz il Üçkils ə nin (indiki Eçmi ə dzinin) b ə l ə diyy ə r ə isi olub. Anası M ə hb əyim xanım Cavanşir n ə slind ə ndir. Mahruh xanım evind ə saxladığı ulu babası sahzadə 74 Mirz ə B ə hm ə n Qacarın “Şə h ənşahı İran -ibni s ə lt ə n ə ti Az ə rbaycan” portretini müzey ə bağışlamışdır. Hə min şəkili Con Nazoli fransız s ə yyah - r əssamı çəkmişdir. O, həmçinin qızıl sapla tikilmiş süzənini, kəşkülü, tirmə şalı, ə br ə şalı və babasından yadigar qalan dig ə r qiym ə tli əşyaları muzeyə h ə diyy ə etmişdir. Mahruh xanımın n ə v ə l ə ri, Arif b ə y v ə İrina xanım oğulları Kamran Qacar və Darab Qacar xaricdə işləyirlər, ali təhsillidilər. Kamranın və Leylanın oğulları Şahruhun 6 yaşı var. Xatırladım ki, ermənilər Üçkilsənin adını dəyişib Eçmiədzin adlandırlar. Lakin bu söz də türk mənşəlidir və Üç Müədzin deməkdir. Sək.41: Bəhmən Mirzə Bəhmən Mirzə haqqında kiçik arayış vermək istəyirəm. O, 1811- ci ilin oktyabrın 11 - də Tehranda anadan olub. Anası Asiya xanım Qacar Dəvəli olmuşdur.Bəhman Mirzə 23 yaşında Bərucərdin hakimi, otuz yaşında isə Cənubi Azərbaycanın qeneral - qubernatoru təyin olunur. İran şahı Ağa Məhəmməd şah Qacarın vəziri Mirzə Ağası Bəhmən Mirzəni qardaşı, İran şahı Ağa Məhəmməd şah Qacarın gözündən salmağa müvəffəq olduğundan Bəhmən Mirzə ölkədən qaçmaq məcburiyyətində qalır. O, Bakı və Şamaxıdan keçərək Tiflisə gəlir. Az sonra onun 7 xanımı və 19 övladı İrandan Naxcıvanı kecərək Tiflisə catır. Təbrizdən onun xəzinəsi, ən əsası isə həmin dövr üçün çox zəngin olan əlyazmalardan ibarət kitabxanası Tiflisə çatdırılır. Bəzi məlumatlara görə, kitabxananın daşınması üçün 95 dəvə tələb olunub. Rusiya imperatoru Bəhmən Mirzəni himayədarlıqa götürür, ona ildə 6000 çervon təqaüd təyin edir və istənilən yerdə yaşamağı təklif edir. Bəhmən Mirzə Şuşanı seçir. 1851- ci ildə oktyabrın 4 - də Bəhman Mirzə Şuşaya köcür 75 və burda şahzadə, Çanaxgala yaxınlığında saray tik -dirir. Bəhman Mirzənin karvan - sarayı 1905 ildə erməni - azərbaycan münagişələri zamanı ermənilər tərəfindən yandırılmışdır. Bəhmən Mirzə bir neçə tarixi əsərlərin müəllifidir. Onun “Təzgireyi Məhəmmədşah” (1832) və “Şükürnameyi Şahinşah” (1871) kitabları Azərbaycan Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır. Burada onun əlyazma şəklində digər əsərləri qorunur. Bəhmən Mirzənin tapşırığı ilə Əbdüllətif Təsuci “Min bir gecə”ni ərəb dilindən tərcümə edir. İlk dəfə kitab 1845 - ci ildə Təbrizdə çap olu - nur. B ə hm ə n Mirz ə Şuşada “M ə clisi üns” v ə “M ə clisi f əramuşan” ə d əbi yığıncaqlarda iştirakilə özünü orta ə sr poeziyasının mahir bilicisi kimi tanıtdırmışdır. Şahzadə B ə hm ə n Mirz ə 1884-cü il fevralın 11- d ə Şuşada v ə fat edib, B ə rd ə d ə “İbrahim mə scidi”nin yaxınlığında hə l ə sağlığında tikdirdiyi m ə qb ə r ə d ə d ə fn olunmub. Şahzadə Bəhmən Mirzə 63 övladının hamısına təhsil vermişdir. Qacar nəslinin nümayəndələrinin həyat və fəaliyyətinin araşdırılmasına “Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin” sədri MEA müxbir - üzvü Çinqiz Qacar, cəmiyyətin üzvləri Eldar İsmayılov və Kamran Qacar dəyərli töhfə vermişlər. Şahruh Mirzə şuşalı Fəxrundəbəyim xanım ilə ailə qurmuşdur. 