Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

 

---

744 
MUSIQA TA’LIMI O‘QITISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISHDA AKTDAN FOYDALANISH 
IMKONIYATLARI (SIBELIUS DASTURI MISOLIDA) 
Yarashev Jo‘rabek To‘rayevich 
Pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa fanlari doktori (PhD), dotsent 
Axrorov Xurshid Xamidovich 
Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti 
“Musiqa ta’limi va san’at” yo‘nalishi 1-bosqich magistranti 
Annotatsiya.
Bugungi kunda Sibelius texnologiyalari inson faoliyatining 
biznes, ta’lim, san’at va boshqa shu singari turli sohalarida qo‘llanilishini ko‘rish 
mumkin. Ushbu faoliyat yo‘nalishlarida nota mahsulotlarini yaratish uchun keng 
ko‘lamdagi dasturiy mahsulotlar mavjud. Ularning ayrimlari Sibeliusning alohida 
komponentlari bilan ishlashga mo‘ljallangan (nota muharrirlar, audiomuharrirlar, 
grafik muharrirlar). Ba’zi dasturiy materiallar alohida komponentlarni 
integrasiyalashtirib, nota majmualarini hosil qiladi.Eng mukammal dasturiy 
mahsulotlar yuqorida sanab o‘tilgan vazifalarni bir vaqtning o‘zida hal etishga 
yo‘naltirilgan. 
Kalit so‘zlar: 
dastur, material, komponent, majmua, mahsulot, texnologiya, 
taraqqiyot, grafika, animatsiya, ovoz, video.
 
Yuksak taraqqiyot natijasida elektron hisoblash mashinalarining keyingi 
rivojlanish bosqichi natijasi sifatida komyuter texnologiyasi, va unga moslashib 
turli dasturlar paydo bo‘lgancha necha-necha asirlar mobaynida musiqa 
yaratuvchilar – kompozitorlar, yoki yuksak musiqa namunalarini keyingi 
avlodlarga etkazish uchun o‘zini mas’ul, deb bilgan nota ko‘chiruvchi husni-xat 
egalari qo‘l bilan nota chiziqlari bor daftarlari varoqlariga ko‘chirishgan. Mashhur 
kompozitorlarning qo‘lyozmalari, hozirgacha jahon muzeylarida noyob manba 
sifatida saqlanadi. Aksariyat bunday asarlar klavirlari va partituralari zamonaviy 
axborot texnologiyalari yordamida terilib, tashabbuskorlar, nashriyotlar orqali 

---

745 
butun dunyoga tarqatilmoqda. Ularni ijro etib, ayniqsa yosh avlod ulg‘aymovda, 
tarbiyalanmoqda. 
Sibelius tushunchasi keng ma’noli bo‘lib, turli soha mutaxassislariuni 
qo‘llanish mazmuniga qarab turlicha talqin etishga harakat qiladilar. Elektronika 
bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar ushbu atamani harxil formatdagi matn, 
grafika, animatsiya, ovoz, video ko‘rinishdagi ma’lumotlar bilan ishlash 
imkoniyatini ta’minlovchi apparat vositalari sifatida tushunadilar. Bu- ovoz kartasi, 
video karta, tashqi yig‘uvchilar kabilardan iborat.
Sibelius - 4 va 6 elektron nota muharrirlari rivojlanish bosqichlari keyingi 20-
25 yilni o‘z ichiga oladi. Avvallari musiqa yaratuvchilar faqat qo‘lyozma 
ko‘rinishida ijod qilganlar. Sibelius 
yaratish texnologiyasini o‘rganishda ularning 
qanday yaratilishini ifodalovchi ijodiy proekt ishlab chiqiladi. Bundan kelib chiqib, 
har bir 
Sibelius 
mahsuloti turli tarkibiy qismlar (turli mavzular)dan tashkil topadi, 
degan mantiqiy xulosaga kelishimiz mumkin.
Sibelius – notalarni qo‘lda terish, ularni MIDI –klaviaturasida o‘ynash yo‘li 
bilan yoki xoxlagan MIDI – faylini shunchaki ochib, unioz-moz qaytaishlagandan 
keyin ko‘z oldingizda mutlaqo tayyor partituraga aylanuvchi nota partituralarini 
yaratish bo‘yicha keng imkoniyatlarga ega dasturdir. Undan tashqari yaratgan 
asarlaringiz partituralarini nashriyot sifatida rajasida bosib chiqarishingiz, va yana 
shuningdek ularni tayyor rasmlar yoki Web – sahifalari sifatida saqlashingiz 
mumkin. 
Undan tashqari yaratgan musiqangizni xohlagan paytda tinglayolishingiz, 
(MIDI yoki WAV) tovush formatida saqlashingiz, keyinchalik esa (maxsus shu 
dasturga mo‘ljallangan vositalar orqali) WAV fayllaridan musiqiy kompakt – disk 
yoki ovozli videorolik yozishingiz mumkin.
Agar siz Sibelius dasturi bilan birgalikda qo‘shimcha ilova (Native 
Instruments kompaniyasi tomonidan Sibelius uchun maxsus ishlangan sintezator 
dasturi) - Kontakt Plaer

ni o‘rnatgan bo‘lsangiz, dasturni ishga tushirishdan oldin 

---

746 
ekranda Kontakt Plaerning ovoz sozlovchi qo‘shimcha oynasi paydo bo‘ladi. 
Ovozni sozlaganingizdan keyin ro‘parangizda «Tezstart» oynasi paydo bo‘ladi. 
Unda fayl ochish, MIDI faylni konvertasiya qilish, yangi fayl yaratish, nashr 
qilingan notalarni (faqat Photo Score ilovasi o‘rnatilgan bo‘lsa) skanerlash 
buyruqlari va yana shuningdek dasturni har bir ishga tushirishda ushbu oynani 
ochish yoki ochmaslik imkonini beruvchi ulagich joylashgan. Oldindan bajarilgan 
barcha sozlovlardan keyin ko‘z oldingizda ochiq «Bebop.sib» faylli dasturning 
oynasi ochiladi. 
Xulosa qilib aytsak Sibelius nota dasturida taqdimotlar yaratish, slayd 
rejimida ishlash va maxsus effektlar o‘rnatishni o‘rganish. Sibelius dasturi 
yordamida fan bo‘yicha ijodiy proekt taqdimot yaratish. 
Sibelius dasturini ishga 
tushirish. 
Bu dastirni ishga tushirishni WINDOWS ish stolidan boshlash zarurligi. 
Ish stolidagi quyidagi buyruqlarni bajarish orqali dastur ishga tushiriladi: Yangi
ijodiy proektni yaratishda Sibelius dasturining asosiy oynasidagi Gorizontal 
menyuning «Glavnaya»—«sozdat slayd» (Yaratish) buyruqlari ketma-ket 
bajariladi. Bu buyruqlar bajarilganda quyidagi oyna paydo bo‘ladi va istalgan 
maket tanlab olinadi. Yangi proekt yaratishda (agar yangi taqdimotni tanlamagan 
bo‘lsangiz) Sibelius har bir proektni namunaviy nota matni bilan to‘ldiradi. Bu 
matnlarni siz o‘zingizning matningiz bilan almashtirishingiz lozim.