Cabbar Məmmədov Diplomatik psixologiya (Siyasi, ideoloji və psixoloji diversiya və anti-diversiyaların metodları)
Yüklə 3,67 Mb.
|
|
Cabbar Məmmədov Diplomatik psixologiya (Siyasi, ideoloji və psixoloji diversiya və anti-diversiyaların metodları) «Sabah» nəşriyyatı Bakı – 2001 MÜƏLLİF İLƏ ƏLAQƏ: Müəllif: Memmedov Cabbar Manaf oqlu İş yeri: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutu Müəllifin poçt ünvanı: Azərbaycan, Bakı şəhəri, Bakixanov qəsəbəsi, Sülh küçəsi, ev. 7., mənzil. 404. İndeks: AZ 1132 Əlaqə telefonu: (+994 50) 636-64-60 (mobil.), (+994 12) 428-50-52 (ev.) E-mail: c.m.mamedov@mail.ru Cabbar Manaf oğlu Məmmədov: Diplomatik psixologiya (Siyasi, ideoloji və psixoloji diversiya və anti-diversiyaların metodları). Bakı, «Sabah» nəşriyyatı, 2001 – səhifə. LSBN 5 – 86106 – 225 – 0 Kitabda adi həyatdan tutmuş siyasətə və hərbiyə qədər olduqca geniş bir diapazonda tətbiq olunan çoxlu sayda diplomatik manevrlərin, taktiki gedişlərin, psixoloji fəndlərin mexanizmi izah edilir, onlardan necə istifadə etməyin yolları göstərilir; Kitabın birinci hissəsində – qədim Şərq əlbəyaxa döyüşlərində və ümumən hərb texnikasında olduğu kimi, ünsiyyət aktının da özünəməxsus taktika və strategiyaya, hücum və əks-hücum məqamlarına, kəşfiyyat, diversiya elementlərinə və s. malik olduğu göstərilir, rəqibin zəif cəhətlərini necə aşkar etmək, onlara zərbələri necə endirmək, qarşı tərəfin hücumlarından necə qorunmaq, fikirlərini necə «oxumaq», ünsiyyət zamanı təşəbbüsü necə ələ almaq, liderliyə necə nail olmaq, kiməsə hər hansısa bir fikri necə təlqin etmək, onu necə inandırmaq, fəaliyyətə necə təhrik etmək və ya bundan necə çəkindirmək, rəyini necə döndərmək, iradəsini necə qırmaq, öz mövqeyini ona necə qəbul etdirmək, onda hansısa bir əhval-ruhiyyəni, halı, meyli necə formalaşdırmaq və ya necə neytrallaşdırmaq, müxtəlif xarakter və statuslu adamlarla müxtəlif şəraitlərdə ünsiyyəti necə qurmaq, söhbətin maraqlı keçməsi üçün hansı nüansları nəzarətdə saxlamaq və s. barədə bəhs edilir. İkinci hissədə – konkret olaraq siyasət və hərbiyyədə istifadə olunan diplomatik manevr və fəndlərin texnologiyalarından bəhs olunur: Rəqib cəbhəsinin əsgər və əhalisinin mənəvi və hərbi ruhunu necə qırmaq, onların öz qüvvəsinə, öz hərbi-siyasi rəhbərliyinin kompetentliyinə inamını necə itirmək, onların döyüş qabiliyyətini necə aşağı salmaq, müqavimət iradəsini necə qırmaq, hərbi əməliyyatlarda iştirakdan və ya səfərbərlikdən boyun qaçırmağa, dezertirliyə, komandirlərə tabe olmamağa, əsir düşməyə, satqınlığa və s. necə təhrik etmək, onları özlərinin, öz yaxınlarının və ya öz dövlətlərinin, vətənlərinin, rəhbərlərinin və b. əleyhinə olan addımlara, fəaliyyətlərə necə meylləndirmək, beynəlxalq siyasətdə və ümumən siyasətdə bütün bunlardan necə istifadə etmək və s. barədə söhbət açılır, bunların realizəsi üçün konkret fənd və vasitələr göstərilir. Metodika dünya psixologiyasında analoqa malik deyil. Kitab xüsusi idarələr, diplomatlar, siyasətçilər, politoloqlar, hərb strateqləri, pedaqoqlar, psixoloqlar və ümumiyyətcə, praktik psixologiya ilə maraqlanan hər kəs üçün yararlı ola bilər.  qrifli nəşr
Rəssamı və dizayn tərtibatçısı: Lamiyyə Xankişiyeva 
