Buxgalteriya hisobi va operatsion texnika

 
5.5. Inkasso topshiriqnomalari bo„yicha operatsiyalarning
hisobi va rasmiylashtirilishi 
 
Inkasso topshiriqnomasi
– ushbu topshiriqnomani bergan bank 
mijozining bank-emitentga to„lovchining hisobvarag„idan so„zsiz tar-
tibda mablag„larni hisobdan chiqarish to„g„risidagi talabidir. 
Inkasso topshiriqlari quyidagi hollarda hisob-kitoblar uchun taq-
dim etiladi: 
– birinchidan, o„z vaqtida to„lanmagan soliqlarni undirish uchun; 

---

110 
– ikkinchidan, davlat budjetiga o„tkaziladigan soliqdan tashqari 
to„lovlar, jumladan, penyalar, jarimalarni undirib olish to„g„risidagi soliq 
organlarining farmoishiga ko„ra; 
– uchinchidan, budjetdan tashqari fondlardan to„lovlarni undirib 
olishda, agar bu qonuniy hujjatlarda ko„zda tutilgan bo„lsa; 
– to„rtinchidan, bojxona organlarining qaroriga ko„ra o„z vaqtida 
to„lanmagan bojxona to„lovlarini undirish uchun. 
Bulardan tashqari, huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan 
taqdim etilgan hujjatlar, shuningdek, xo„jalik sudining ijro varaqalari va 
unga tenglashtirilgan hujjatlari inkasso topshiriqlarini rasmiylashtirib 
bankka topshirish uchun asos bo„la oladi. Ijro hujjatlariga xo„jalik sudi-
ning buyruqlari, sudlar tomonidan berilgan ijro varaqalari hamda nota-
riuslar tomonidan yozilgan ustxatlarni kiritish mumkin. 
Budjet, bojxona va huquqni muhofaza qilish organlarini to„lovni 
undiruvchi deb yuritamiz. To„lovni undiruvchi inkasso topshiriqlarini 
ijro hujjatlarini ilova qilgan holda to„lovni undirish uchun bankka taq-
dim qiladilar. Agar to„lovni undiruvchi va to„lovchi tomonlar bir shahar 
ichidagi bank xizmatidan foydalansalar inkasso topshirig„i to„lovchining 
hisobvarag„i yuritiladigan bank bo„limiga topshiriladi. Agar inkasso top-
shirig„i boshqa shahardagi to„lovchilar nomiga rasmiylashtirilgan bo„lsa, 
bu holda hujjat undirib oluvchiga xizmat ko„rsatuvchi bank bo„limiga 
topshirilishi lozim. To„lovchilarning hisobvaraqlaridan mablag„lari hisob-
dan chiqarish bank bo„limlari tomonidan hujjatlarning nusxasi bo„yicha 
emas, balki asl nusxasi yoki dublikati asosida bajariladi.
Xo„jalik yurituvchi subyektlar foydasiga mablag„larni hisobdan 
chiqarish bo„yicha hujjatlar qonunda belgilangan muddatdan o„tkazib 
taqdim etilgan bo„lsa, bank bo„limlari ushbu hujjatlarni inkasso uchun 
qabul qilmaydilar. Ijro hujjatlarining bajarilish muddatlari quyidagicha 
belgilangan: 
– sudlar tomonidan berilgan ijro varaqalari bo„yicha – 3 yil; 
– ijro ustxatlari bo„yicha, agar qonunchilik tomonidan boshqa 
muddat ko„rsatilmagan bo„lsa – 3 yil; 
– xo„jalik sudlarining ijro varaqalari bo„yicha – 6 oy; 
– xo„jalik sudining sudyasi tomonidan berilgan sud buyrug„i bo„yi-
cha undirib olish, buyruq berilgan kundan boshlab – 10 kun muddat 
davomida amalga oshiriladi. 

---

111 
Davlat sug„urtasi, ijtimoiy sug„urta idoralari, davlat budjeti foyda-
siga mablag„larni o„tkazib berish hujjatlari bank tomonidan amal qilish 
muddati cheklanmagan holda qabul qilinadi. 
Inkasso topshiriqnomasi bank bo„limiga undirib oluvchi tomoni-
dan 0505411013 shaklda 3 nusxada topshiriladi. Undirib oluvchi va 
to„lovchi tomonlarga bitta bank bo„limida xizmat ko„rsatilsa, inkasso 
topshiriqnomalarining alohida nusxalari quyidagicha ishlatiladi: 
– birinchi nusxa to„lovlar amalga oshirilgandan keyin bank mas‟ul 
ijrochisi tomonidan imzo, bankning to„rtburchak muhr izi, to„lov amalga 
oshirilgan sana, qabul qilish sanasi ko„rsatilgan holda kunlik hujjatlar 
yig„masiga tikiladi;
– ikkinchi nusxasi ijro hujjatlari bilan birga to„lovchining hisob-
varag„iga ilova sifatida mas‟ul ijrochi tomonidan imzo, to„lov amalga 
oshirilgan sana, bankning to„rtburchak muhri izi tushirilgan va qabul 
qilish sanasi ko„rsatilgan holda to„lovchiga beriladi; 
– uchinchi nusxasi bank bo„limining to„rtburchak muhr izi tushiril-
gan, mas‟ul bajaruvchi tomonidan imzo, to„lov amalga oshirilgan sana 
va qabul qilish sanasi ko„rsatilgan holda to„lovni oluvchiga beriladi. 
Undirib oluvchi va to„lovchiga bir shahar ichidagi turli banklar 
xizmat ko„rsatganda ham inkassa topshiriqnomasi 3 nusxada rasmiylash-
tirilib, undirib oluvchi tomonidan bevosita to„lovchi korxona bankiga 
topshiriladi. Inkasso topshiriqnomasining alohida nusxalari quyidagicha 
ishlatiladi: 
– birinchi nusxa to„lovlar amalga oshirilgandan keyin bank mas‟ul 
ijrochisi tomonidan imzo, to„lov amalga oshirilgan sana, bankning to„rt-
burchak muhri izi tushirilgan va qabul qilish sanasi ko„rsatilgan holda 
bankning kunlik hujjatlar yig„masiga tikiladi va belgilangan tartibda 
saqlanadi; 
– ikkinchi nusxasi ijro hujjatlari bilan birgalikda to„lovchining 
hisobvarag„iga ilova sifatida mas‟ul ijrochi tomonidan imzo, to„lov 
amalga oshirilgan sana, qabul qilish sanasi ko„rsatilgan va bankning 
muhr izi tushirilgan holda to„lovchiga beriladi; 
– uchinchi nusxasi bank bo„limining to„rtburchak muhr izi tushiril-
gan, mas‟ul ijrochining imzosi, to„lov amalga oshirilgan sana, qabul 
qilish sanasi ko„rsatilgan holda to„lovni oluvchining o„ziga inkasso 
topshiriqnomasining ijro uchun bank tomonidan qabul qilinganligini 
tasdiqlovchi hujjat sifatida qaytariladi.

