Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti tuproqshunoslik va geografiya kafedrasi


Buxoro vohasi iqlim sharoiti 2017 yildagi ob-havo ma’lumotlari



Yüklə 0,92 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/40
tarix02.01.2022
ölçüsü0,92 Mb.
#36968
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   40
buxoro vohasi tuproqlarida shorlanish jarayonlari va shorlanishga qarshi chora tadbirlari

Buxoro vohasi iqlim sharoiti 2017 yildagi ob-havo ma’lumotlari 

                                                                                                                                                                        2.2.1-jadval 

 

 



 

 

 



 

 

 



Ko’rsatkichlar 

D

ek

ab

r

 

Y

an

var

 

F

evr

al

 

M

ar



A

p

re



M

ay

 

Iyu

n

 

Iyu



A

vgu

st

 

S

en

tyab

r

 

O

k

tyab

r

 

N

oyab

r

 

D

ek

ab

r

 

Y

il

li

k

 

o’r

tac

ha

 

Havo  xarorati, 

0



o’rtacha 

 

-1,1 



 

0,9 


 

2,9 


 

9,6 


 

18,8 


 

24,7 


 

28,8 


 

29,5 


 

28,7 


 

22,1 


 

15,2 


 

4,5 


 

-1,5 


 

 

Maksimal 

10,6 

17,0 


19,1 

25,4 


37,5 

37,7 


39,8 

41,5 


43,4 

36,9 


33,2 

17,6 


10,3 

 

Minimal 

-15 

-7,2 


-10,4 

-6,8 


-12,1 


-14,5 

16,8 


11,1 

-8,4 


-1,4 

-8,0 


-9 

 

Yog`inlar 



miqdori,mm 

14,3 


6,8 

10,5 


6,5 

5,7 


1,6 

2,2 




10,7 

29,1 


15 

 

Havoning  nisbiy 



namligi 

 

77 



 

74 


 

65 


 

50 


 

39 


 

36 


 

31 


 

25 


 

30 


 

32 


 

52 


 

 

71 



 

79 


 


23 

 

  



 

 

 



O’zbekiston  ulkan  Yevro  Osiyo  kontinentining  markazda  joylashgan 

mamlakat  hududidan  beshdan  bir  qismi  bo’lib,  O’rta  Osiyoning  cho’l  va  yarim 

cho’l  yerlarini  egallaydi.  Bu  o’lka  janubiy  sharq  va  sharq  tomondan  baland  tog’ 

tizmalarda  borib  tutashadi.  Shimoliy  –  janubiy  tomondan  Qozog’iston  cho’llari 

bilan  chegaradosh.  Shimoliy  sharq  va  sharqda  Tyanshan,  Hisor  –  Oloy  tog’ 

tizmalariga  qo’shiladi.  Janubiy  va  janubiy  Qizilqum  va  qoraqum  cho’llari  o’rab 

olgan.    Amudaryo  bo’ylab  g’arb  tomondan  esa  uncha  baland  bo’lmagan.  Ustyurt 

platosi  bilan  chegaradosh.  Respublika  hududidagi  mavjud  iqlimning  muhim 

omiliga  yer  yuzasiga  tushayotgan  va  ayniqsa  yoz  oylarida  kuchayadigan  qo’yosh 

radiatsiyasi  hisoblanadi.  Buxxoro  vohasidagi  iqlimiy  xususiyatlarni  hisobga  olgan 

holda  qishloq  xo’jalik  ekinlarining  vegetatsiya  davri  normal  o’tishi  uchun  hamda 

tuproqlarning  fizik  kimyoviy  holatlarini  normal  saqlash  uchun  kerakli  barcha 

agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida o’tkazish zarur hisoblanadi.

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



24 

 

  



 

 

III bob. Buxoro vohasi tuproqlarida sho’rlanish  jarayonlariga ta’sir 



etuvchi faktorlar. 

3.1Tuproq sho’rlanishining asosiy omillari. 