Kitabın mətni 2000-ci ildən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutunun internet saytına daxil olunub (http://phillaw.aznet.org/monru/mamedov_diplomatiya.htm) Kitabın hər hansı xarici ölkədə, o cümlədən, ələlxüsus, Türkiyə Cumhuriyyətində nəşrindən ilk bir il üçün heç bir qanorar tələb olunmur © C.M.Məmmədov, 2001 M Ü N D ə R İ C A T M Ü N D ə R İ C A T 5 ÖN SÖZ 8 M Ü Q ə D D İ M ə 12 1-Cİ HİSSə I fəsil. DAVRANIŞ Və DÜŞÜNCəLəRİN DETERMİNASİYA MEXANİZMİ BARəDə 19 I.1. MOTİVLəR BARəDə MÖVCUD NəZəRİYYəLəR 20 I.1.1. Psixoanaliz nəzəriyyəsi 20 I.1.2. Analitik psixologiya 22 I.1.3. İndividual psixologiya 23 I.1.4. Biheviorial-təlim cərəyanı 24 I.1.5. Humanist psixologiya 26 I.1.6. Evolyusionizm 27 I.1.7. Sinergetika 30 I.1.8. Fəlakət nəzəriyyəsi 31 I.1.9. Digər nəzəriyyələr 32 I.2. MOTİVLəR BARəDə BİZİM QəNAəTİMİZ 32 I.2.1. Genetik (irsi) amillər 33 I.2.2. Təbiət amilləri 41 I.2.3. Sosial amillər 45 II fəsil. KəŞFİYYAT: İNSANLARIN FİKİRLəRİNİ NECə «OXUMALI», ONLARI NECə TANIMALI 60 II.1. ŞəXSİYYəTİN XARAKTERİSTİKASI BARəDə MÖVCUD NəZəRİYYəLəR 60 II.2. ŞəXSİYYəTİN XARAKTERİSTİKASI BARəDə BİZİM QəNAəTİMİZ 63 II.2.1. Şəxsiyyətin bioloji xarakteristikası (hamıya xas olan ümumi psixoloji əlamətlər) 64 II.2.2. Şəxsiyyətin sosial xarakteristikası (fərqli sosial qruplara xas olan psixoloji əlamətlər) 65 II.2.3. Şəxsiyyətin individual xarakteristikası (Konkret fərdlərə xas olan psixoloji əlamətlər) 66 II.2.4. Şəxsiyyətin situativ xarakteristikası 67 II.2.5. Şəxsiyyətin relyativistik xarakteristikası 68 II.3. ŞəXSİYYəTİN TəDQİQ ÜSULLARI 70 II.3.1. Diaxronik tədqiq üsulu 71 II.3.2. Sinxronik tədqiq üsulu 79 III fəsil. BİR SIRA TAKTİKİ RəFTAR Və ÜNSİYYəT FəNDLəRİ 90 III.1. NECə TANIŞ OLMALI? 91 III.2. SÖHBəT QAYDALARI 103 III.2.1. Riskli fikirləri necə ifadə etməli? 110 III.2.2. Tənqid (irad) qaydaları 118 III.2.3. Etiraz, imtina qaydaları 120 III.2.4. Mövzudan məharətlə yayınmaq qaydaları 122 III.2.5. Cavabdan diplomatikcəsinə necə yayınmalı 124 III.2.6. Mövcud münasibəti qoruyub saxlamağa və daha da inkişaf etdirməyə imkan verən qaydalar 126 III.2.7. Mahir həmsöhbət ola bilmək qaydaları 128 III.2.8. Mahir dinləyici ola bilmək qaydaları 130 IV fəsil. ATAKA: İNSANLARA NECə TəSİR GÖSTəRMəLİ 132 IV.1. PSİXOLOJİ TəSİRLəRİN FORMALARI 120 IV.1.1. Təbliğat metodları 120 IV.1.2. Təşviqat metodları 149 IV.2. PSİXOLOJİ TəSİRLəRİN METODLARI 149 IV.2.1. Cadu, tilsim, ekstrassensorika 133 IV.2.1.1. Cadugərliyin tarixi 133 IV.2.1.2. Cadugərliyin növləri və mexanizmi 133 IV.2.2. Təlqin: İnsanları ayıqkən necə hipnoz etməli? 133 IV.2.2.1. Avtoritet və etimada əsaslanan təlqin 133 IV.2.2.2. Qarşı tərəfin zəifliklərindən istifadə yolu ilə həyata keçirilən təlqin 133 IV.2.2.3. Situativ faktorlara istinadən həyata keçirilən təlqin 133 IV.2.2.4. Təlqin materialının məzmunu faktoru 133 IV.2.2.5. Təlqin texnikası faktoru 133 IV.2.3. İnandırma, aldatma və dezinformasiya metodları 165 IV.2.3.1. Nümayiş manipulyasiyaları 165 IV.2.3.2. Təsvir manipulyasiyaları 165 IV.2.3.3. İzah manipulyasiyaları 165 IV.2.3.4. Arqumentasiya manipulyasiyaları 165 IV.2.4. Sanksiya 191 IV.2.4.1. Psixoloji sanksiyalar (diversiya) 191 IV.2.4.2. Siyasi-inzibati sanksiyalar (diversiya) 191 IV.2.4.3. İqtisadi sanksiyalar (diversiya) 191 IV.2.4.4. Texnoloji sanksiyalar (diversiya) 191 IV.2.4.5. Hərbi sanksiyalar (diversiya) 191 IV.1.4.5.1. Psixotron silahlar 191 IV.1.4.5.2. Psixotrop preparatlar 191 IV.1.4.5.3. Partlayıcı maddələr (gksplozivlər) 191 IV.1.4.5.4. Kimyдvi silahlar 191 IV.1.4.5.5. Bioloji (bakterioloji) silahlar 191 IV.1.4.5.6. Tektonik silahlar 191 IV.1.4.5.7. Genetik silahlar 191 IV.1.4.5.8. Zoo – silahlar 191 IV.1.4.5.9. «Humanist" adlandırılan bir sıra müasir silahlar. 