Buxoro davlat universiteti u. M. Xalikova maktabgacha ta

Kutilgan natija 

---

151 
Natijada, bolalar turli xil materiallar va usullardan, tasvirni yaratishning turli 
usullaridan foydalanishni o'rganadilar, ifodali tasvirni olish uchun turli 
materiallarni bitta rasmda birlashtiradilar, shakl, rang, ritm, kompozitsiyaning 
estetik hissini rivojlantiradilar. Bolalar rasm chizish, modellashtirish va 
applikatsiya qilishda o'zlashtirilgan tasvir usullarini faol qo'llaydilar, ular hayotda 
va san'atda go'zallikni ko'rish va tushunishni o'rganadilar, chizishga ishtiyoq paydo 
bo'ladi. Konsertda harakat qilish, ishning qaysi qismini kim bajarishi, kelishib olish 
istagi rivojlanadi, o'z ishidagi kamchiliklarni sezish va ularni tuzatish, yaratilgan 
obrazning yanada ifodaliligiga erishish uchun qo'shimchalar kiritish qobiliyati 
shakllanadi. Bajarilgan ish jarayonida bolalar fikrlashni, xulosa chiqarishni 
o'rganadilar, so'z boyligini boyitadilar. 
20-§.
TASVIRIY FAOLIYAT MASHG‟ULOTLARIDA LOYIHANI 
AMALGA OSHIRISH METODLARI VA USULLARI
 
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, maktabgacha yoshdagi bolalar tasviriy faoliyatda, 
masalan, ekspressiv tasvirni yaratish, ob'ektlar va hodisalarning nisbatlarini, 
xossalarini va sifatlarini etkazishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Asbobni, o'z 
qo'lini yomon bilmaslik, materiallarni, ular bilan chizish usullarini, ularning ifodali 
imkoniyatlarini bilmaslik - bularning barchasi vizual muammolarni hal qilishda 
qiyinchiliklarga olib keladi, bolaga rasmda nimani nazarda tutganini etkazishga 
to'sqinlik qiladi. Bu ushbu faoliyatga qiziqishning yo'qolishiga olib keladi. Shuning 
uchun biz noan'anaviy chizish texnikasi orqali vizual ko'nikmalarni rivojlantirishga 
qaratilgan ijodiy loyihani ishlab chiqishga qaror qildik. 
Ko'plab noan'anaviy chizish texnikasi mavjud va ularning o'ziga xosligi 
shundaki, ular bolalarga tezda kerakli natijaga erishishga imkon beradi. 
Noan'anaviy materiallar va usullardan foydalangan holda vizual faoliyat bolaning 
rivojlanishiga yordam beradi: qo'llarning nozik motorli ko'nikmalari va taktil 
idrok; qog'oz varag'ida fazoviy yo'nalish, ko'z va vizual idrok; e'tibor va 
qat'iyatlilik; vizual ko'nikma va qobiliyatlar, kuzatish, estetik idrok, hissiy sezgirlik 

