Burulqanli iR
Yüklə 5,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sək.50: Əziz Sultanov Sək.51: Qəhraman Sultanov və Əli Mustafayev, Xalidə, Rəşid, Fəridə, Rafiq, Tərifə, İbrahım Yerevan ş. usaq dəmiryolu, 1951 -ci il. Qardaşım Sultanov Əziz Qəhrəman oğlu 1949 - cu ildə noyabrın 9 - da Yerevanda anadan olmuşdur. Məktəbə daxil olmaq zamanı gələndə, valideynlərim onu da mən oxuduğum Yerevan şəhər 42 saylı T.Şevçenko adına məktəbə yazdırmaq qərarına gəldilər. Yeddi yaşının tamam olmasına iki ay çatmadığına görə məktəbin tədris hissə müdiri Q.Papazyan sənədləri qəbul etmədi və dedi ki, gələn il gələrsiniz. Əzizin gələn il məktəbə qəbul olunacağına arxayın olan valideynlərim bir il gözlədilər. Bir ildən sonra çoxlu sorğu suallara rus dilində cav -ab verdikdən sonra, Əzizdən kəpənək tutan torun adını soruşdular. Əziz bu sualın cavabını bilmədi və bu bir “ar - qument” olara q onu məktəbə qəbul etməməkləri üçün səbəb oldu. Anam çox təkid etdi, lakin Papazyan dedi ki, “Türksən, uşağı türk məktəbində oxut”. Anam dözməyib dedi: “ermənisən, səndə erməni məktəbində işlə”. Qaziyev Əhmədin həyat yoldaşı milliyətcə ukraynalı olan Lid a xanımdan xahiş etdi ki, Əzizi başqa bir məktəbə öz oğlu kimi qələmə verərək aparıb yazdırsın. Bu məsələdə baş tutmadı, başqa rus məktəbində yer olmadığını deyib Əzizi məktəbə qəbul etmədilər. Bu ermənilərin azərbaycanlıların rus dilində oxumağına və Ermənistanda qalıb təhsillərini davam etməsinə qarşı erməni siyasətinin bir qolu idi. 83 Azərbaycan dilində iki məktəb var idi, biri yeddiillik, biri isə onillik. Azərbaycan dilli məktəbdə şagirdlərin sayı gündən - günə azalırdı. Şəhər əhalisi təhsillərini artırmaq və iş yerləri tapmaqdan məhrum idilər. Ermənilər azərbaycanlıları hətta xidmətçi işlərinə belə götürmürdülər ki, onlar məcbur olub Ermənistanı tərk etsinlər. Əziz mənimlə bir məktəbdə oxusaydı, mənim nəzarətimdə olardı, dərslərinə kömək edərdim. Əlacsız qalıb Əzizi M.Əzizbəyov adına 7 illik məktəbə qoyduq. Bu məktəb Göy məscid yerləşən Lenin prospektinin Zəngi çayına bitişən tərəfində idi. Məktəbin bir hissəsində ermənilər təhsil alırdılar, bir hissəsində isə azərbaycanlılar. Azərbaycan bölməsində 70 - ə yaxın şagird oxuyurdu. Dərsdən sonra erməni və azərbaycan şagirdləri arasında tez -tez dava- dalaş baş verirdi. Dəhlizə çıxan azərbaycanlı şagirdlərini ermənilər əhatəyə alırdılar və döyüşmə başlayırdı. Erməni məktəbinin müəllimləri buna adi iş kimi baxırdılar. Əziz məktəbi bitirdikdən sonra, mənim həyat yoldaşım İldırım Kəngərlinskinin tövsiyyəsi ilə, Bakı Dənizçilik məktəbində təhsil aldı. 1968 - ci ildə valideynlərim də Bakıya köçmüşdülər, Əzizin dənizdə işləməsinə razı olmadılar. O, peşəsini dəyişməli oldu və yenə də İldırımın məsləhəti ilə aşbazlıq məktəbini bitirdi. Sonra Murmanskda 2 il hərbi qulluqda oldu və orada da aşbaz işləyirdi. Ömrünün so -nuna kimi bir çox yerlərdə baş aşbaz işlədi. Sultanov Əziz Qəhrəman oğlu 2005 - ci ildə Bakıda vəfat etmişdir. Həyat yoldaşı Fazilə xanım peşə məktəbini bitirmişdir. İki qızı var və hər ikisi ailəlidir. Günel xanım tibb bacısı, Aysel xanım isə evdar xanımdır.Günel və Eminin (Hüseynov) qızları:Zəhra xanım , Rüqayyə xanım və oğlu Hüseyin bəy. Aysel və Anarın (Taptıgov) oğlu: Rahim bəy. Uşaqlıqdan yaddaşıma belə bir əhvalat da həkk olunub. 