Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

А D А B I YO T L А R:
1. I.A. Karimovning “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni 
tarbiyalash – mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning 
eng 
muhim 
sharti” 
mavzusidagi 
xalqaro 
konferensiyaning 
ochilish 
marosimidagi nutqi (17.02.2013. 22:55) 
2. Sh.R. Bаrоtоv Tа’limdа psixologik xizmаt .Tоshkеnt 1999.
3. Z.T. Nishonova, Z.T. Alimova ”Bolalar psixologiyasi va uni o‘qitish 
metodikasi” Tоshkеnt 2005. 
4. “Sоg‘lоm ona va bоlа yili” dаvlаt dаsturi. – T.: «O‘zbekiston», 2016. 
 
 
 
MONTESSORI MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARI
Zarina Ashurova Muxitdinovna
BuxDUPIMaktabgacha ta’lim kafedrasi o‘qituvchisi. 
Hanifa Ahliyeva Jalol qizi 
BuxDUPI Maktabgacha ta’lim yo‘nalishi talabasi. 
Barcha rivojlangan davlatlar maktabgacha ta’lim tizimida an’anaviylikdan 
yiroqlashib, bolalar ta’lim – tarbiyasiga ijodiy yondashmoqdalar. Montessori 
maktabgacha ta’lim muassasalari bunga namunadir. Montessori maktabgacha 
ta’lim muassasalari Valdorf muassasalaridan tubdan farq qiladi. Valdorf 
muassasalarida asosiy e’tibor bolaning ruhiy kamolotiga qaratilgan bo‘lsa, 
Montessori muassasalarida bolalarning intellektual jihatdan erta rivojlanishiga 
qaratilgan. Montessori maktabgacha ta’lim muassasalari 25 ta rivojlangan 

---

278 
mamlakatlarda tarqalgan bo‘lib, bu muassasalardagi barcha mashg‘ulotlar 
noan’anaviy 
tarzda 
tashkil 
etiladi. 
Montessori 
maktabgacha 
ta’lim 
muassasalarining asosiy maqsadi: bolalarga konsentratsiya, motivatsiya, o‘zini tuta 
bilish va o‘qishga bo‘lgan erkin qiziqishni rivojlantirishdan iboratdir.
“
Montessori erta rivojlanish metodikasining asosiy tamoyillari:
1. Bolalar shaxsini hurmat qilish. Montessori uslubining asosini bolaning 
shaxsiga, uning erkinligi, ehtiyojlari va qiziqishlariga hurmat ko‘rsatishdir. Har bir 
bola o‘z qonunlariga ko‘ra rivojlanib boradigan noyob shaxsdir. Ota-onalar va 
tarbiyachilar bolalarga o‘z qobiliyatlarini ochish va rivojlantirishda yordam 
berishlari kerak. 
2. O‘z-o‘zini rivojlantirish. Montessori metodikasining ma’nosi - bu o‘z-
o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini o‘rganish va bolaning o‘zini rivojlantirishidir. Bola 
mustaqil ravishda rivojlanishi kerak. Bunda tarbiyachi unga yordam beradi. Ushbu 
tamoyilni quyidagicha shakllantirish mumkin: “Menga buni o‘zim qilishimga 
yordam bering”. Montessori maktabgacha ta’lim tashkilotlari ta’lim poydevori 
Mariya Montessori metodikasidir”
78
. Mariya Montessori (1870-1952) italiyalik 
vrach va o‘qituvchi bo‘lib, o‘zining pedagogik tizimi orqali dunyoda shuhrat 
qozongan pedagog olimdir. Mariya Italiya tarixida tibbiyot kursini tugatgan 
birinchi ayol edi. 1896-yilda u vrachlik darajasini oldi va Italiyadagi birinchi ayol 
shifokorlardan biriga aylandi. Tez orada Mariya aqli zaif bolalar muammosi bilan 
shug‘ullana boshladi va ular uchun o‘qitish uslublarini ishlab chiqdi. Uning 
metodikasi o‘zini-o‘zi rivojlantirish tamoyiliga asoslangan edi. Tez orada Mariya 
Montessori o‘qitayotgan aqlan zaif bolalar yozish, hisoblash va o‘qish qobiliyatlari 
bo‘yicha sog‘lom bolalardan o‘zib ketdi. Bu haqiqiy sensatsiya edi. M. Montessori 
usuli samarali ekanligini bilgandan so‘ng, sog‘lom bolalarni o‘qitish usullari 
eskirganligi, ta’lim sohasiga bolalarni qiziqtirish uchun yangi metodika ishlab 
chiqish kerakligini angladi. Shunday qilib, Mariya sog‘lom bolalarni o‘qitishning 
78
Fauzek Y. I. Montessori bolalar bogchasi. -M. 1915

---

279 
yangi usulini yaratishga qaror qildi. U butun hayotini metodika yaratishga 
bag‘ishladi va natijada butun dunyoda tan olingan bolalarni o‘qitishning inqilobiy 
usulini yaratdi. Montessori maktabgacha ta’lim muassasasida bolalar an’anaviy 
sinflarda o‘z tengdoshlari bilan mashg‘ulotlarda ishtirok etadilar, ammo 
mashg‘ulotlarning asosiy g‘oyasi shundan iboratki: bolalar xona atrofida erkin 
harakatlanish va keng ko‘lamli amaliy mashg‘ulotlardan birini tanlash orqali 
individual va o‘z xohish – istaklari asosida bilim olishlari kerak. Montessori 
pedagogikasi o‘z o‘quvchilarining rivojlanish tezligini tezlashtirish va ularni 
boshqa tengdoshlari bilan taqqoslaganda ko‘proq bilimga ega bo‘lish vazifasini 
qo‘ymaydi. Haqiqiy maqsad bolada mustaqillik, o‘ziga bo‘lgan ishonch va 
o‘qishga qiziqishni rivojlantirishdir. Montessori bog‘ida har kuni kichkintoylar 
o‘zlari uchun faoliyatlarni tanlashda erkin. Bu bolaning faoliyatlarni zavqlanishini 
ta’minlaydi. Tarbiyachilar “faoliyatlarda” bolalarni diqqat bilan kuzatishadi va 
agar kerak bo‘lsa yordam berishadi, lekin bolaga ta’sir o‘tkazishga urinish mumkin 
emas. Bundan tashqari, Montessori qo‘llanmalari va materiallari bola kattalardan 
ko‘rsatmalarisiz mustaqil ravishda foydalanishi uchun mo‘ljallangan. Mantessori 
maktabgacha ta’lim muassasalarida bolaga yo‘naltirilgan ta’lim asosida pedagoglar 
mas’uliyatni his etgan holda mashg‘ulotlar tashkil etadilar. Bola dastlab 
maktabgacha ta’lim muassasasiga tashrif buyurganda faqatgina o‘z-o‘ziga xizmat 
qilishni o‘rganadi
79
. Shaxsiy buyumlarini jovonga joylashtiradi, guruhni tartibga 
solishda yordamlashadi va eng qiziqarlisi barcha guruh bolalari pedagog bilan 
birgalikda o‘zlari uchun turli tuman mevali va sabzavotli gazaklar tayyorlaydilar. 
Iste’moldan so‘ng esa har bir bola o‘z idishini o‘zi yuvib qo‘yishi kerak. Sut, suv, 
va sharbatlarni esa o‘zlari xohlagan vaqtda iste’mol qilishlari mumkin. Ya’ni oddiy 
kundalik hayot yumushlari orqali bolada mustaqillik tuyg‘usi singdirib boriladi. 
“Bolalar Montessori maktabgacha ta’lim muassasalarida mehnatsevarlik asosida 
79
Ketrin Mak Tamani. Montessori metodikasi. -T. 2018