---

152 
Vizual ko'nikmalarni shakllantirish uchun biz "Hayvonlar dunyosida" badiiy-ijodiy 
loyihasini ishlab chiqdik va tashkil etdik. Hayvonlar dunyosi juda xilma-xil va 
bolalar uchun jozibali. 
Loyihaning maqsadi
: "Hayvonlar dunyosida" loyiha faoliyati jarayonida vizual 
ko'nikmalarni rivojlantirish uchun sharoit yaratish. 
Loyiha vazifalari. 
1. Rivojlanayotgan muhit va tegishli moddiy bazani yaratish. 
2. Bolalarning yovvoyi hayvonlarning tabiiy sharoitlarida yashashi, ularning 
odatlari, yashash joylarining xususiyatlari haqidagi tasavvurlarini kengaytirish. 
3. Bolalarning so'z boyligi va izchil nutqini, tasavvurini, badiiy va ijodiy 
qobiliyatlarini rivojlantirish. 
4. Pedagogik jarayonning barcha ishtirokchilari o'rtasida hamkorlik aloqalarini 
o'rnatish. 
5. Bolalarda vizual ko'nikmalarni samarali rivojlantirish uchun ota-onalarni 
maktabgacha ta'lim muassasasining ta'lim jarayoniga jalb qilish. 
Chizmachilikni muvaffaqiyatli o'rgatish uchun rivojlanayotgan muhitni 
yaratish katta ahamiyatga ega: 
• Aloqa o'rnatish uchun kattalar va bolaning bir-biri bilan muloqotida masofa 
va pozitsiyalarning yaqinlashishi printsipi; xona va mebellarning joylashishi 
bolalarning o'quv jarayonidan bo'sh vaqtlarida rasm chizish istagini qondiradigan 
darajada bo'lishi kerak. 
• faollikni, mustaqil ijodkorlikni rag'batlantirish tamoyili. Bolalar nafaqat 
asboblar va materiallardan bepul foydalanishlari, balki chizish usullari va 
mavzularini tanlash huquqiga ega bo'lishlari kerak. 
• Barqarorlik tamoyili – mavzu mazmunini, uning oqilona mazmunini 
oqilona o‗zgartirish va boyitishda amalga oshirilishi lozim bo‗lgan rivojlanayotgan 
muhitning dinamizmi, iloji bo‗lsa, turli sharoitlarda g‗oyalarni amalga oshirish 
imkonini beradi. Bolalar bu muhitni o'z xohishiga ko'ra o'zgartirishi mumkin, agar 
ularning kayfiyati va xohishi talab qilsa. 

---

153 
Vizual faoliyatning maktabgacha yoshdagi bolaning tarbiyasi va 
rivojlanishiga ta'siri. 
Bola shaxsini shakllantirishda badiiy va ijodiy faoliyatning har xil turlari 
bebahodir: chizish, modellashtirish, qog'ozdan figuralarni kesish va ularni 
yopishtirish, tabiiy materiallardan turli xil dizaynlarni yaratish va boshqalar. 
Bunday tadbirlar bolalarga o'rganish, ijodkorlik quvonchini beradi. Bu 
tuyg'uni bir marta boshdan kechirgan bola o'zining rasmlarida, ilovalarida, qo'l 
san'atlarida o'rganganlari, ko'rganlari, boshdan kechirganlari haqida gapirishga 
intiladi. 
U endigina o'zlashtira boshlagan bolaning vizual faoliyati kattalarning 
malakali ko'rsatmalariga muhtoj. 
Lekin har bir o‗quvchida tabiatga xos bo‗lgan ijodiy qobiliyatlarni 
rivojlantirish uchun o‗qituvchining o‗zi tasviriy san‘atni, bolalar ijodini tushunishi, 
badiiy faoliyatning zarur usullarini egallashi kerak. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning vizual faoliyati badiiy faoliyat turi 
sifatida hissiy, ijodiy bo'lishi kerak. O'qituvchi buning uchun barcha sharoitlarni 
yaratishi kerak: u birinchi navbatda voqelikni emotsional, obrazli idrok etishni 
ta'minlashi, estetik tuyg'u va g'oyalarni shakllantirishi, obrazli tafakkur va 
tasavvurni rivojlantirishi, bolalarga tasvirlarni, ularni ifodalash vositalarini 
yaratishga o'rgatishi kerak. 
O'quv jarayoni bolalar tasviriy san'atini rivojlantirishga, atrofdagi dunyodan, 
adabiyot va san'at asarlaridan olingan taassurotlarni ijodiy aks ettirishga qaratilgan 
bo'lishi kerak. 
Chizish, modellashtirish, applikatsiya vizual faoliyat turlari bo'lib, ularning 
asosiy maqsadi voqelikni obrazli aks ettirishdir. Vizual faoliyat maktabgacha 
yoshdagi bolalar uchun eng qiziqarli mashg'ulotlardan biridir. 
Vizual faoliyat - bu voqelikning o'ziga xos obrazli bilimidir. Har qanday 
kognitiv faoliyat singari, u bolalarning aqliy tarbiyasi uchun katta ahamiyatga ega. 