191 II HİSSə V fəsil. VİRTUAL MÜHARİBə METODLARI (Soyuq müharibə metodları) 309 Davranış və düşüncələrin neyrostrateji proqramlaşdırılması metodu («Atom bombasına qarşı psixoloji bomba!») 309 V.1. İdeyaları necə iflasa uğratmalı, ideologiyaları necə neytrallaşdırmalı 314 V.2. Cəhdləri necə blokirovkalamalı, əleyhfəaliyyətlərin qarşısını necə almalı 323 V.3. İnqilabları necə formalaşdırmalı, situasiyaları necə dəyişməli 330 V.4. Qüvvələr (şəxsiyyətlər, dövlətlər...) əleyhinə fəaliyyətlər 338 V.5. Rəqib cəbhəsi daxilinə necə iğtişaş salmalı 342 Təzyiq taktikaları ilə əlaqədar bir sıra nüanslar 399 əLAVə: Bəzi dövlətlərin «Psixoloji əməliyyat» instruksiyalarından parçalar 399 Açıq cəmiyyət: Müsbət və mənfi tərəfləri 401 Qarabağ müharibəsi ilə əlaqədar bəzi çıxarışlar 410 ədəbiyyat siyahısı 420 ÖN SÖZ Cabbar Məmmədovun «Diplomatik psixologiya» monoqrafiyasına AMEA-nın Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutunun R ə Y İ Cabbar Məmmədovun "Diplomatik psixologiya" monoqrafiyası sosial psixologiyada az öyrənilmiş və dövlət idarəçiliyi, siyasət, ideologiya və hərb sahəsi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən bir sahəyə həsr olunmuşdur. Qeyd olunmalıdır ki, tədqiqat ciddi metodoloji əsasa və elm üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən bir sıra məsələlərə ciddi məntiqi-ardıcıl baxış sisteminə malikdir. Deyilən məsələlər sırasına aid oluna bilər: 1) Davranış və düşüncələrin determinasiya mexanizmi; 2) Şəxsiyyətin psixoloji portreti və individual imkanlarının spesifikası; 3) Müxtəlif şərait üçün fərqli ünsiyyət metodları və rəftar taktikaları; 4) Konkret situasiyalarda insana təsir və onu inandırma metodları; 5) Virtual müharibə metodları; və s. Təkcə yuxarıda qeyd olunan bu məsələlərin siyahısı özü məsələnin qoyuluşunun orijinallığını, bir sıra elmi praktik məsələlərə müəllifin biopsixologiya, psixologiya, sosiologiya, tarix və s. kimi digər elmlərlə kəsişən elmlər prizmasından baxmağa cəhd etməsini göstərir. Müəllif sübut etməyə çalışır ki, insan potensialı və onun bütün yaradıcılıq ehtiyatından, ideologiya və hərb strukturları kimi cəmiyyətin əhəmiyyətli dövlət institutlarında böyük effektivliklə istifadə oluna bilər. Bizim fikrimizcə, burada müəllifin Azərbaycanın hərb məktəbində çox az öyrənilmiş "Virtual müharibə" metodlarının araşdırılmasına cəhd etməsi xüsusilə diqqətəlayiqdir. Məsələyə Azərbaycanın bu gün düşdüyü tarixi şəraitin spesifikası aspektindən baxılsa, o zaman Cabbar Məmmədovun hərbi əməliyyatlar şəraitində taktika və strategiyanın sosial-psixoloji aspektləri barədə əldə etdiyi nəticələri Azərbaycan üçün bu gün kifayət qədər böyük əhəmiyyət kəsb edən hərb sferasında uğurla istifadə oluna bilər. Cabbar Məmmədovun "Diplomatik psixologiya" kitabı barədə fikirlərimizi ümumiləşdirərək, əminliklə demək mümkündür ki, müəllif bu işində tədqiq etdiyi problemə cəsarətli analitik qabiliyyət, məntiqi-ardıcıl və sistemli baxış nümayiş etdirir. Nəzərə alınsa ki, C.Məmmədov yalnız orta məktəb bitirib, o zaman şübhəsiz ki, biz qarşımızda özünütəhsil yolu ilə əhəmiyyətli səviyyəyə qalxa bilmiş fenomenal bir şəxsiyyətin parlaq nümunəsini görürük. Və güman edirik ki, çox yaxın vaxtlarda o, nəzəriyyə sahəsində əldə etdiyi qənaətlərinin cəmiyyətimizin dövlət əhəmiyyətli sferalarında praktik tətbiqinə nail olacaq və bununla da, bugünkü cəmiyyətimiz üçün nəzərəçarpacaq faydalar gətirə biləcəkdir. Azərb. Milli Elmlər Akademiyasının «Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutu»nun direktoru fəlsəfə elmləri doktoru, prof. Y.