Buxoro davlat universiteti u. M. Xalikova maktabgacha ta

Rivoyat 
- bu ba'zi voqealar haqida izchil hikoya. Uning asosi vaqt o'tishi bilan 
yuzaga keladigan hikoyadir. Rivoyat rivojlanayotgan harakat va holatlar (faktlar, 
hodisalar, holat va kayfiyat, kechinmalar haqida hikoya qilish) haqida hikoya 
qilishga xizmat qiladi. Undagi material hayotiy vaziyatdan kelib chiqqan semantik 
aloqalar asosida taqdim etiladi. Voqealarning ketma-ketligi ularning haqiqiy 
borishi bilan belgilanadi. Shuning uchun hikoyaning tuzilishi qattiq, ya'ni ma'lum 
bir ketma-ketlikni talab qiladi, qayta tartibga solishga yo'l qo'ymaydi (hodisaning 
boshlanishi, rivojlanishi va oxiri). Hikoya monologlarida ish-harakatning rivojini 
bildiruvchi vositalar qo`llaniladi: aspekt zamon fe'l shakllari; vaqt, joy, harakat 
tarzini bildiruvchi lug‗at; gaplarni bog‗lovchi so‗zlar. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar vizual asosda va vizualizatsiyaga tayanmasdan 
hikoyalar tuzadilar. 
Mulohaza yuritish
- bu materialni dalillar shaklida mantiqiy taqdim etish. 
Mulohaza faktni tushuntirishni o'z ichiga oladi, ma'lum bir nuqtai nazarni 
muhokama qiladi, sabab-oqibat munosabatlari va munosabatlari ochiladi. 
Mulohaza yuritishda ikki semantik qism majburiydir: birinchisi, tushuntirilgan 
yoki isbotlangan narsa; ikkinchisi - tushuntirish yoki isbotning o'zi. Uning 
tuzilishida tezis (odatda boshlang'ich jumla), ilgari surilgan tezisning dalillari va 
xulosa-xulosa farqlanadi. Agar tavsifda aniqlovchi munosabatlarni ifodalash 
vositalari, bayonda esa harakatlar ketma-ketligini ifodalash vositalari hukmronlik 
qilsa, mulohazada sabab-natija munosabatlarini ifodalashning turli usullari, 
birlashma bilan ergash gaplar qo‗llaniladi, chunki: fe'l so'z birikmalari, fe'l 
kelishigidagi otlar dan, bilan, tufayli, kirish so'zlari, zarracha, axir va ittifoqdosh 
bog'lanish, shuningdek, bu yerdagi so'zlar, masalan. Maktabgacha yoshdagi bolalar 
eng oddiy suhbat uslubidagi fikrlashni o'zlashtiradilar. 

---

140 
Bolalar bog'chasida bolalarga monologning ikkita asosiy turi - mustaqil hikoya va 
takrorlash o'rgatiladi. Ularning bir-biridan farqi shundaki, birinchi holatda bola 
nutqning mazmunini tanlaydi va uni mustaqil ravishda tuzadi, ikkinchi holatda esa 
nutq uchun material badiiy asardir.