84 1953- cü ilin mart ayı idi, anamla çörək almağa getmişdik. Çörək dükanında çoxları ağlayırdılar və çörək satan qadında göz yaşları tökürdü. “Bütün milliyyətlərin atası” Stalin vəfat etmişdi. O zaman mənim xəbərim yox idi ki, bu “ata” türk milliyyətindən olanların qatı düşməni idi. Stali- nin qərarı əsasında azərbaycanlıları doğma yerlərindən, Ermənistandan zorla köçürülürdülər. Anam Laçın yataqda xəstə idi, atam evə axşam işdən sonra gəlirdi. Yadımdadır, çoxlu qar yağmışdı. Qışın soyuğunda mən və qardaşım Əziz evdən çıxmayıb, bizə atamın bibisi oğlu Əhməd bəy tərəfindən müvəqqəti verilmiş balaca otaqda oynayırdıq. Erməni uşaqları kömür ilə evin küçə divarlarında faşist xaç emblemi çəkirdilər. Öz evimizi satmışdıq və Gəncəyə köçməyə hazırlaşırdıq. Buraya artıq bəzi qohumlarımız köçmüşdür. Bu atamın bacıları Zinyət xanım və Fəxridövlət xanımın ailələri idilər. Gəncədə həmçinin atamın bibisi Cəvahir xanım və əmisi Rəhim bəyin ailələri yaşayırdılar. Bibim Zinyət xanım Əziz bəy qızı İrəvanda 1904 - cü ildə anadan olmuşdur. Vəliyev Müxlis bəylə ailə həyatı qurmuşdur. İkinci cahan müharibəsində həlak olmuş Müx - lis bəyin ailəsi İrəvandan Ucara köçürülmüşdür. Yerli iqlim şəraitinə uyğunlaşmayıb malyariyaya yoluxmuş Zinyət xanım 1941 - ci ildə Ucarda rəhmətə gedib. Övladları Südabə xanım və Nəcməddin bəyi Müxlis bəyin bibisi Cəmey xanım böyüdüb başa çatdırmış, ali təhsil almışdılar. Südabə xanım müəllimə, Nəcməddin bəy isə yeyinti üzrə texnoloq - mühəndis təhsili almışdır. Sək.48: Rəşid bəy, Fəxridövlət x., Meşədi Muxtar və Maxcamal Qubuşovlar İkinci bibim Sultanova Fəxridövlət Əziz qızı (1907-1986) İrəvanda anadan olmuşdur. İrəvanlı Qubuşov Muxtar Cab - 85 bar oğlu ilə ailə həyatı qurmuşdu. Gəncədə yaşayıbdır. Övladları: Mahcamal xanım, Rəşid bəy, Rəhman bəy və Cabbar bəy. Əmim Sultanov Süleyman Əziz oğlu İrəvanda 1912 -ci ildə anadan olmuşdur. İkinci vətən müharibəsində itgin düşmüşdür. Sultanov İbrahim (Əbo bəy) Hacı Məmməd oğlu Leyli xanım ilə ailə qurmuşdur. . Oğlu Qəzənfər bəy Göyçayda yaşayıb. Qəzənfərin oğlu Sultanov Yaşar bəy. Sultanova Əfşan İbrahim qızının yoldaşı Hidayət müəllim. Sultanova Turan xanım İbrahim qızı Tibb İnstitutun far - makalogiya fakültəsini bitirib. Həyat yoldaşı Sultan 1937 - ci il qurbanlarından olmuşdur. Sultanov Mahmud Hacı Məmməd oğlu donosdan son - ra institutdan xa ric edilmişdir, vərəm xəstəliyinə tutularaq gənc yaşlarında vəfat edibdir. Sək.43: Mahmud bəy Sultanov ZDŞİ - nin bu məlumatından başqa Əbuzər bəy (Rza bəy) haqqında başqa məlumat yoxdur. Sultanov Rəhim Hacı Məmməd oğlu 1894 - cü ildə İrəvanda anadan olubdur. O, İsmayılova Nazirə Bağır qızı ilə ailə həyatı qurmuşdur. 1948 - ci ildə Rəhim bəy ailəsi ilə Gəncə şəhərinə köçür. Rus dili müəllimi işləyir. Rəhim bəy İrəvan gimnaziyasının 4 sinifini və Tiflisdə kurslar bitirmişdir. Rəhim bəy ildə bir dəfə Yerevana gəlirdi. O, 86 mənə və balaca qardaşıma çoxlu maraqlı nağıllar danışırdı. Övladları: Sima xanım, Məmməd bəy və Nazlı xanım. Sək.45: Rəhim bəy və Nazirə xanım Sultanovlar Oğlu Məmməd Sultanov (1935, Yerevan – 2009, Gəncə) Kirovabad Kənd Təsərrüfatı İnstitutunu bitirmişdir və ix - tisasca həkim olan Züleyxa xanım ilə ailə həyatı qurub. 