İ.Rüstəmov BDU-nun Psixologiya Kafedrasının 23.02.1998 tarixli ümumi iclasının protokolundan çıxarış (bir parça) «...Cabbar Məmmədovun işləri ilə tanışlıq göstərir ki, müəllif yazdığı məsələlər haqqında hamıya mə’lum olan ümumi, bayağı həqiqətləri təkrar etməyib, tədqiq etdiyi psixoloji fenomenlərin mexanizminə nüfuz etməyə, onu açmağa çalışmışdır və buna əsasən nail olmuşdur. Müəllif müxtəlif məsələlər haqqında indiyə qədər o şəkildə, o tərzdə, o həcmdə, o mövqedən söylənilməmiş fikirlər söyləmişdir və özü də, o, bu fikirləri məişət düşüncəsi səviyyəsində deyil, müasir elmin səviyyəsində söyləyə bilmişdir ki, bu da olduqca sevindirici bir haldır... ...Qeyd etməliyik ki, C.Məmmədovun işləri haqqında müxtəlif aspektdən çox fikir söyləmək olar. Onlar aktual məsələlərə həsr olunmuşdur, məzmunludur. Onlarda yeni fikir və ya yeni fikir söyləmək cəhdi vardır. Yeni fikir isə, çox vaxt mübahisəyə səbəb olur, müqavimətlə qarşılaşır. Göndərişə əlavə olunan təqdimatdan görünür ki, müəllif gəncdir, hətta onun xüsusi ali təhsili də yoxdur. Belə bir vəziyyətdə onun yazdığı məqalələrə, yürütdüyü mühakimələrə əsasən son dərəcə iste’dadlı olduğu görünür. Müəllifdə tədqiqatçı alimə xas olan xüsusiyyətlər vardır. O, olduqca müşahidəcil və mə’lumatlıdır, orijinal elmi təfəkkürə malikdir. Müəllif hadisələrə yeni mövqedən baxmağı, onları müasir məfhum və vasitələrdən istifadə edərək təhlil etməyi və qiymətli nəticələr çıxarmağı bacarır. Biz ona uğurlar arzu edirik». /Kafedra müdiri: psixologiya e.d. prof.B.əliyev/. ADPU-nun Ümumi Psixologiya kafedrasının rəsmi rəyindən parça: «Cabbar Məmmədovun psixoloji işləri ilə əlaqədar olaraq onu qeyd etməyi vacib sayırıq ki, yüksək professionallıqla yazılmış bu işlərlə biz çoxdan tanışıq və müsbət qiymətləndiririk». /Kafedranın müdiri: prof. əbdül əlizadə/ AMEA-nın «Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi tədqiqatlar institutunun» «Sosial fəlsəfə və sosiologiya» şöbəsinin rəsmi rəyindən: «Cabbar Məmmədovun psixologiya sa sosiologiya sahəsindəki işlərinə BDU və ADPU-nun müvafiq kafedralarından verilən rəylərə tam şərik olduğumuzu bildiririk». /Şöbə müdiri: fəls.e.d. prof. əbülhəsən Abbasov/ «İlk olaraq onu deməliyik ki, biz Cabbar Məmmədovun fəlsəfə, psixologiya, fizika, məntiq, dilçilik və digər elm sahələrindəki ehtiraslı, təmkinli, zəhmətkeş alimə xas olan, arqumentləşmiş işləri ilə çoxdan tanışıq. Bu araşdırmaların bir oxucu, bir müəllim kimi məntiqi təhlili bizə deməyə əsas verir ki, yüksək intellektual səviyyəli bir tədqiqatçının sahilsiz fitri istedadı və dəqiq elmi-sintetik ümumiləşdirmələri haqqında mütəxəssis alimlərimiz daha çox söz deməlidilər və buna ciddi zərurət də vardır». /BDU-nun Fəlsəfə kafedrasının rəsmi rəyindən parça/. Elə ilk sətirlərdən qeyd etməyi vacib hesab edirik ki, Azərbaycan dövlətçiliyinin yeni