 

Tuproq  va  unig  qatlamlarida  tuzlarning  to’planishiga  asosiy  sabab 

birinchidan atmosfera yog’in-sochini, ikkinchidan sizot suvlari, uchinchidan tuproq 

hosil  qiluvchi  ona  jinslar  va  nixoyat  shamol  harakati  xamda  oqar  suvlarning 

sustligidir.  Bu  xodisa  ko’pincha  issiq  va  quruq  iqlimli  zonalarga  xos  bo’lib, 

Markaziy  Osiyo,  Kavkaz  oldi,  Qora  tuproqli  o’lkalarda  keng  tarqalgandir. 

Sho’rlangan  tuproqlar  tarkibida  suvda  oson  eriydigan  tuzlarni  umumiy  miqdori 

0,25%dan  katta  va  madaniy  o’simliklarni  o’sishiga  xalaqit  beradigan  yoki 

o’stirmaydigan  tuproqlarga  aytiladi.  Zaxarli  tuzlar  tarkibiga  xloridlardan  NaCl, 

MgCl,  CaCl,  karbonatlardan  Na

2

C0

3



,  MgC0

3

  lar  kiradi.  Bundan  tashqari 



sho’rlangan  tuproqlar  sho’rxoklar,  sho’rtoblar  va  solodlashgan  tiplarga  bo’linadi. 

Tajriba  nuqtai  nazaridan  olib  qaraganda,  tuzlar  ko’pincha  oqar  suvlar  yoki  sizot 

suvlar  bilan  birgalikda  tuproqqa  kelib  to’planadi.  Tuzlarning  suv  bilan  kelib 

tuproqqa tarqalishi, ko’proq quyidagi  maxalliy  tabiiy  sharoitlarga: joyning  relyevi 

va  geologik  tuzilishiga,  tuproq-gruntining  suv  o’tkazadigan  (filtrlash)  xossalariga 

va boshqalarga xam bog’liq. Misol uchun daryolarni olib qaraydigan bo’lsak, ular 

o’zlarining oqish tezligi va oqib chiqadigan manbalariga qarab xar xil, katta-kichik 

toshlar,    shag’allar,    qumlar  va    x.k.larni  olib  keladi,  oldin  katta-katta  tosh 

siniqlarining minerallari, keyinchalik kichiklari va daryo o’zanida qumoqlar xolida 

loylar to’planadi. 

1. Tuproq tarkibida tuzlarni to’planishi va aralashishida iqlimning  roli. 

Biz  yuqorida  aytganimizdek,  sho’rlangan  tuproqlar  cho’l  zonasining  issiq  va 

quruq  oblastlarida  keng  tarqalganligini  faqatgina  tuzlarni  oz  qismi  boshqa 

zonalarda  tuproqni  sho’rlangan  jinslarida  va  atmosfera  namligi  yuqori  bo’lmagan 

xamda  dengiz  qirg’oqlarida  suvlar  olib  kelgan  tuzlar  tarqalgan.  Quruq  va  issiq 

o’lkalarda  tuzlarni  hosil  bo’lishi  atmosfera  yog’in  sochinining  yerning  chuqur 

qatlamlarigacha  namlatmasligi,  grunt  suvlarining  tuproq  yuzasiga  yaqin 



25 

 

  



 

 

joylashganligi  va  parlanishning  nixoyatda  ko’pligi,  tuproq  va  grunt  suvi  tarkibida 



tuzlarning  ko’pligi  tuproq  va  grunt  suvi  tarkibida  zaxarli  tuzlarning  to’planishiga 

sabab  bo’lmoqda.  Bizga  ma’lumki,  parlanish  miqdori  iqlimiy  sharoitlarga  bog’liq 

ravishda  ikki  xil  ko’rinishda  bo’ladi.  Birinchidan,  erkin  suv  yuzasidan  parlanish, 

ikkinchidan  tuproq  yuzasidan  parlanish.  Keltirilgan  jadvaldan  shu  narsa  ko’rinib 

turibdiki, shimoldan janubga qarab yurgan sari bug’lanish ortib borishini ko’ramiz, 

shunga ko’ra parlanish xam bir me’yorda ortib boradi. 

                                                                         3.1.1-jadval 


Yüklə 0,92 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   40




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin