Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta
Yüklə 7,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xalq
amaliy san’ati bir necha yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Jumladan naqqoshlik, kulolchilik, mis, ganch, tosh, suyak, yog‘och o‘ymakorligi, pichoqchilik, kashtachilik, zardo‘zlik, zargarlik, temirchilik, quroqchilik san’ati kabilardir. Xalq amaliy san’ati har bir xalqda mavjud bo‘lib, ular bir-birlaridan, amaliy san’atning janrlari,buyumlarning shakli, tuzilishi, rangi, bezagi, o‘lchovlari jihatidan farq qiladi.Bu xususiyat ko‘proq har bir millatning u yashayotgan muhit, tabiati, iqlim sharoitlariga bog‘liq bo‘ladi. Chunki, amaliy san’at ustasi o‘z asarini yaratayotganda u go‘zallikni tevarak-atrofdan, tabiatdan ilhom olgan holda yaratadi Masalan, o‘zbek xalq ustalari o‘z ishlarida toychoq, qo‘zichoq, tovus tasvilarini,shimoliy o‘lkalarning ustalari bog‘u, kiyik tasvirlarini ishlaydilar. Asar materialiga o‘zbek ustalari ganch, loy, mis kabilarni, shimoliy xalqlar yog‘och va hayvon suyaklarini ko‘proq ishlatadilar. Amaliy san’atning eng ko‘p tarqalgan turlaridan biri bu- kashtachilik bo‘lib, u qadimiy an’analarga ega. O‘zbek kashtachiligida mayin ipak iplar tabiiy ranglarda bo‘yalib , bog‘lar,go‘zal gullar tasvirini jozibador qilib tikiladi. Ganchkorlik esa O‘zbekistonda amaliy san’atning eng sevimli qadimiy turlaridan biridir. Amaliy san’atning bu turida buxorolik va toshkentlik ustalar samarali mehnat qilmoqdalar. Unda devorlar o‘yma gulli pannolar bilan bezatib, taxmonlar qirrasiga naqshlar solinadi.Madaniyat saroylari va ma’muriyat binolarining ichki va tashqi qismini bezatishda ganchkorlikdan foydalaniladi. O‘zbek ganchkorligining ajoyib 715 namunalarini mohir usta Usta Shirin Murodov tomonlaridan bezatilgan Buxorodagi Sitorai Mohi Xosadagi “Oq uy” da, Toshkentdagi Navoiy nomli katta Opera va balet teatrida ko‘rish mumkin. Amaliy bezak san’atining yana bir nafis turlaridan biri naqqoshlik san’atidir. Mamlakatimizda amaliy san’atning bu turi qadimdan rivojlangan bo‘lib, unda o‘zbek ustalari faqat uyro‘zg‘or buyumlarini emas, balki uy-joy va jamoat binolarining devor va shiplarini ham bezaydilar. Xalq ustalari tajribasida naqshning quyidagi turlari ko‘proq qo‘llaniladi: -islimi-egri chiziqli o‘simlik elementlardan iborat naqsh; -girih- to‘g‘ri chiziqli elementlardan geometrik shakl hosil qiluvchi naqsh; -gulli girix (yoki murakkab) -bu ikki gurhdagi naqsh islimi va girih elementlaridan tashkil topadi. Tabiiy loydan turli idishlar yasash va ularni chiroyli ranglarda bo‘yash kulolchilik san’ati hisoblanadi va u O‘zbekistonda juda qadim zamonda rivojlangan. Kulolchilik san’ati buyumlariga lagan, tovoq, choynak, piyola sopol va chinni idishlar, shuningdek, loydan ishlangan o‘yinchoqlar kiradi. Kulolchilik buyumlari bezak