2009- cu ildə Gəncədə vəfat edib. Övladları: Rəna xanım, Rəhim bəy, Kəmalə xanım və Rasim bəy . Rəhim bəyin qızı Sima xanım (Yerevan 1932 -2005 Ucar) Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu bitirib, 37 il müəllimə işləyib. Həyat yoldaşı Qasımov Həsən partiya işçisi olub. Üç övladı var: Əli bəy, Azər bəy və Fəridə xanım. Sultanov Rəhim Hacı Məmməd oğlunun ikinci qızı Nazlı xanım Xanbəyova (Sultanova) 1939 - cu ildə Yerevanda anadan olub. Kirovabad Pedaqoji İnstitutunu bitirmişdir. 49 ildir müəllimə işləyir. Həyat yoldaşı Şərqi Xanbəyov uzun illər Bakı Metropolitennin rəis müavini işləyib. Üç övladı var: Əlqəm bəy, Rəşad bəy və Fuad bəy. Nazlı xanım Sultanova Yerevandan köçürülmələrini belə xatırlayır: “1949 - cu ilin yay aylarında anam Nazirə xanım vəfat etmişdir. Atam Sultanov Rəhim Məmməd Ağa oğlu köçkünlərin məsələsi üzrə idarəyə məktubla müraciət edir ki, a iləmiz Gəncəyə köçürülsün”. Nazlı xanım danışır ki, yorğan - döşəkləri məfrəşlərə yığmışdıq və bu gün -sabah sənədlərimizin hazır olmasını gözləyirdik. Məfrəş -xovsuz (bəzən xovlu) xalça texnikası ilə toxunan məişət əşyası, formaca hündür sandığa bənzəyir. Yorğan - döşək, paltar və s. saxlamaq, onları daşımaq üçün istifadə edilirmiş.[24] Sənədlərin hazırlanması çox gec çəkdi, hardasa okty -abr ayı olardı bizi balaca pəncərəsi olan “tovarnı”, yəni yük vaqonuna yerləşdirdilər, bizim ailəmizdən başqa bir ailədə həmin vaqonda yerləşdirilmişdi. Bir neçə gün soyuq 87 və qaranlıq vaqonda yol getdik. Arazın yanından keçəndə vaqondakı balaca pəncərədən bayıra çox baxmağa icazə vermirdilər. Evimizi tikincə Gəncədə bir müddət kirəyədə qaldıq. Evimiz hazır olanda ora köçdük və atam İrəvandan gətirdiyi gül, tərəvəz, göyərti (mərzə, ağ reyhan, yer alması və s.) toxumları öz həyətimizdə əkdi. Yer alması payızda sarı çiçəklər açırdı, dibindən çıxan kartofa bənzər almaları çox faydal ı və dadlı olur. Doğma İrəvanın şəraitini yarat -maq istəyən köçkünlər İrəvan tutunun, üzümünün növlərini məskən salmış yerlərində bitirirdilər. Sultanov Kərim Hacı Məmməd oğlu İrəvanda anadan olub. ZDŞİ - nin məlumatı. İnstitutda əlaçı olduğu üçün, erməni tələbələr paxıllıqdan onu zəhərləmişdilər.Bu hadisədən sonra Kərim bəy ağır xəstələnir və itgin düşür. Bu zaman Kərim bəyin təkçə bir oğlu var idi,Əbülfət.Əbülfət bəyin anası Naxçıvandan gəlin gəlmişdir. Əbülfət bəyi İrəvandakı nənəsi Püstə xanım Sultanova böyütmüşdür. Sultanov Əbülfət Kərim oğlu (1911 - 1998) Azərbaycan Politexnik institutun memarlıq fakultəsini bitirmişdir. Uzun illər ərzində Azərbaycan Tibb işçilərinin Həmkarlar İttifaqında işləyibdir. Əbülfət bəy yaxşı tar çalırdı, onun tarı evlərində divardan asılı olardı. Əbülfət əmioğlu tar çalanda, onun qızı Zərifə xanım və mən həvəslə qulaq asardıq. O, diş həkimi Orucova Bikə xanım ilə ailə qurur. Əbülfət Sultanovun qızı Zərifə xanım 1948 - ci ildə Bakıda anadan olub. Mühəndis -texnoloqdur, hal-haz ırda təqaüddədir. Zərifə xanımın oğlu Kərim bəy və qızı Fidan xanımdır. Sək.46: Əbülfət bəy, Bikəxanım və Zərifə x. Sultanovlar 88 Kəngərlilər Qaziyevlər, Qədimbəyovlar, Əliyevlər, Qaçarlar,Sultanovlarla yanaşı Kəngərlinski soy adı daşıyan İrəvan şəhərinin nəslin nümayəndələri haqqında danışmaq istərdim. E.