formalaşmağa başladığı, cəmiyyətimizdə fəal şəkildə Qarabağ probleminin həlli yollarının araşdırıldığı bir vaxtda Cabbar Məmmədovun bu kitabı çox vaxtında yazılmış, aktual mövzuya həsr olunmuş, dövlətçilik baxımından əhəmiyyət kəsb edə bilən dəyərli əsərdir. Bir tərəfdən, müəllifin özünün Qarabağ müharibəsində şəxsən iştirak etməsi, digər tərəfdən isə, psixologiyadan tutmuş fəlsəfəyə, fizikaya, linqvistikaya, məntiqə və s. qədər olduqca geniş diapazonda zəngin məlumata malik olması (bu sahələrdə xüsusi əsərlərin müəllifi olması) ona istər cəmiyyətimizin və istərsə də insanlararası münasibətlərin bir sıra problemlərinə orijinal bucaqdan baxmağa və bunlara dair yeni fikirlər söyləməyə imkan vermişdir. Ümumi halda, biz müəllifin elmi fəaliyyəti ilə hələ 1998-ci ildən tanışıq. O zaman onun psixologiya sahəsindəki ilk kitabının materialları bizim kafedrada (BDU-nun psixologiya kafedrasında) müzakirə edilmiş və kafedra heyətinin çox yüksək qiymətini almışdı. Elə o vaxtdan da onun çox istedadlı, orijinal düşüncə və mühakimə qabiliyyətinə malik, perspektivli bir gənc olması qənaətinə gəlmişdik. Bu müddətdə fəaliyyətini uğurla davam etdirərək belə bir kitab səviyyəsinə gətirib çıxarması qənaətimizi bir daha təsdiqlədi və bizi sevindirdi. Özü də bu inkişaf təkcə işin kəmiyyəti, həcmi məsələsinə aid olmayıb, eyni zamanda, həm də keyfiyyətinə aiddir. Belə ki, müəllifin əvvəlki işləri ilə bugünkü işini müqayisə etdikdə onun bu müddətdə nə qədər püxtələşdiyinin, peşəkar bir səviyyəyə qalxdığının şahidi olmaq mümkündür. Bütövlükdə C.Məmmədovun bu kitabını bir növ psixoloji təsirlərin ensiklopediyası adlandırmaq olar. Belə ki, burada psixikaya təsir edən demək olar ki, bütün növ metod, fənd və vasitələr cəmlənib, o cümlədən, texniki, kimyəvi, siyasi, iqtisadi və s. vasitələr də daxil olmaqla. Lakin müəllif təkcə bu metodları sadəcə olaraq pərakəndə şəkildə sadalamaq və izah etməklə kifayətlənmir. əvvəla, o, bütün bu metodlar arasında ən ümumi qanunauyğunluqları müəyyənləşdirməyə və bunun əsasında psixoloji təsirlərin sistemini tapmağa cəhd edir və demək olar ki, buna da, əsasən nail olur. Belə ki, kitab müəllifin «Davranış və düşüncələrin neyrostrateji proqramlaşdırılması metodu» adlandırdığı orijinal bir təsir aparatının yaradılması ilə tamamlanır. İkincisi isə, müəllif diqqətini təkcə nəzəri məsələlərə yönəltməyib, eyni zamanda, izah etdiyi metodların adi həyatdan tutmuş, siyasətə və hərbi sferaya qədər olduqca geniş diapazonda tətbiq yerlərini də araşdırır, izah edir və ən son halda, bütün bunlardan Azərbaycan dövlətçiliyinin gücləndirilməsi və Qarabağ probleminin həlli məsələlərində necə istifadə etmək barədə zəruri nəticələr çıxarır. Bütün bunlar da, kitabın həm nəzəri və həm də praktik baxımdan dəyərliliyini və dövlətçiliyimiz üçün əhəmiyyət kəsb edə biləcəyini göstərir. Müəllif kitab boyu olduqca geniş diapazonda problemlərə toxunur. Buraya demokratiya, qloballaşma və s. kimi müasir dünyada aktual olan məsələlərin psixoloji baxımdan olan analizindən tutmuş, psixologiyanın özünün bir sıra problemlərinə müəllifin orijinal münasibəti kimi rəngarəng məsələlər aiddir. Şəxsiyyətin strukturunu «baş-beyin yarımkürələrinin funksional asimmetriyası» nəzəriyyəsinin prinsiplərinə istinadən dörd səviyyəyə ayıraraq tədqiq etmək, bütün kitab boyu aparılan təsnifatların