---

280 
tarbiyalanadi. Montessori maktabgacha ta’lim muassasalarining o‘quv dasturi besh 
qismdan iborat. Bular quyidagilar:
-
madaniyatshunoslik mashg‘ulotlari bo‘limi; 
-
amaliy mashg‘ulotlar bo‘limi; hissiy rivojlanish mashg‘ulotlari bo‘limi; 
-
matematika mashg‘ulotlari bo‘limi;
-
chet tillari mashg‘ulotlari bo‘limi;
Madaniyatshunoslik mashg‘ulotlari bo‘limi o‘z ichiga - tarix, geografiya, 
san‘at va musiqa kabi mashg‘ulotlarni qamrab olgan. Ko‘plab mavzular o‘quv 
dasturining madaniy yo‘nalishi bo‘yicha ekskursiyaga birlashtirilgan. Bu kabi 
ekskursiya mashg‘ulotlarida bolalar o‘zlarining hamjamiyati va atrofidagi dunyo 
haqida ma‘lumot oladilar”
80
. Pedagoglar borliqdagi barcha jonzotlarni asrashni, 
ular haqida g‘amxo‘rlik qilishni o‘rgatadilar. Madaniyatshunoslik mashg‘ulotlari 
ham amaliy tarzda tashkil etiladi. Bolalar muzeylarga, madaniyat tashkilotlariga, 
mashhur insonlar uylariga, hayvonot bog‘lariga, hattoki davlat organlariga, turli 
uyushmalariga pedagoglar bilan birgalikda tashrif buyuradilar. Ularning ishlarini 
kuzatadilar. Savollar berib, o‘zlarini qiziqtirgan hodisalar haqida bahs - 
munozaralar tashkil etadilar. Har yili pedagoglar bolalar va ota-onalari bilan 
birgalikda xayriya tadbirlarini tashkil etadilar. Bolalar uylariga tashrif buyurib 
yetim bolalarga o‘yinchoqlar, kiyim kechaklar, ovqatlar, shirinliklarni o‘z qo‘llari 
bilan tarqatadilar. Bu tadbirlar orqali bolalarda boshqa insonlarga nisbatan 
muhabbat, g‘amxo‘rlik tuyg‘ulari rivojlantiriladi.
Amaliy mashg‘ulotlar bo‘limida bolalar kiyinish, gazak tayyorlash, nonushta 
tayyorlash, dasturxon yozish, o‘simliklar va hayvonlarga g‘amxo‘rlik qilish kabi 
kundalik hayotiy ko‘nikmalarni o‘rganadilar. Shuningdek, amaliy mashg‘ulotlar 
davomida ijtimoiy hayotda tengdoshlari bilan muloqot qilish va muloqotdagi eng 
zaruriy iboralar bilan tanishadilar. Masalan: iltimos qilish; minnatdorchilik 
bildirish; mehribon va foydali bo‘lish; gapni to‘xtatmasdan tinglash; nizolarni 
80
Pola Polk Lillard. Montessori metodikasi asosida ta’limga yondashuv. - Nyu-York: Schocken Books, 1996

---

281 
tinch yo‘l bilan hal qilish. Montessori maktabgacha ta’lim muassasalarida har kuni 
bolalarning to‘g‘ri muloqotga kirishishni o‘rganishlari uchun davra suhbatlari, 
bolalar o‘rtasida dialoglar tashkil etiladi. Amaliy mashg‘ulotlarda o‘ziga xos 
ko‘nikmalarni o‘rgatishdan tashqari, mustaqillikni va biron kishining fikriga 
qo‘shilmasa norozilik bildirish ham o‘rgatiladi”
81
. Keyingi bosqichda bolalar 
mashg‘ulotlar davomida bajargan ijodiy asarlarini o‘zlari baholaydilar, 
kamchiliklarini aytib o‘tib, yutuqlarini ta’kidlab o‘tadilar. Buning natijasida esa 
barcha bolalarda erkin fikrlash qobiliyati vujudga keladi va bolalar o‘z fikrlarini 
kattalar yonida qo‘rqmasdan ayta oladilar. Amaliy mashg‘ulotlarda bola o‘z 
rivojlanishida yetakchi rol o‘ynaydi. Bu mashg‘ulotlarning mohiyati bolani o‘z-
o‘zini o‘qitishga, o‘z-o‘zini o‘rganishga va o‘z-o‘zini rivojlantirishga undashdir. 
Shuning uchun tarbiyachining roli odatdagidan sezilarli darajada farq qiladi: u 
bolani yetaklamaydi, balki unga ergashadi. Tarbiyachi amaliy mashg‘ulotlarda 
bolalarning mustaqil faoliyatiga rahbarlik qiladi, o‘zlariga qiziq bo‘lgan ishlarga 
e’tiborni qaratishga yordam beradi va bolaning yutuqlarini diqqat bilan kuzatib 
boradi. 
Hissiy rivojlanish yo‘nalishida bolalarga dunyoni turli xil sezgi a’zolari 
bilan his etish, sezgilar orqali predmetlarni idrok etish mahorati o‘rgatiladi. Bu 
bo‘limda asosan bolalarning sensor tarbiyasi rivojlantiriladi. Mashg‘ulotlar 
davomida bolalar his – tuyg‘ularini mustaqil tarzda tushuntira berishlari talab 
etiladi. Sensorli o‘rganish bolalarga atrofni tasniflashga va sezgi organlarining 
rivojlanishiga yordam beradi. Bu matematika, geometriya va chet tillarini 
o‘rganishda zarur bo‘lgan qobiliyatlarni shakllantiradi. Bolalar his – tuyg‘u orqali 
tasniflash, saralash va ajratishni o‘rganadilar. Bolalar hissiy rivojlantiruvchi 
mashg‘ulotlar davomida o‘zlarining ichki imkoniyatlaridan foydalangan holda 
mustaqil ravishda o‘zlarida shaxsni shakllantiradilar. Buning uchun bolaga erkin 
va mustaqil ishlash imkoniyati yaratiladi. Erkinlik va mustaqillik bolaga dunyoni 
81
Barbara Isaks. Montessori yondashuvini tushunish: Amaliyotda dastlabki ta’lim . -T. 2012. 