ə. I əsrdə və b.e. birinci yüzilliyində Kəngərlilər haqqında məlumatlara Strabonun və Pliniyin yazılarında rast gəlmək olur. Ola bilsin ki, bu nəslin adı Kanq dövləti ilə bağlıdır. E. ə. VII əsrdə Avestada bu Kanqao, e. ə. IV əsrdə hind ep -osu “Maxabxarata”da Kanqi, b. E. VI- X əsrlərində isə fars mənbəyində Kanqdez (farsca dez “qala” deməkdir) adlanırdı. Qədim çin mənbələrində Kanqyuy dövlətinin adı çəkilir, hansı ki, Balxaş və Aral göllərinin arasında yerləşirdi. Kanqyuylar, yəni Kəngərlilər, üzümçülük, maldarlıq və torpaq becərməsi ilə məşğul idilər, lakin ən əvvəl onlar yaxşı çaparlar idilər. Kanq qalası adı ilə adlanan bu dövlətin sərhədləri dəqiq bi lin- mir. Ümumi fikrə görə, Kuşan adlanan bu dövlət orta əsrlərdə Balxaş və Aral göllərinin arasında Karatau dağlarının silsiləsi və Sır Dərya çayının orta axınında yerləşirmiş. Qədim türklərin tarixinin araşdırıcısı məşhur A.N.Qumilyovun fikrincə, “Kanqar” sözü bu dövlətdə yaşayan etnoslarının özlərinə ad verməsi idi. Kəngərli bir çox coğrafi yerlərin adları ilə bağlıdır: Kanqar, Kenqşer, Naxçıvanda “Kəngər Düzü” , Qarabağda “Qızıl Kəngərli”, Ağdamda “Kəngərli”, indiki Ermənistan ərazisində Qukasyan rayonunda “Kanqar Dağı”. Çox maraqlıdır ki, fars körfəzi əvvəl Kəngər adlanırmış. İranın ərazisində Kanqar, Qanqar Şah, Qanqaray -Qala, Kanqarban, Kanqari, Kanqa- ristan, hansılar ki, çox ehtimal olunur ki, Kanqarlılar dövləti süqut etdikdən sonra əmələ gəliblər. Məlum olduğu kimi, XVI əsrdə Azərbaycanın geniş ərazisndə mərkəzi Təbriz şəhəri olan Səfəvilər dövləti yaranmışdı (1578 - 1587). Şah Məhəmməd Xudabəndinin hakimiyyəti dövründə Səfəvi 89 dövləti parçalandı. Ölkə bir neçə bəylərbəyliklərə bölündü. Bu zaman Naxçıvan əyaləti Qızılbaş tayfalarından olan Kəngərlilərin irsi mülkiyyətinə çevrildi. Kəngər etnonimi Kəngər kişiləri mənasında qədim türk dillərində ”ər”, “ar”, “ar” - “əsgər”, “sərrast atıcı”, “ailənin, nə slin qoruyucusu” deməkdir. Rus tarixçiliyində Kəngərlilər skif və peçeneq tayfalarının əsas sütununu təşkil edirdilər. Onlar hərbçiliyi, yüksək döyüş qabiliyyətləri ilə seçilirdilər. Türk tarixçisi Taruk Sümer qeyd edir ki, Şah İsmayıl Xətainin hakimiyyətə gəlməsində Kəngərlilər böyük rol oynayıblar. Səfəvi şahları Kəngərlilərin yüksək döyüşkənlik qabiliyyətini nəzərə alıb qiymətləndirirdilər. Onların sədaqətli, qorxmaz və dönməz olduqlarını nəzərə alan Səfəvi şahları özlərinin mühafizə dəstələrinin və həmin dəstələrin başçılarını Kəngərlilər arasından seçirdilər. Səfəvi şahı Süleymanın ( II Şah Səfi -1666- 1694), Kəngərli tayfasınan olan Eynalxan bəyə “Sultan” titulu verməklə o, şahın xüsusi rikab qulamlarına başçı qoydu. Rikab - orta əsrlər zamanı şah, sultan və xaqanları müşayət edən xüsusi silahlı suvari dəstələr adlanırdı. Məlum olduğu kimi, XVI əsrdə Azərbaycanın geniş ərazisində, mərkəzi Təbriz şəhəri olan Səfəvilər dövləti yaranmışdır. Kəngərlilər haqqında fransız sayyahı Şardenin XYII əsrin sonralarına aid olan yol qeydlərində, XVIII əsr türk səyyahı Ə.