Buxgalteriya hisobi kafedrasi

10 Buxgalteriya balansi hisobi
10 Buxgalteriya balansi hisobi
Buxgalteriya balansi negizida “balans” so‘zi yotadi. Bu so‘z lotincha “bis”, ya'ni “ikkita” va “lanx”, ya'ni “tarozi pallasi” so‘zlaridan olingan bo‘lib, o‘zaro tenglik, bir xillik ramzi xisoblanadi.
Shuni ta'kidlash joyizki, buxgalteriya hisobi nazariyasi va amaliyotda “balans” so‘zi nafaqat tenglik mazmunida, balki davlat ahamiyatiga molik muhim buxgalteriya hisobi xujjati sifatida ham talqin etiladi. O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya balansi xo‘jalik yurituvchi sub'ektlar tomonidan tuzilgan moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi hisoblanadi. Uning shakli, tarkibi va tuzish tartibi Moliya Vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi 140-son buyruq bilan tasdiqlangan “Moliyaviy hisobot shakllarini to‘ldirish Qoidalari” bilan , balansni taqdim etish tartibi esa Moliya Vazirligining 2000 yil 15 iyundagi 47-son buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Choraklik va yillik moliyaviy hisobotlarni taqdim etish muddatlari to‘g‘risida Nizom”da belgilangan.
Men amaliyot o‘tagan korxona ham o‘zining balansiga ega. Ushbu korxonada bajarilish sanasiga ko‘ra faqat xisobot balans tuzadi. Quyidagi jadvalda korxonaning buxgalteriya balansining holati real xolatga yaakinlashtirlgan tarzda ko‘rsatilgan:
4-jadval
“CHORBULOQ” fermert ho’jaligi ning buxgalteriya balansi
(ming so‘m)
Aktiv Passiv
Uzoq muddatli aktivlar 100 000 000 O‘z mablag‘larining manbalari 69 950 000
Joriy aktivlar 150 560 000 Majburiyatlar 180 610 000
Aktiv bo‘yicha jami: 250 560 000 Passiv bo‘yicha jami: 250 560 000

Jadval ma'lumotlariga ko‘ra uzoq muddatli aktivlarning hisobot davri boshi va hisobot davri oxiridagi farqi +1,1% ni tashkil etmoqda. Joriy aktivlar esa, -1,2% . Ya'ni korxona hisobot davri oxirida hisobot davri boshiga qaraganda kamroq pul mablag‘lariga ega bulgan. Balansdagi jami aktivlarning hisobot davri boshi va hisobot davri oxiridagi musbat farq +1,2% ni tashkil etmoqda .

Balansning passiv tomonida esa, o‘z mablag‘larining manbalarining hisobot davri boshi va hisobot davri oxiridagi pul mablag‘larining farqi +1,02%, Majburiyatlarlarining farqi esa +1.62% ni tashkil etmoqda. Shu bilan birga balansning passiv tomonida jami passiv bo‘yicha farq +1,2% i tashkil etmoqda
 BUXGALTERIYa BALANSINING TARKIBI VA TUZILIShI
Balans—korxona mablaglari va koplash manbalarining ma'lum davrdagi xolatini kursatadi. Xisob-kitob ishlarini xalkaro andoza talablari bUyicha yuritishga yakinlashtirilishi va korxonalar tuzadigan yangi buxgalteriya balansi bozor iktisodi sari kUyilgan dastlabki kadamdir. Zamonaviy ish yuritish shart—sharoitiga mos keluvchi balansda aktiv va passiv tomonlari bUladi. Aktiv tomonida korxona mablaglari, passivida esa xujalikning uziga tegishli manbalar, kreditga va karzga olingan boshka manbalar kursatiladi. Aktiv mablaglarning oshishi, passivdagi manbalar va foyda (daromad)ning kupayishi bilan boglikdir. 3-chizmada buxgalteriya balansining aktiv va passividagi bulimlar nomlari xamda kaysi satrda umumlashtirilishi keltirilgan
3-Chizma.
Buxgalteriya balansining tuzilishi.
Balansning barcha bulim va bandlarini chukur urganish moliyaviy axvolni tulik Uzlashtirishning asosini tashkil kiladi.
Aktivda ishlab chikarishni uzluksiz olib borish uchun zarur bUlgan va xisobot tuzish davriga kiymat shaklidagi mol-mulki xamda uni koplashga jalb kilingan manbalari uz aksini topadi. Bu kursatkichlar mol-mulk xajmi, tarkibi va kiymatini kay darajadaligini ifodalaydi. Shuningdek molmulkning moliyalashtirish manbalari, ya'ni uziga tegishli manbalar va chetdan karzga jalb kilingan manbalar kolati xam passivda keltirilgan. Balansdagi xar bir band va bulim korxonalarning moliyaviy xolatiga boglik, shuning uchun xam uni chukur urganish lozim.
Aktiv kism - asosiy va aylanma mablaglarning xolatini kursatib, moliyaviy xukalik jaraenini yuritish vazifasini bajarishda bu mulklardan foydalanadi. Mulk tuplangan moliyaviy xamda davlat tashkilotlari mablagi, xususiy shaxslar jamgarmasi, xissador va ta'sischilarning ulushi, bank krediti, chet ellik sarmoyadorlar va xakozo mablaglar evaziga sotib olinadi. Ayrim xollarda ta'sischilar asosiy vosita va moddiy boyliklarning uzini berishi xam mumkin. Asosiy va aylanma mablaglar ishlab chikarish faoliyatini uzluksiz yuritishga xizmat kiladi. Uz-uzidan bu faoliyat davomida Uzgaradi, xarakatda bUladi va tarkibi yanada yangilanadi.
Balansning birinchi bulimi uzok muddatli aktivlar deb nomlanib, nomoddiy aktiv va asosiy vositalar boshlangich, eskirish va koldik kiymatda, Urnatiladigan asbob-uskunalar, tugallanmagan kapital va uzok muddatli kUyilma ta'sischilar bilan xisob-kitoblar va boshka oborotdan tashkari bUlgan aktivlardan iboratdir. Nomoddiy aktivlar korxonaga daromad keltirish yoki uning ishlab chikarishini yuritishga shart-sharoit yaratuvchi, natural buyum shakliga ega bUlgan mulkiy xukukiy kiymatlar, patentlar, mualliflik xukuki, savdo markalari, «Nou-xau», yerdan, suvdan va boshka tabiiy boyliklardan, bino, inshoot va kurilmalardan foydalanish xukushlaridan iborat bUladi. Shuningdek bu bandda xis