1909 - cu ildə Cəbrayılda vəfat etmişdir. Nənəm Fəxrisoltan Şahrux qızının qardaşları: Kamran Mirzə, Da - rab Mirzə, Camal Mirzə, Qəhrəman Mirzə. Bacıları: Tacül - mülk xanım və Nimtac xanım olubdur. Babam Əziz bəy Sultanov Hacı Məmməd Abdulla Sultan oğlu, nənəmin qardaşı Kamran Mirzə Qacarla (1866 - 19 35) dost imişlər. Kamran Mirzə İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasında 9 il distansion rəis və Eçmiədzin (Üçkilsə) siyasi idarəsində tərcüməçi işləmişdir. 76 Sək.42: soldan sağa oturublar – Kamran Mirzə Qa-car, onun həyat yoldaşı Məhbəyim x. cabanşir, bacısı Fəxrisultan x., bacısının həyat yoldaşı Əziz bəy Sultanav, dayanıblar – Camal Mirzə və Darab Mirzə Əziz bəy dostu Kamran Mirzənin bacısı ilə ailə qurur və dostluqları qohumluğa çevrilir. Bibim Fəxridövlət xanım eşitdiklərindən belə danışardı. Əziz bəy Fəxrisoltan xanımı Şuşadan faytonla, atlı kazaklar dəstəsinin mühafizəsi ilə gətirmişdir. Kazaklar Kamran Mirzənin tapşırığı ilə faytonu İrəvana kimi müşayiət etmişdilər. Təpəbaşında yerləşən evlərinə aparan küçə xalılarla örtülmüşdür, təzə bəy ilə gəlinin faytonu bu xalılar üzərindən keçmişdir, məhəllənin sakinləri toy faytonunu sevinc və musiqi ilə qarşılamışdılar. Hacı Məhəmməd ağa böyük oğlu Əziz bəyə çox təmtəraqlı toy etmişdi. Təpəbaşının aşağı tərəfindən yuxarısına .məscidin yanına kimi mən məktəbdən evə qayıdanda gündə pillələri sayırdım - düz yüz pilləsi var idi. Bu pillələri 1950 -ci illərdə düzəltmişdilər. Nənəmi gətirən fayton aşağıdan yuxarı Təpəbaşı məscidinin yanından sola dönüb düz Hacı Məmməd ağa Sultanovun mülkünə çatdırılmışdır. Nənəmin və babamın 4 övladları olur: Qəhrəman Mirzə, Zinyyət xanım, Süleyman Mirzə və Fəxridövlət xanım. Sultanov Qəhrəman Mirzə oğlu 1902 - ci ildə İrəvanda anadan olmuşdur. Atam İrəvan gimnaziyasında təhsil almışdır. Atam danışırdı ki, utancaq bir uşaq imiş. Əziz bəy ildə bir dəfə 77 bütün qohumlarını bir yerə toplayıb qonaqlıq verərdi ki, on-lar bir- birini unutmasınlar. Oğlu Qəhrəmanı onlara təqdim etmək istəyəndə atam utandığından qaçıb ağaca çıxarmış və çox xahişlərdən sonra o, qonaqlarla gəlib görüşərmiş. Atam müharibədən qayıtdıqdan sonra təqaüdə çıxana qədər İrəvan şəhəri Baş Avtonəqliyyat Bazasında təchizat müdiri işləmişdir. İkinci cahan müharibəsində, Krım döyüşlərində atam yaralanıb, hərbi hospitalda yarası sağalandan sonra döyüşlərlə Almaniyaya kimi getmişdir. Müharibə ilə əlaqədar atamın danışdığı əhvalatlardan birini diqqətinizə çatdırmaq istərdim. Cəbhəyə aparılan döyüşçüləri hazırlamaq üçün onlara avtomat və tüfəngdən necə istifadə olunmasını, sursatın açıb yığılmasını