Çələbi, A.S.Qriboyedov, V.Potto, N.Nefedov, İ.Şopen və başqalarının yazılarında xatırlanır. Rus tarixçisi V.Qriqoryev “Naxçıvan əyalətinə statistik nəzər” kitabında ( Sank -Peterburq, 1833-cü il ) bu tayfa-ya böyük diqqət yetirmişdir. Kəngərliləri o, belə xarakterizə edir: “Onlar möhkəm, dözümlü, işgüzar, uzun müdət aclığa dözən adamlardır, hərbçidirlər. Qonaqpərvər, dostluğa möhkəmdirlər, lakin heç vaxt təhqir və incidilməyə dözmürlər, yaddan da çıxarmırlar...” Sək.13: Naxçıvanın qerbi 90 K ə ng ə rli xanlığının gerbi saxlanılaraq bizə g ə lib çatmışdır. Kə ng ə rli n ə slinin qerbi dörd hiss ə d ə n ibar ə t olan lövh ədir. Onun ortasında üzə rind ə niz ə y ə sancılmış v ə yuxarı qaldırılmış k əsilmiş baş t ə svir olunan kicik lövh ə yerl əşir. Birinci lövh ə d ə altı nizə d ə n ibar ə t sip ə r ikinci lövhədə yuxarıdan iki altıgüşəli ulduzlarla müşahət olunan qala üçüncü lövhədə - at, dördüncü lövhənin içində can - avar təsvir edilib. Lövhəni şirlər saxlayır. Qerb ovlanmış sincab mantiya və şah tacı ilə bəzədilib. Tac isə beşulduzla müşayət olunan ucları yuxari yönəlmiş aypara ilə bəzədilib. Qerbin rəngləri bəlli deyil. (33) 1747-1920- ci illərdə Naxçıvanın bütün xanları Kəngərlilər olublar. Kəngərlilərin orduda xidmət etmək ənənələri rus ordusunda davam edirdi. Kəngərli nəslindən altı general olub. Bunlardan dördü çar Rusiyasının ordu - sunda, biri Sovet ordusunda, biri də İran ordusunda qulluq ediblər. Türkmənçay müqaviləsinə (1828) əsasən Naxçıvan və İrəvan xanlıqları Rusiyaya birləşdirildi. Tarixçilərimiz Ş.Nəzirli, İ.Bağırovun Azərbaycanın hərbi tarixinə həsr olunmuş işlərində çoxsaylı görkəmli hərbiçilərimizlə bir sırada altı Kəngərli generallarının adı çəkilir: 1. General-mayor Ehsan xan 2. General- leytenant İsmayıl xan Ehsan oğlu 3. General- mayor Kalbalı xan Ehsan oğlu 4. General Hüseyn xan Naxçıvanski 5. Briqada komandiri Cəmşid Naxçıvanski 6. General- mayor Kalbalı xan Cəfər Qulu xan oğlu Kəngərli General Kəngərlilərin İrəvandakı fəaliyyətləri ilə bağlı bəzi məlumatlarala oxucuları tanış etmək istərdim. 91 İsmayıl xan Ehsan oğlu 1853 - cü il noyabrın 10 - da İrəvan dəstəsinin bəy drujinasının rəisi təyin olunur. 1860 - cı ildə polkovnik rütbəsi alır, 1877 -ci il Rus- türk müharibəsinin başlanğıcında İrəvan at - irrigulyar alayının komandiri təyin olunmuşdur. Bayazit qalası döyüşlərində şücaət göstərdiyi üçün 1877- ci il 19 dekabrda İsmayıl xan general -mayor rütbəsi və IV dərəcə Müqəddəs Georgi ordeni ilə təltif olu - nur, 29 oktyabr1899-cu il general-leytenant, 18 avqust 1908- ci ildə isə xidmətdən süvari general rütbəsində təqaüdə çıxan İsmayıl xan Ehsan oğlu öz doğma Naxçıvanında vəfat etmişdir. Bu haqda “Russki invalid” qəzetində 11 fevral 1909 - cu i ldə məlumat verilmişdir. Kalbalı xan Ehsan oğlu 1824 - cü ildə anadan olmuşdur. Kalbalı xanın xidməti qulluq siyahısında, yazılmışdır ki, o, İrəvan quberniyasının sahibkar knyazlarının xan sülaləsindəndir. General - mayor Kalbalı xan Ehsan xan oğlu Naxçıvansk i 1883- cü ildə İrəvan qubernatoru yanında xü - susi tapşırıqlar yerinə yetirən böyük çinovniki. İrəvan bəylər drujinasının rəisi. 