kompozitsiyalarida o‘simliksimon va geometrik elementlarning boyligi, xilma-hilligi bo‘yoqlar gammasining yorqinligi bilan ajralib turadi. Ularda feruza rang baxt keltiruvchi belgi sifatida ko‘p ishlatiladi.Kulolchilik O‘zbekiston me’morchiligida koshinkorlik tarzida ham keng qo‘llaniladi. Madrasa, masjid, karvonsaroy, hammomlarni peshtoqlarida, xona ichkarisidagi devor bezaklarida kulolchilik san’atining namunalari o‘z aksini topgan. Bezash san’ati sifatida O‘rta Osiyo xalqlari qadimdan o‘zlarining yana bir san’atlari bilan faxrlanadilar.Ushbu hunarmandchilik turi zardo‘zlik san’ati hisoblanib,Buxoro va Samarqand shaharlarida keng rivojlangan. Ustalar zar to‘qishning ikki turini qo‘llashadi. Birinchisi zaminni zar bilan tikib to‘ldirish va ikkinchisi naqshlarni zar bilan tikish. Chevarlar naqshli va syujetli kompozisiyalarda ko‘pincha o‘simliklarni tasvirlashadi: gullar, barglar, bodom 716 gullari, paxta shular jumlasidandir.Hozirgi davrda ham O‘zbekistonda metallga ishlov berish,ya’ni misgarlik san’ati keng rivoj topmoqda. Buxoro va Xiva shaharlarida amaliy san’ati maktablarida noyob asarlar turli jihozlar va turmush buyumlari ko‘plab tayyorlanmoqda. Amaliy san’atining yog‘och o‘ymakorligi turi dunyo xalqlarining ko‘pchiligida qadimdan mavjud bo‘lib, o‘zining boy an’analariga ega yog‘och o‘ymakorligi eshik, deraza, qutichalar, ustunlar, panjalar va turli o‘yinchoqlarda o‘z aksini topgan. Yog‘och o‘ymakorligi Muzika asboblarini bezashda ham alohida o‘rinni egalaydi. San’atning bu turi o‘ta injiq ustadan katta mahorat talab etadi. Tоsh o‘ymаkоrligi ham хаlq аmаliy bezаk sаn’аtining nоyob turlаridаndir. Bu sаn’аt kishidаn iste’dоd vа intilishdаn tаshqаri mehnаtsevаrlik vа g‘оyatdа zo‘r sаbr-tоqаt tаlаb qilаdi. Bu sаn’аtni tоshtаrоshlik vа sаngtаrоshlik deb hаm yuritiladi.Tоsh o‘ymаkоrligi tоshni o‘yib, yo‘nib, nаqsh yoki birоr tаsvir ishlаsh hisoblanadi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak otа-bоbоlаrimizdan bizlarga meros bo‘lgan xalq amaliy bezak san’ati turlari shu darajada ko‘p va serqirra-ki,buning yorqin dalili sifatida ular qurgаn imoratlar, me’mоrchilik bezаklаri, ulаrning rаng- bаrаngligi, geоmetrik vа o‘simliksimоn nаqshlаr, ulаrning kоmpоzitsiоn tаsviri zаvq оlishgа, tаrbiyalаnishgа, ulаr оrqаli o‘z оrzu umidlаrini, muhаbbаtlаrini хаlqqа izhоr etishgа chоrlаydi. Аsrlаr dаvоmidа оrttirilgаn mаdаniy bоyligimiz, хаlq аmаliy sаn’аtining аyrim turlаri, ulаrning o‘zigа хоs tоmоnlаr,hаqiqiy nоmlаri, ishlаsh teхnоlоgiyalаri vа ulаrni yarаtgаn ustаlаrning nоmlаri asta-sekin unitilib ketish аrаfаsidа. Shuning uchun хаlqimizning аsrlаr bo‘yi qilgаn mehnаti nаtijаsidа yarаtilgаn tаriхiy yodgоrliklаr vа bоshqа аmаliy sаn’аt namunalarini asrab avaylash biz va kelgusi avlod uchun unutilmas vazifadir. Yüklə 7,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|