da bu prinsipə uyğunlaşdırılması, motivlər nəzəriyyəsi, tələbatlar nəzəriyyəsi, təlqin nəzəriyyəsi və b. barədə olan müəllifin orijinal mülahizələri və b. kitabda deyilən kateqoriyadan sonunculara aid olan nümunələrdəndir. ələlxüsus, müəllifin düşüncə və yazı üslubunda olan olduqca güclü məntiqilik və sistemlilik, ona istənilən problemə yetərincə əhatəli nəzər sala bilməyə və onlardan obyektiv nəticələr çıxara bilməyə imkan verir. Deyildiyi kimi, kitabın bütün mahiyyəti, müəllifin «Davranış və düşüncələrin neyrostrateji proqramlaşdırılması metodu» adlandırdığı yeni bir psixoloji təsir aparatının yaradılması ilə tamamlanır. Müasir Qərbdə aktual olan «Neyrolinqvistik proqramlaşdırma» metoduna alternativ kimi yaradılan bu yeni aparatın bir sıra məqamları mübahisə doğura bilsə də, lakin «neyrolinqvistik proqramlaşdırma» (NLP) metodu ilə müqayisədə daha geniş tətbiq dairəsinə malik olmasına, universallığına, sistemliliyinə, əhatəliliyinə, praktikliyinə və metodiki əlverişliliyinə görə onu əhəmiyyətli bir psixoloji təsir aparatı kimi qəbul etmək mümkündür. Müəllifin bütün kitab boyu maksimum ümumiliyə, sistemliliyə meyl etməsi, burada da ona hər bir situasiya və hər bir obyekt üçün yararlı ola biləcək universal bir aparat yaratmağa imkan vermişdir. Bu aparatın məzmununu izah edərkən müəllifin adi həyati situasiyalara nisbətən dünyanın hərb və siyasət tarixindən seçilən nümunələrə üstünlük verməsi, onun tətbiq mexanizmini izah edərkən Azərbaycan dövlətçiliyini və Qarabağ müharibəsini nümunə, hədəf kimi əsas götürməsi ayrılıqda bu aparatın və bütövlükdə kitabın dəyərini və aktuallığını qat-qat artırır. Elə bilirik ki, ən azı, kitabda kimlərin nə vaxt öz düşmənlərinə heç bir müharibəsiz-filansız və ya minimal qüvvə sərfi hesabına, yalnız psixoloji fəndlərin köməyi ilə necə qalib gəlməsinə dair müəllifin dünyanın siyasət və hərb tarixindən seçərək cəmlədiyi nümunələr, Qarabağ probleminin həlli yolları üzərində düşünən hər bir kəsə zəngin düşüncə materialı vermək və bu sahədə yeni səpkili konsepsiyaların yaranmasını stimullaşdırmaq baxımından çox əhəmiyyət kəsb edə bilər. Hələliksə, müəllif özü «Soyuq müharibə aparmaq metodları» adı altında bu səpkili konsepsiyaların çox gözəl nümunələrindən birini yaradıb. Qeyd etməliyik ki, C.Məmmədovun bu kitabı qüsurlardan da xali deyil, onda mübahisə doğura biləcək məqamlar da yetərincədir. Lakin biz detallar səviyyəsində olan bu nüansları qabartmaqla kitabın ümumi əhəmiyyətinə heç bir xələl gətirmək istəməzdik. ələlxüsus da, müəllifin yaradıcılığının inkişaf dialektikası ilə yaxından tanış olduğumuzdan, əminik ki, o özü gələcəkdə bu qüsurları görüb aradan qaldıracaq. Ümumilikdə, kitab məzmunludur, aktual məsələlərə həsr olunub, dövlətçilik baxımından çox əhəmiyyət kəsb edə bilər, orijinaldır, əhatəlidir, yaşından və peşəsindən asılı olmayaraq hər kəs üçün maraqlı və gərəkli ola bilər. Müəllif son dərəcədə istedadlıdır, olduqca müşahidəcil və məlumatlıdır, orijinal elmi təfəkkürə malikdir. Onda nəzəriyyəçi alimə xas olan nadir xüsusiyyətlər vardır. O, hadisələrə yeni mövqedən baxmağı, onları müasir məfhum və vasitələrdən istifadə etməklə təhlil etməyi və onlardan qiymətli nəticələr çıxarmağı bacarır. Biz ona öz gələcək fəaliyyətində uğurlar arzu edirik. İ.ə.Seyidov psixologiya e.n., dosent. R.