---

282 
o‘z tempida o‘rganishga, mustaqillikni his qilishga, bilim faoliyatiga doimiy 
qiziqishni saqlab qolishga imkon beradi.
“Matematika mashg‘ulotlar bo‘limida bolalar amaliy mashg‘ulotlar orqali 
raqamlarni aniqlashni, amallarni buyumlar orqali miqdoriga moslashtirishni, 10 lik 
tizimida qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lishni mashq qiladilar.
Chet tillari mashg‘ulotlari bo‘limi. Tilshunoslik mashg‘ulotlarida bolalar 
o‘z ona tillarini va yana bitta chet tillaridan birini o‘rganadilar. Mashg‘ulotlarda 
bolalarning so‘z boyligi oshiriladi yozish va o‘qish uchun zarur bo‘lgan 
ko‘nikmalar rivojlantiriladi. Amaliy materiallardan foydalangan holda, bolalar 
harflar tovushlarini, so‘zlarni qanday qilib birlashtirishni, qanday qilib jumlalar 
tuzishni o‘rganadilar. Ushbu ko‘nikmalarga ega bo‘lgach, bolalarda o‘z-o‘zidan 
o‘qish ko‘nikmasi hosil bo‘ladi. Mantessori maktabgacha ta’lim muassasalarida 
bolalarga yozish faqat qalamlarda o‘rgatiladi. Pedagoglar barcha mashg‘ulotlarni 
ochiq havoda tashkil etadilar.
Montessori maktabgacha ta’lim muassasalarining ijobiy tomonlari:
-
qoidalar asosida yashashni emas, balki ularni yaratishga o‘rgatadi;
-
bolalarni mustaqil o‘qishga undaydi;
-
bolalar o‘zlari qiziqqan mashg‘ulotlarni o‘rganadilar;
-
bolalarni o‘z faoliyatini mustaqil ravishda tashkil etish va rejalashtirishga 
o‘rgatadi;
-
o‘z xatti-harakatlari uchun javobgarlikni o‘rgatadi; 
-
bolalarni o‘zaro bir-birlariga yordam berishga o‘rgatadi;
-
o‘zlarini qiziqtirgan savollarga mustaqil ravishda javob izlashga o‘rgatadi; 
-
bolalar xatolarini o‘zlari topishga va tuzatishga o‘rganishadi;
-
bolalar atrof-muhit, dunyo bilan tanishtiriladi;
-
kuchli mantiqiy va tahliliy qobiliyatlar rivojlantiriladi;
-
aql va nutqni rivojlantiradi. Bolaga erta bolalikdan xos bo‘lgan bunday 
fazilatlar unga keyingi hayotda yordam beradi, jamiyatda yaxshi moslasha oladi.

---

283