öyrədirdilər. Azərbaycanlı ca - van əsgərlər rus dilini bilmədikləri üçün bu dərsləri çətin qavrayırdılar. Yoxlama imtahanlarında tapşırıqları yerinə yetirmədikləri üçün onları c əzalandırılırdılar, hə tta güll ə l ə yirdil ə r. Atam rus dilini mük ə mm ə l bildiyi üçün komandir ə yaxınlaşıb azərbaycanlı hərbiçilərin hazırlığına köməklik göstərilməsini xahiş edir. Komandir razılıq verir və atam azərbaycan oğullarının hərbi sirrə yiyələnməsini öyrədir. Bu bir çoxlarının cəzadan və ölümdən yaxalarını qurtarmışdır. Bu əhvalatdan sonra həmyerlilərimiz atama məktubun ünvanını yazmaq, ya da onları narahat edən məsələ ilə hər zaman müraciət edərmişlər və atam onlardan köməyini əsirgəmirmiş. Yerevanda atamla şəhərə çıxanda bir çoxları papaqlarını çıxarıb atam ilə salamlaşırdılar. Mən çox təccüblənirdim: “Nəyə görə atam ilə belə görüşürlər?” Öz yaxşı əməlləri ilə tanınmış şəhər əhalisinin hörmətini qazanmış zadəgan ailəsinin nümayəndəsini həmşəhərliləri belə salamlayırdılar. 78 Sək.47: Qəhraman və Fatma x. Sultanovlar Atam Qəhrəman Mirzə belə bir hadisəni uşaqlıq xatirələrindən danışardı. İrəvan şəhər sakini, bir xanım (adı yadımda qalmayıb) bir məsələ ilə bağlı Fəxrisoltan xanıma müraciət edir. Bu qadının həyat yoldaşı anlaşılmazlıq səbəbindən Üçkilsə polisi tərəfindən tutulmuşdu və Sibirə göndərilməsi ehtimalı var idi. Bu məsələni aydınlaşdırmaq və həyat yoldaşının günahsız olmasının sübuta yetirilməsini nənəmdən xahiş edirdi. Nənəm əhvalatı babam Əziz bəyə danışır və onlar qərara gəlirlər ki, Üçkilsəyə Kam -ran Mirzənin yanına gedib onunla görüşüb bu məsələyə aydınlıq gətirməyinə kömək etməsini xahiş etsinlər. Atam danışardı ki, onun 6 - 7 yaşı olardı, bacısı Zinyət xanımın isə 4 - 5 yaşı. Əziz bəy mehtərə tapşırıq verir ki, səhərə atları hazırlasın. Balaca Qəhrəman və Zinyət, dayıları ilə görüşməklərinə və faytonla Üçkilsəyə getməklərinə çox sevinirdilər. Kamran Mirzə Qacarla görüşdükdən son -ra o, müdaxilə edir və işə ədalətlə baxılmasını tapşırır. Şikayətçinin günahsız olduğunu və anlaşılmazlıq üzündən tutulduğu üçün, azad edirlər. Bir neçə müddət keçdikdən sonra həmin insan öz həyat yoldaşı ilə öz minnətdarlıqlarını bildirməyə Əziz bəy və Fəxrisoltan xanımın evlərinə gəlirlər. Onlar uşaqlara - Zinyət xanım və Qəhrəman Mirzəyə na - dir cinsdən bir xoruz və bir toyuq hədiyyə gətirirlər. Uşaqları bu hədiyyə hədsiz dərəcədə sevindirir. Onlar hədiyyə olunmuş quşlara dən, su verib qayğılarını çəkirlərmiş. Biz balaca olanda atam bu əhvalatı evdə tez - tez danışardı. Sək.44: oturublar - Fəxridövlət x. Qubuşova və Qəhraman Sultanov, dayanıblar – Zinyət x. Sultanova və Meşə Muxtar Qubuşov, Maxcamal (əlində gül) Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, İrəvan xanlığının bəzi bölgələrində xeyli kürd əhalisi yaşayırdı. Onlar 79 əsasən maldarlıqla məşğul olurdular. Atamın danışdığı bir əhvalatla oxucularla bölüşmək istəyirəm. Yay