Buxoro davlat universiteti u. M. Xalikova maktabgacha ta

Yosh guruhlari bo'yicha dialogik nutqqa qo'yiladigan talablarning 
mazmuni 
Yosh guruhlarda vazifa boshqalarning nutqini tushunishni rivojlantirish va 
bolalarning faol nutqidan aloqa vositasi sifatida foydalanishdir. O'qituvchi: 

har bir chaqaloqning kattalar va bolalar bilan oson va erkin muloqot qilishini 
ta'minlash; 

bolalarni o'z so'rovlarini so'z bilan ifodalashga, kattalarning savollariga aniq 
javob berishga o'rgatish; 

Farzandingizga boshqa bolalar bilan gaplashishi uchun sabablar bering. 

o'z taassurotlaringizni baham ko'rish, nima qilganingiz, qanday o'ynaganingiz 
haqida gapirish, 

---

138 

nutq odob-axloq qoidalarining oddiy formulalaridan foydalanish odatini 
rivojlantirish (salom, bolalar bog'chasi va oilada xayrlashing), 

bolalarni yaqin atrof-muhit (Kim? Nima? Qayerda? Nima qilmoqda? Nima 
uchun?) haqida savollar berishga harakat qilishga undash. 
O'rta maktabgacha yoshdagi bolalarga o'rgatiladi: 

kattalar va tengdoshlar bilan muloqot qilish, savollarga javob berish va ularga 
ob'ektlar, ularning fazilatlari, ular bilan bo'lgan xatti-harakatlari, boshqalar 
bilan munosabatlari haqida so'rash, ularning kuzatishlari, tajribalari haqida 
gapirish. 

savol mazmunidan chetga chiqmagan holda ham qisqa, ham umumiy shaklda 
javob bering. 

faqat o'qituvchi so'raganda javob berish talab qilinadigan jamoaviy suhbatlarda 
qatnashish, o'rtoqlarning so'zlarini tinglash. 

Sinonim odob-axloq qoidalaridan foydalangan holda qarindoshlar, do'stlar, 
guruhdoshlar bilan salomlashing (Salom! Xayrli tong!), 

telefonga javob bering, kattalarning suhbatiga aralashmang, begonalar bilan 
suhbatlashing; 

mehmon bilan uchrashish, u bilan muloqot qilish. 
Bolalarning izchil nutqlari turli nuqtai nazardan tavsiflanishi mumkin: vazifa 
(maqsad), nutqning manbai, bola tayanadigan etakchi aqliy jarayon. 
1. Vazifasiga (maqsadiga) ko‗ra monologlarning to‗rt turi: tavsif, bayon, 
fikrlash va ifloslanish (aralash matnlar) farqlanadi. Maktabgacha yoshda asosan 
ifloslangan (aralash) bayonotlar kuzatiladi, ularda barcha turdagi elementlar 
ulardan birining ustunligi bilan ishlatilishi mumkin. 
Ta'rif 
- statikada ob'ektning xarakteristikasi. Tavsifda ob'ektni nomlaydigan 
umumiy tezis ta'kidlanadi, so'ngra asosiy va ikkinchi darajali xususiyatlar, sifatlar, 
harakatlar xarakteristikasi keladi. Ta'rif mavzuga baholovchi munosabatni 
bildiruvchi yakuniy ibora bilan tugaydi. Ta'rifning tuzilishi o'zgaruvchan. 
Ta'riflashda ob'ektni, uning xususiyatlarini aniqlashga qaratilgan leksik va sintaktik 
vositalar muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun epithets, metafora, taqqoslash 
ishlatiladi. Tavsif sanab intonatsiya bilan tavsiflanadi. 

---

139 
Bolalar bog'chasida bolalar rasmlar, o'yinchoqlar, narsalar, interyerlar, tabiat 
hodisalari, odamlarni tasvirlaydi. 
Tavsif misoli. "Xo'roz hovlida yuradi: boshida qizil taroq, burni ostida qizil soqol. 
Petyaning burni - chisel, Petyaning dumi - g'ildirak; quyruqdagi naqshlar, 
oyoqlarda shporlar. (K. D. Ushinskiy).