1874 - cü ildə General -mayor, 1877-ci il mayın 10 - da İrəvan və Kurtin atlı - irregulyar alaylarından yaradılmış atlı -irregulyar briq adasının rəisi olmuşdur. 30 Kalbalı xanın oğlu Cəfər Qulu xan Naxçıvanski 1859 -cu ildə anadan oımuşdur. Səkkiz yaşında Paj korpusuna təyin olunmuşdur. 1885 - ci ildə xəstəliklə əlaqədar İmperator Ali Əlahəzrətləri Böyük Knyaz Nikolay Nikolayeviçin 43 -cü Tver Draqun süvari alayının stabs - rotmistri Cəfər xan Naxçıvanski vəzifəsindən azad olunur. O, bolşevik hakimiyyətini qəbul etmədi və ailəsi ilə İrana köçdü. Cəfər Qulu xanın böyük oğlu rotmistr Kalbalı xan Naxçıvanski 1920 - ci ildə İran ordusuna qulluğa keçib, gen- eral rütbəsinə kimi yüksəldi. O, 1931 - ci ildə diviziya rəhbəri olarkən kürdlərin üsyanını yatırdığı zamanı həlak olub -dur. Onun qardaşı Davud xan da İran ordusunda xidmət etmişdir və 1934 - ci ildə güllələnmişdir. Milli ordunun Şəki 92 alayının komandir müavini rotmistr Ehsan xan Cəfər Qulu xan oğlu Naxçıvanski Azərbaycan Demokratik Respublikası uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş, adyutantı ilə birgə Yev - laxda vəhşicəsinə qətlə yetirilmişdir. 1920-ci ildə Cəmşid xan Cəfər Qulu xan oğlu Naxçıvanski sovet hökumətini qəbul etdi, 18 il ona xidmət etdi, öz kristal təmiz sadiqliyinə müqabilində qəddarcasına məhv edildi və nəhəng qardaşlıq məzərlagına atıldı. General Hüseyn xan Naxçıvanski, Səməd bəy Mehm- andarovdan sonra ikinci və sonuncu azərbaycanlı tam süvari generaldır. O, 1863 -cü ilin iyunun 28- də anadan olub. Atası 15 yaşlı Hüseyn xanı təhsil almaq ücün Peter -burq paj korpusuna göndərir. Pusiya imperatorunun şəxsi himayəsində olan korpus məktəb ini Hüseyn xan 1881- ci ildə əla göstəcilərlə bitirir və kornet kimi Leyb -qvardiya süvari alayında hərbi xidmətə göndərilir. Ənənəvi olaraq bu alaya Pusiya imperatorları himayədarlarlıq ediblər. Beş il keçməmiş Hüseyn xan Naxçıvanski podruçik rütbəsi alıb. Sonralar Qafqazda və Rusiyanın digər bölgələrində hərbi xidmətdə olan Hüseyn xan Naxçıvanski nümünəvi qulluğa görə dəfələrlə orden və medallarla təltif olunmuşdur. Rus - Yapon müharibəsi başlanana qədər o, İranın “Şiri - Xurşid” ordeninin dördüncü və ikinci dərəcələri ilə, Avstriyanın “Dəmir Xaç”, Rusiyanın üçüncü və ikinci dərəcə “Müqəddəs Stanislav”, üçüncü v ə ikinci d ə r ə c ə “Müq ə dd ə s Anna”, Bolqariyanın üçüncü d ə r ə c ə “Döyüş xidmə tl ə rin ə gör ə ” v ə dördüncü d ə r ə c ə “Müq ə dd ə s Aleksandr” ordenl ə rin ə layiq görülmüşdür. 1903 - cı ildə Hüseyn xan Naxçıvanskiyə polkovnik rütbəsi verilir. 1904- cü ildə o, Port - Petrovska gəlir və əksərriyyəti qafqazlılardan ibarət olan İkinci Dağıstan süvari alayının təşkilatçısı, sonra isə komandiri olur. Aprel ayında alay rus- yapon müharibəsinin hərbi döyüşlər meydanına göndərilir. Müharibədə göstərdiyi döyuş məharətinə görə Hüseyn xan 93 Naxçıvanski ikinci dərəcə “Müqəddəs Anna” (qılınclarla), qılınclar və bantla dördüncü dərəcə “Müqəddəs Vladimir” ordeni, “İgidliyə görə” qızıl silahla, ikinci dərəcə “Müqəddəs Stanislav” ordeninin qılıncları, üşüncü dərəcə “Müqəddəs Anna” ordeni və zabitlər arasında ən yüksək mükafat sayılan “Müqəddəs Qeorgi” ordeni ilə təltif olunur. 