---

154 
Tasvirlash qobiliyatini o'zlashtirish maqsadli vizual idrok - kuzatishsiz 
mumkin emas. Har qanday ob'ektni chizish, haykaltaroshlik qilish uchun siz avval 
u bilan tanishishingiz, uning shakli, o'lchami, rangi, dizayni, qismlarining 
joylashishini eslab qolishingiz kerak. 
Bolalarning aqliy rivojlanishi uchun atrofdagi dunyodagi ob'ektlarning 
fazoviy joylashuvi shakllarining xilma-xilligi, turli o'lchamlar va ranglarning 
xilma-xilligi haqidagi g'oyalarga asoslangan bilimlar zaxirasini bosqichma-bosqich 
kengaytirish katta ahamiyatga ega. 
Idrokni tashkil qilishda, ob'ektlar va hodisalarni idrok qilishni tashkil 
qilishda bolalarning e'tiborini shakllar, o'lchamlar (bolalar va kattalar), ranglar 
(yilning turli vaqtlarida o'simliklar), ob'ektlarning turli xil fazoviy joylashishiga 
qaratish muhimdir. qismlar (qush o'tiradi, uchadi, donalarni kovlaydi, baliq turli 
yo'nalishlarda suzadi va hokazo); strukturaviy detallar ham boshqacha tartibga 
solinishi mumkin. 
Chizish, modellashtirish, applikatsiya qilish bilan shug'ullanib, bolalar 
materiallar (qog'oz, bo'yoq, loy, bo'r va boshqalar), ularning xususiyatlari, 
ifodalash imkoniyatlari bilan tanishadilar, mehnat ko'nikmalariga ega bo'ladilar. 
Tahlil, taqqoslash, sintez, umumlashtirish kabi aqliy operatsiyalarni 
shakllantirmasdan vizual faoliyatni o'rgatish. 
Ob'ektlarning shakl jihatdan o'xshashligi asosida chizish, modellashtirishda 
tasvirlash usullarining umumiyligi mavjud. Masalan, berry, yong'oq, stakan, olma 
yoki tovuqni (dumaloq shaklga ega bo'lgan narsalar yoki yumaloq shakldagi 
qismlar) qoliplash uchun siz dumaloq harakatda plastilin yoki loy bo'laklarini 
yoyishingiz kerak. 
Tahlil fakulteti yanada umumiy va qo'pol diskriminatsiyadan nozikroqqa 
rivojlanadi. Samarali yo'l bilan olingan narsalar va ularning xususiyatlari haqidagi 
bilimlar ongda mustahkamlanadi. 
Vizual faoliyat uchun sinfda bolalar nutqi rivojlanadi: shakllar, ranglar va 
ularning soyalarini o'zlashtirish va nomlash, fazoviy belgilar lug'atni boyitishga 
yordam beradi; ob'ektlarni kuzatish jarayonida, ob'ektlarni, binolarni ko'zdan 