günlərinin birində atam şəhər bazarındakı bərbərxanada üzünü qırxdırırdı. Bu zaman iki ermənin söhbətinin şahidi olur. Onlar danışırdılar ki, bir kürd bazara satmağa çoxlu mal -qara gətirib, qayıdan baş onu soymaq lazımdır. Söhbət atamı məyus edir və o, eşitdiyi sözləri həmin kürdə çatdırır. Ermənilərin məkrli niyyətindən xəbərdar olan kürd ozünü sığortalayır və sağ - salamat evinə qayıdır. Bir müddər son -ra həmin kürd Yerevana gəlir, atamı tapır və minnətdarliq rəmzi olaraq atama bir ç oban iti küçüyü bağışlayır. Atam danısardı ki, iti zəncirlə bağlayıb uzun ipdən kecirmişdilər. Adını “Bəh - bəh” qoymuşdular. Bəh - bəh bağı və evi kənar adamlardan goruyurdu. Günlərin bir günü atam evə qayıdanda görür ki, Bəh - bəh zəncirdən açılıb, həyətdə gəzir, evdəkiləri çölə çıxmağa qoymur. Atam Bəh - bəhi nə qədər çağırırsa, it yaxına gəlmir və atama da qəzəblə hürür. Atam çarəsiz qalıb milisə müraciət edir ki, gəlib iti öldürsünlər. Atam milis nəfərindən xahiş edir gülləni itin başından vursun ki, Bəh - bəh əziyyətsiz ölsün. Milis belə də edir. Sonra bəlli oldu ki, it quduzlaşıb. Atamla Matı xanım ailə qurduqdan sonra nənəm Fəxrisoltanla əlaqədar o, belə bir hadisə danışdı. Təxminən hardasa 1944- cü il olardı, məhərrəmlik günlərinin birində Matı xanım məsciddən evə qayıdırmış. O, da Təpəbaşıda yaşayırdı. Yolda nənəm Fəxrisoltanla söhbətləşib qonşu olduqlarını biliblər. Matı xanım nənəmlə dostlaşıb, biləndə ki, nənəmin oğulları Qəhrəman bəy və Suleyman bəy müharibə iştirakçılarıdır, qızları Zinyət xanım və Fəxridövlət Gəncədə ərdədilər, o, vaxtaşırı nənəmi yoluxurmuş. Bir dəfə Fəxrisoltan xanıma dəyməyə gedəndə armud aparır. Soyuqdəyməli, yüksək hərarətlə xəstə yatdığını görür. Fəxrisoltan xanımla bir həyətdə yaşayan qaynı Rəhim bəy və onun həyat yoldaşı Nazirə xanım onu diqqət 80 mərkəzində saxlayarmışlar. Matı xanım evə qayıdır və səhər bir qucaq odun da götürüb Şahzadə xanıma baş çəkməyə gedir. Evə yaxınlaşanda görür ki, küçə adamlarla doludur, iynə atsan yerə düşməz. İçəriyə həyətə keçir və başa düşür ki, Fəxrisoltan xanım rəhmətə gedib. Fəxrisoltan xanımı axırıncı mənzilə yola salmağa bütün İrəvan əhalisi gəlmişdi o zaman yerli əhali olan azərbaycanlılar öz şəhərlərindən hələ köçürülməmişdilər və onu hörmətlə, ehtiramla yoldaşı Əziz bəyin yanında dəfn etdilər. Mənə atamın anası, nənəm şahzadə xanım Fəxrisoltan Şahrux qızı Qacarı görmək nəsib olmamışdı, lakin onu görüb tanıyanların yaddaşında o xeyirxah və mehriban bir insan kimi qalmışdır. Şahzadə xanım Matı xanıma həmişə deyərmiş kaş sənin kimi deyib - gülən qoçaq bir gəlinim olaydı. Fəxrisoltan xanım Matı xanıma bir samovaraltı mis məcməyi bağışlamışdı və tapşırmışdı ki, bu məcməyini silib parıldadanda ona gül vursun. Gül vurmaq baş barmaqla naxış vurmaq idi. Bu əhvalatı sonralar Matı xanım mənə danışardı və həmin məcməyiyə gül vuranda mənə deyərdi ki, mən də gül vurum. 