---

112 
Amaliyotda shunday hollar ham bo„ladiki, bunda to„lovni undiruv-
chi va to„lov to„lovchi turli shaharlarda joylashgan bo„lib, ularga turli 
banklar xizmat ko„rsatadi. Bunday shaharlararo yoxud hududlararo 
operatsiyalar banklararo hisob-kitoblar orqali amalga oshiriladi. Shahar-
lararo hisob-kitoblarda inkasso topshiriqlari undiruvchilarga xizmat 
ko„rsatuvchi bank bo„limlariga undiruvchi tomonidan topshiriladi. Bu 
holda inkassa topshirig„i 3 nusxada rasmiylashtirilib bankka topshiriladi. 
Uning birinchi va ikkinchi nusxalari ijro hujjatlari bilan birga pochta 
aloqasi orqali to„lovchining bankiga jo„natiladi. Topshiriqnomani jo„na-
tishdan avval unga mas‟ul ijrochi tomonidan imzo, hujjatning qabul qili-
nish sanasi qo„yiladi hamda bankning to„rtburchak muhr izi tushiriladi. 
Inkasso topshiriqnomasining uchinchi nusxasi bank bo„limining to„rt-
burchak muhr izi tushirilgan, mas‟ul ijrochining imzosi, qabul qilish 
sanasi qo„yilgan holda undiruvchiga qaytariladi.
Inkasso topshiriqnomalari bo„yicha hisob-kitoblarda bajariladigan 
buxgalteriya yozuvlari undiruvchi va to„lov to„lovchilarga xizmat 
ko„rsatuvchi banklarning joylashuviga bog„liq. Agar har ikki tomonga 
bitta bank bo„limi xizmat ko„rsatsa, inkasso topshiriqnomasini to„lash 
quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali bajariladi: 
Debet “To„lovchi korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan de-
pozit” hisobvarag„i.
Kredit “Undiruvchining talab qilinguncha saqlanadigan depozit” 
hisobvarag„i. 
Hisobvaraq nomerlari undiruvchilar va to„lovchilarning qaysi 
mulkchilik shakliga tegishligiga ko„ra belgilanadi. Bu buxgalteriya 
yozuvi to„lovchi korxona hisobvaraqlaridan mablag„larni undiruvchi 
tomonning bankdagi hisobvarag„iga o„tkazilganligidan dalolat beradi.
To„lov to„lovchi va undiruvchi tomonlar bir shahar ichidagi turli 
banklar xizmatidan foydalansalar, undiruvchi tomon inkasso topshirig„i-
ni to„lovchi bankiga 3 nusxada topshiradi. Topshiriqnomaning to„g„ri va 
to„liq rasmiylashtirilganligi, uning barcha rekvizitlari mavjudligi, shu 
bilan birga to„lovchining hisobvarag„ida ushbu topshiriqnomani to„lash 
uchun pul mablag„larining yetarliligi bank mas‟ul ijrochisi tomonidan 
nazorat qilinadi. Shundan so„ng birinchi nusxa asosida quyidagi 
buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi:
Debet “To„lovchi korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan de-
pozit” hisobvarag„i. 

---

113 
Kredit “To„lovchi korxonaga xizmat qiluvchi bankning vakillik
hisobvarag„i”. 
To„lovlar elektron to„lov tizimi orqali Hisob Markaziga o„tkazila-
di. Inkasso topshiriqnomalarining boshqa nusxalari yuqorida ko„rsatib 
o„tilganga muvofiq ishlatiladi. 
To„lov to„lovchi va undiruvchi tomonlarga turli shahardagi turli 
banklar xizmat ko„rsatsalar, undiruvchiga xizmat ko„rsatuvchi bank 
inkasso topshirig„ini ijro hujjatlari bilan birgalikda pochta aloqasi orqali 
to„lovchiga xizmat ko„rsatuvchi bankka jo„natadi. To„lovchining banki 
kelib tushgan hujjatlarning to„lanishi mumkinligi va to„g„ri rasmiy-
lashtirilganligini tekshirib yuqorida buxgalteriya yozuvini o„tkazadi va 
elektron to„lov tizimi orqali Hisob Markaziga to„lovni jo„natadi. Hisob 
Markazi orqali to„lov undiruvchiga xizmat ko„rsatuvchi bankning vakil-
lik hisobvarag„iga kelib tushadi. Bir vaqtning o„zida kelib tushgan pul 
mablag„lari undiruvchi tomonning hisobvarag„iga o„tkaziladi. Bu 
operatsiya quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali aks ettiriladi: 
Debet “Undiruvchiga xizmat qiluvchi bankning vakillik hisobvarag„i”.