1907-ci iyulun 28- də ona general - mayor rütbəsi verilir. Hüseyn xan Naxçıvanski döyüşən ordu generalı olub. O, bütün rütbə və təltiflərini məhz cəbhələrdəki xidmətlərinə görə layiq görülmüşdür. Birinci dünya müharıbəsi cəbhələrində göstərdiyi şücaətə və sərkərdəlik məharətinə görə Hüseyn xan Naxçıvanskiyə 1916 - cı ilin yanvarın 23 - də süvari generalı rütbəsi verildi. Ötən əsrin əvvəllərində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilk gündən öz ordusunu yaratmaq qayğısına qaldı. Son dərəcə çətin və ağır bir şəraitdə, erməni qəsbkarları və onların havadarları ilə müharibə apara - apara öz ordusunu yaratdı. Generallar Səməd bəy Mehmandarov və Əliağa Şıxlinskinin böyük zəhmət sərf etdikləri bu iş yarımçıq qaldı. XI ordu Bakını işğal etdi. Rusiya şərq sərhədlərini möhkəmlətmək üçün Azərbaycanda ordu və donanma yaratdı. Ancaq Azərbaycanı qarşıda daha böyük müsibətlər gözləyirdi. Elm, mədəniyyət sahəsində tanınmış ziyalıların, siyasi xadimlərin və peşəkar hərbçilərin repressiyası başlanmışdı. Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasının ilk aylarında onlarla təcrübəli, peşəkar hərbçimiz güllələndi. Sonra isə fəlakətin daha dəhşətli, daha qorxunc dövrü gəldi. Yenə azərbaycanlılar hərbi xidmətə çağrılmır, əksinə, milli diviziyamızın ləğv edilməsi üçün tədbirlər görülürdü. Bu müsibətlə r 1937-1938- ci illərdə daha dəhşətli hal aldı. Azərbaycan diviziyasının yaradıcılarından biri, Frunze adına Ali Hərbi Akademiyanın xüsusi fakültəsinin kurs rəisi Cəmşid Naxçıvanski də bu repressiyadan qurtula bilmədi. Azərbaycan diviziyası da ləğv edildi. 1938- ci ildən sonra 94 azərbaycanlıların da ümumi hərbi xidmətə cəlb edilməsinə başlandı. Lakin azərbaycanlılardan ibarət yeni hərbçi nəslinin yetişməsinin qarşısını almaq məqsədilə onları xüsu - si hərbi bilik və hazırlıq tələb etməyən hissələrə göndərirdilər. Bütün bunlara baxmayaraq ocaq közərir, alovlanmağa imkan axtarırdı. Faşizmə qarşı müharibədə bu alovun qarşısını almaq olmadı. Cəbhədə qəhrəmanlıq göstərən onlarla azərbaycanlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı oldu, g eneral rütbəsinə yüksəldi. Ancaq maneələr hələ də qalırdı. Azərbaycanda hərbi məktəblər olmasına baxmayaraq, orada azərbaycanlıların təhsil alması çox müşkül məsələ idi. Yalnız cənab Heydər Əliyev 1969 - cu ildə Azərbaycanda hakimiyyətə gələndən sonra bu problem öz həllini tapdı və həmin məktəblərdə azərbaycanlıların sayı artdı. 1969 - cu ildə Azərbaycan KP MK - nın birinci katibi seçilən Heydər Əliyev azərbaycanlıların ali hərbi təhsil almaları üçün yol - lar axtarmağa başladı. Bunlardan biri də azərbaycanlıların hərbi məktəblərə qəbul olunmasını təmin etmək üçün indi - ki Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi litseyi yaratması oldu. Bu məktəbi yaratmaq heç də asan olmamışdı. Cənab Heydər Əliyev böyük uzaqgörənliklə, qeyri- adi cəsarətlə və inadkarlıqla bunu etdi. Maarif Nazirliyi və respublika hərbi komissarlığı Azərbaycan KP MK bürosunun 1971 - ci il 29 aprel qərarını əsas götürərək, hərbi təmayüllü internat məktəbinin açılması üçün 1971-ci il iyunun 16- da müraciət hazırlayır. Bu müraciət dərhal müzakirə olunur və 1971 -ci il iyulun 20- də “İxtisaslaşdırılmış internat məktəbinin yaradılması haqqında” Azərbaycan KP MK bürosu qərar qəbul edir. 1971 -ci ilin noy- abr ayında məktəbin açılışı olur. Heydər Əliyev bu təntənəli mərasimdə iştirak edir və bildirir ki, yeni məktəbə diviz iya komandiri general Cəmşid Naxçıvanskinin adını veririk. Bəli, C. Naxçıvanski adına hərbi litsey belə yarandı. O vaxt SSRİ - də iki belə məktəb vardı: Naximov və Suvo - 95 rov adına hərbi təmayüllü məktəblər. Üçüncü belə məktəbin Azərbaycanda yaradılmasının əsas məqsədini ermənilər də, sovet rəhbərliyi də yaxşı anlayırdı. Ona görə də Bakıya ciddi təzyiqlər başlandı. Ermənilər açıq - aşkar deyirdilər ki, bu məktəb bağlanmalı və Yerevanda açılmalıdır. Mərkəzə məktublar, teleqramlar göndərirdilər ki, Bakıda açılan bu məktəbi bağlatsınlar. 1971 - ci ildə yaradılmış C. Naxçıvanski adına Hərbi Litseyi bu günədək 8909 nəfər bitirib. Onlardan 10-u general, 1- i isə admiral ali rütbəsinə qədər yüksəlib. Təlaş içində olan Moskva hesab edirdi ki, belə bir məktəbi qapatmaq onlar üçün çox asandır. Lakin Heydər Əliyev şəxsiyyəti qarşısında düşünməli oldular. Ona görə də hüquqi yol axtarmağa başladılar. Və məktəbin lüzumsuzluğunu sübut etmək üçün SSRİ Müdafiə Nazirliyi general -leytenant Topovu Bakıya ezam edir. Cənab Heydər Əliyevin tapşırığı ilə xüsusi komissiya yaradılır. Topovun irəli sürdüyü hər bir dəlilin qarşısına çoxsaylı faktlar çıxarılırdı. O, açıqca deyirmiş ki, mən Mərkəz qarşısında cavab verməliyəm. Məktəb bağlanmalıdır... Axır ki, komissiya işini bitirdi. Sonda Topovu cənab Heydər Əliyev qəbul edir. Bu yüksək hərbçi bəlkə ilk dəfə idi ki, Mərkəzin tapşırığını yerinə yetirməmiş qayıdırdı. Beləliklə, Mərkəz Heydər Əliyevin məntiqi qarşısında geri çəkilməli oldu. C. Naxçıvanski adına məktəb yaşadı, inkişaf etdi. Sonralar da hamı dərk etdi ki, milli hərbi kadrlarımızın yetişdirilməsində bu məktəbin rolu əvəzsizdir. Qarabağ döyüşlərində vuruşan zabitlərimizin təxminən 70 -80 faizi “Cəmşid Naxçıvanski”nin yetirmələridir. Ordu q uruculuğunda da bu məktəbin rolu əvəzsizdir. Ümum -milli liderimiz Heydər Əliyevin çox böyük uzaqgörənliyidir ki, ordu quruculuğuna başlayanda əlimiz boş qalmadı. Bu gün məktəb müasir texniki vasitələr, laboratoriyalar, kompüter otaqları ilə təchiz edilib. Prezident Heydər Əliyevin sərəncamı ilə 1998 -ci ilin martında bu litseyin Naxçıvanda filialı açıldı. Bu gün məktəb 96 daha yüksək tələblərə cavab verir. Hər zaman Heydər Əliyevin qayğısı ilə əhatə olunan məktəbi məhz buna görə də fəxrlə “Heydər Əliyev məktəbi” adlandırırlar. Məzunlar fəxrlə “Mən Heydər Əliyev məktəbinin məzunuyam” deyirlər. Heydər Əliyev məktəbini bitirənlər də mərd, cəsur, vətənpərvər olmalıdırlar. Yüklə 5,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|