1953- cü ildə anam Laçın xanım xəstələnəndə atam məni Bakıya, Həqiqət xalamın yanına göndərmışdi. Mənim saçım sarışın olduğu üçün mənə “sarı saçlı qız” da deyirdilər. Bir müddət Bakıda xalamın yanında qaldıqdan sonra atam dalımca gəlib məni Yerevana gətirdi. Mən məktəbə gedəndə artıq hardasa 1954 -cü ilin oktyabr ayı olardı. Həqiqət xalam, mənim sənədlərimi rus məktəbinə vermişdi. Yerevana köçürülmə yolu ilə gəlmişdim. M.Qorki adına məktəbin 1 - ci sinfinə getdim. 1955- ci il Yerevanda bir may bayramında atam məni çiyninə alıb, şəhəri gəzə - gəzə nə isə danışırdı. O deyirdi: “Anan Laçın xanım xəstədir və sanatoriyada müalicə alır. Hələlik bizim qeydimizə Matı xanım qalacaqdır, hansı ki, biz həmin xanımın yanına gedirik”. 81 Matı xanımla ilk görüşümüz səmimi və isti keçdi. O, mənə donluq parça hədiyyə etdi. Parçanın ətəyində dovşan, top və təbil şəkilləri var idi. Sonra onunla birlikdə dərziyə gedib mənə don tikdirdik. Dərs ilinin sonunda valideynlərim məni T.Şevçenko adına 42 saylı məktəbə köçürtdülər. Oxuduğum məktəbdə şagirdlər əsasən erməni milliyətindən idilər, bir neçə rus hərbçi ailələrinin uşaqları da bu məktəbdə təhsil alırdılar. Ermənilər bizi təhqir etmək istəyəndə “türk, türki lamuk” – “türk, türklərin qalıqları” sözlərini işlədirdilər. Sinif yoldaşım Ara mənim arxamda otururdu, mənə “türk”deyərək, “nə vaxt burdan yox olacaqsınız?” deyir - di. Məktəbdə n çıxanda çox zaman başqa sinifin uşaqları dalımca “türk -türk” deyərək gəlirdilər, uzun belimdən aşağı düşən hörüklərimi dartmaq istəyirdilər. Lakin atam məni öyrətmişdi ki, erməniləri yaxına burax - ma və hücumu birinci sən et. Mən həmişə özümü müdafiə üçü n çantamı dəbilqə kimi hazır vəziyyətdə saxlayırdım. Ən dəhşətli gün aprel ayının 24 - də olurdu. Onsuzda küçədə, şəhərdə biz öz dilimizdə danışmaqdan məhrum idik, çünki ermənilər öz dillərindən başqa dildə danışanları təqib edirdilər. Qondarma soyqırımı günü ümumiyyətlə azərbaycanlılar çalışırdılar evlərindən çıxmasınlar, onlar münaqişədən, xəsarət almaqdan, təqiblərdən çəkinirdilər. Azərbaycanlılar, türklər haqqında Ermənistan radio - sunda, televiziyasında heç bir xoşa gələn söz eşitmirdim. Doğma Bakıya köçdükdən sonra mənim gözlərim açılmağa başladı. Mən gördüm ki, burada ermənilər sərbəst yaşayırlar, öz doğma dillərində harda istəsən danışır, yaxşı vəzifələrdə işləyirlər, azərbaycan ailələrinin gəlinləri ol - urlar, ali məktəblərdə təhsil alırlar və onlara “ gözün üstə qaşın var” deyən yoxdu. Mən başa düşdüm ki, bu sovet imperiyasının siyasətinin nəticələridir. Mən azərbaycanlı, türk olmağımdan qürur, fəxr hissləri keçirirəm. Biz böyük bir türk millətiyik. Oğru elə bilər 82 hamı oğrudur, doğru elə bilər hamı doğrudur, ermənilər də Azərbaycana qarşı bir çox oğurluqlar (torpaq, folklor, incəsənət, mahnı, oyun havaları, mətbəx, söz, toponim və.s ) ediblər. Yüklə 5,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|