---

155 
kechirishda, shuningdek, rassomlarning rasmlaridan rasmlar, reproduktsiyalarni 
ko'rishda so'z birikmalari so'z boyligini kengaytirish va izchil nutqni 
shakllantirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. 
Psixologlar ta'kidlaganidek, turli faoliyat turlarini amalga oshirish uchun 
bolalarning aqliy rivojlanishi, ular chizish, qo'llash va loyihalash jarayonida 
egallagan fazilatlar, ko'nikmalar, qobiliyatlar katta ahamiyatga ega. 
Vizual faoliyat hissiy ta'lim bilan chambarchas bog'liq. 
Ob'ektlar haqidagi g'oyalarni shakllantirish ularning xossalari va sifatlari, 
shakli, rangi, o'lchami, kosmosdagi pozitsiyasi haqidagi bilimlarni o'zlashtirishni 
talab qiladi. Bolalar bu xususiyatlarni aniqlaydi va nomlaydi, ob'ektlarni 
taqqoslaydi, o'xshashlik va farqlarni topadi, ya'ni aqliy harakatlarni bajaradi. 
Shunday qilib, vizual faoliyat sensorli ta'limga va vizual-majoziy fikrlashni 
rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tasviriy san'ati ijtimoiy yo'nalishga ega. 
Bola nafaqat o'zi uchun, balki boshqalar uchun ham chizadi, haykaltarosh qiladi, 
dizayn qiladi. 
U chizgan rasmi nimadir deyishini, uni tanib olishini xohlaydi. 
Bolalar tasviriy san'atining ijtimoiy yo'naltirilganligi bolalarning o'z ijodida 
ijtimoiy hayot hodisalarini etkazishida ham namoyon bo'ladi. 
Tasviriy san'atning axloqiy tarbiyadagi ahamiyati ham shundan iboratki, bu 
faoliyat jarayonida bolalarda axloqiy va irodaviy fazilatlar: boshlangan ishni 
oxirigacha etkazish, diqqatni jamlash va maqsadli ishlash zarurati va qobiliyati 
tarbiyalanadi. do'stga yordam berish, qiyinchiliklarni engish va hokazo. 
Tasviriy faoliyatdan bolalarni mehr-oqibat, adolatparvarlikka tarbiyalash, 
ularda paydo bo'ladigan olijanob tuyg'ularni chuqurlashtirish uchun foydalanish 
kerak. 
Vizual faoliyat jarayonida aqliy va jismoniy faoliyat birlashtiriladi. Chizma, 
modellashtirish, applikatsiya yaratish uchun siz kuch sarflashingiz, mehnat 
harakatlarini bajarishingiz va ma'lum ko'nikmalarni egallashingiz kerak. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning tasviriy faoliyati ularni qiyinchiliklarni 
engishga, mehnat harakatlarini ko'rsatishga, mehnat ko'nikmalarini egallashga 

---

156 
o'rgatadi. Dastlab bolalar qalam yoki cho'tkaning harakatiga, qog'ozda 
qoldiradigan izlarga qiziqishadi; Asta-sekin ijod uchun yangi motivlar paydo 
bo'ladi - natijaga erishish, ma'lum bir tasvirni yaratish istagi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar ko'plab amaliy ko'nikmalarga ega bo'ladilar, 
ular keyinchalik turli xil ishlarni bajarish uchun zarur bo'ladi, qo'lda ishlash 
ko'nikmalariga ega bo'lib, ular o'zlarini mustaqil his qilishlariga imkon beradi. 
Mehnat ko`nikma va malakalarining rivojlanishi shaxsning diqqat, qat`iyat, 
chidamlilik kabi irodaviy sifatlarini rivojlantirish bilan bog`liq. Bolalarga mehnat 
qobiliyati, kerakli natijaga erishish o'rgatiladi. Bolalarning darslarga tayyorgarlik 
ko'rish va tozalash ishlarida ishtirok etishi mehnatsevarlik va o'z-o'ziga xizmat 
ko'rsatish ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar o'rtasida vizual faoliyatni rivojlantirish uchun 
eng samarali uslubiy shart-sharoitlarni tanlashning amaliy ehtiyoji va bolalar 
bog'chasida 
ko'ngilochar 
materiallardan 
darsda 
vizual 
faoliyat 
uchun 
foydalanishning uslubiy masalalarining etarli darajada ishlab chiqilmaganligi 
o'rtasida qarama-qarshilik mavjud. 
Yuqorida aytilganlarga ko'ra, ushbu tadqiqotda ko'rib chiqilgan jihat hali 
ham kam o'rganilgan. Muammoning dolzarbligi, uning amaliy ahamiyati va 
nazariy rivojlanishining etarli emasligi ushbu ishning mavzusini tanlashni aniqladi: 
"Maktabgacha yoshdagi bolalarning vizual faoliyatini rivojlantirish uchun 
ko'ngilochar materiallardan foydalanish". 
Maqsad:
ko'ngilochar 
materiallardan 
foydalanishning 
maktabgacha 
yoshdagi bolalarning vizual faoliyatini samarali rivojlanishiga ta'siri.