ə.Cavadov psixologiya e.n., dosent. M.V.Vəliyev psixologiya e.n., dosent. Başlayıram rəhimli və mərhəmətli Allahın adı ilə M Ü Q ə D D İ M ə I Yəqin, çoxları həyatda elə insanlarla rastlaşıb ki, onlar düşdüyü mühitdə dərhal başqalarından seçilir, nüfuz, hörmət, özgələri üzərində hakimiyyət qazanır, onların dünyagörüşünə, həyat tərzinə, düşüncəsinə və s. maneəsiz müdaxilə edib, təsir göstərir, onların idealına çevrilirlər. Belə adamlar, sanki, «hipnoz qabiliyyətli», «maqnitli» şəxsiyyətlərdir. Onların hər sözündə bir hökm, qüvvə hiss olunur, ətrafdakılar özlərindən asılı olmayaraq onların iradəsinə tabe olur, istəyini, tələblərini yerinə yetirmək, ardınca getmək məcburiyyətində qalır, onların əleyhinə çıxmağa cürət etmirlər. Hamı onlarla ünsiyyətə, dostluğa can atır, sözlərinə bir ehkam kimi inanır, mübahisələrdə, konflikt məqamlarda onların üstünlüyü dərhal nəzərə çarpır, baxmayaraq ki, onlar azdanışan, fiziki cəhətdən başqalarından az seçilən olurlar, danışdıqlarında isə çox az vaxtda nə isə müəyyənlik, məntiqi ardıcıllıq, dərin məlumatlılıq və s. olur. Tarixin gedişatına təsir göstərib, dünya nizamını müəyyən edən həmin liderlər – məhz bu tipli insanlardır. Onlar bir sözü ilə milyonları ayağa qaldırmağa, ardınca aparmağa, ölümə sürükləməyə, məhv etməyə qadirdirlər. Onlarda daim yuxarıda dayanmaq, başqaları üzərində hökmranlıq etmək, ətraf mühiti öz istəyinə uyğun dəyişmək və s. kimi keyfiyyətlər mövcuddur. Onların bu fenomenal xüsusiyyəti daim filosofların, psixoloqların, politoloqların, tarixçilərin və b. diqqət mərkəzində durub, tarix boyu liderlik fenomeninin sirrini açmaq üçün milyonlarla düşünən beyin cəhd edib. Burada məhz bu fenomenin şifrələri açılır. Yer üzündə bütün cəhətləri ilə biri-birinin təkrarı olan iki eyni insan tapmaq mümkün olmadığı kimi, onlar arasında yaranan ünsiyyət növləri, münasibət formaları da, özünün forma və məzmununa, məqsəd və xarakterinə, vasitələrinə və s. görə bir-birindən fərqlənir. Hər bir ünsiyyət növündə onun müəlliflərinin temperament, intellekt və xarakterindən tutmuş, onların dini, milli, irqi, irsi, cinsi, sinfi, siyasi və s. mənsubiyyətinə qədər elementlərin cizgiləri həkk olunur. Buraya, həmçinin müəlliflərin emosional vəziyyəti, onların təhsil səviyyəsi, peşə yönümü, ictimai statusu, yaşı, bir-birinə münasibəti, istəkləri və s., eləcə də, söhbətin təklikdə, yoxsa publika qarşısında, öz cinsinin, yoxsa əks cinsin nümayəndəsi ilə aparılması və s. kimi cəhətlər də daxildir. Eyni zamanda, söhbətin ittiham, yoxsa müdafiə, sorğu və ya məsləhət, təsəlli, yaxud da ki, provakasiya, və s. məqsədi daşıması, dövrün iqtisadi, siyasi, hərbi, mədəni, sosial durumu və b. da, ünsiyyətin nəticəsinə təsir göstərən amillərdəndir. Bütün bu ziddiyyətlərə, mürəkkəbliyə, çoxşaxəliliyə, çoxplanlığa və s. baxmayaraq, hər halda, ünsiyyət aktı müəyyən qanunauyğunluğa malikdir və bu qanunauyğunluqları dərk edən şəxslər onun bu cür, göründüyü qədər də, xaotik proses olmayıb, əslində çox dəqiq riyazi səlisliyə, sistemli daxili quruluşa, sərrast mexanizmə malik gözəl bir psixoloji apparat olduğunu bilirlər. Bu apparatın «dili»ni bilən şəxslərsə insanlar üzərində hakimiyyətə malikdirlər. Bu kitabda məhz bu apparatın mexanizmi izah edilir. B urada – qədim Şərq əlbəyaxa döyüşlərində və ümumən hərb texnikasında olduğu kimi, ünsiyyət aktının da, özünəməxsus taktika və strategiyaya, hücum və əks-hücum məqamlarına, kəşfiyyat, diversiya elementlərinə və s. malik olduğu göstərilir, rəqibin zəif cəhətlərini necə aşkar etmək, onlara zərbələri necə endirmək, qarşı tərəfin hücumlarından necə qorunmaq, fikirlərini necə «oxumaq», ünsiyyət zamanı təşəbbüsü necə ələ almaq, liderliyə necə nail olmaq, rəqibə hər hansı bir fikri necə təlqin etmək, onu necə inandırmaq, fəaliyyətə necə təhrik etmək və ya bundan necə çəkindirmək, rəyini necə döndərmək, iradəsini necə qırmaq, öz mövqeyini ona necə qəbul etdirmək, onda hansısa bir əhval-ruhiyyəni, halı, meyli necə formalaşdırmaq və ya necə neytrallaşdırmaq, müxtəlif xarakter və statuslu adamlarla müxtəlif şəraitlərdə ünsiyyəti necə qurmaq, söhbətin maraqlı keçməsi üçün hansı nüansları nəzarətdə saxlamaq, istər ayrıca fərdlərin və istərsə də, nəhəng qrupların, kütlələrin, xalqların beyninə lazımi lozunqları, inamları, baxışları, motivləri necə yerləşdirmək, rəqib cəbhəsinin əsgər və əhalisinin mənəvi və hərbi ruhunu necə qırmaq, onların öz qüvvəsinə, öz hərbi-siyasi rəhbərliyinin kompetentliyinə inamını necə itirmək, onların döyüş qabiliyyətini necə aşağı salmaq, müqavimət iradəsini necə qırmaq, hərbi əməliyyatlarda iştirakdan və ya səfərbərlikdən boyun qaçırmağa, dezertirliyə, komandirlərə tabe olmamağa, əsir düşməyə, satqınlığa və s. necə təhrik etmək, onları özlərinin, öz yaxınlarının və ya öz dövlətlərinin, vətənlərinin, rəhbərlərinin və b. əleyhinə olan addımlara, fəaliyyətlərə necə meylləndirmək, siyasi mübarizədə bütün bunlardan necə istifadə etmək və s. barədə söhbət açılır, bunların realizəsi üçün konkret fənd və vasitələr göstərilir.
Bu metodika – özünəməxsus psixoloji dzyü-do, xüsusi bilik, fənd və vərdişlər toplusudur ki, o, rəqibin təbii zəif cəhətlərindən öz məqsədləri üçün istifadə etmək, onun psixikasını bir alət, cihaz kimi idarə etmək, dünyagörüşünə, həyat tərzinə, davranışına, düşüncəsinə və s. müdaxilə edib, təsir göstərmək, ümumilikdə, mürəkkəb insan münasibətləri laboratoriyasında rahat işləmək üçün konkret resept, təlim, instruksiyadır. Ondan müstəqil olaraq «psixoloji silah» yaratmaq işində, insan beyninin proqramlaşdırılmasında, düşünən yeni nəsil robotlarının (süni şüurun) yaradılmasında, cəmiyyətlərin davranışının kibernetik modelinin işlənib hazırlanmasında, eləcə də, ritorikada, diplomatiyada, pedaqogikada, kriminalistikada, reklam işində, ideoloji müharibələrdə, linqvistika və informasiya nəzəriyyələrində və digər yerlərdə istifadə oluna bilər. O, eyni zamanda, gücsüzlərin özlərini güclülərin təsirindən, təzyiqindən, hücumundan, istismarından və s. qoruması üçün də əvəzedilməz silahdır, çünki təsir – mexanizminin dərki ilə öz qüvvəsini itirir. Metodika, dünya psixologiyasında analoqa malik deyil. II Necə etməli ki, bir anda milyonlarla insan küçələrə çıxıb bir-birinə hücum çəksin, bir-birinin qanına susayıb ata-oğlunu, ana – qızını, övlad – valideyni, qardaş – qardaşı tikə-tikə doğramaqdan ləzzət alsın, dünənə qədər can bir qəlbdə olan şəxslər bu gün bir-birinə qənim kəsilsin, beləcə milyonlarla insanın beyninə bir andaca iblis hakim olsun və sonra sizin istədiyiniz bir vaxtda bu iblis onları buraxıb getsin və həmin insanlar yenidən bir araya gəlib, bir-biri ilə deyib-gülməyə başlasınlar? Necə etməli ki, hüdudsuz nifrət hissi ilə üstünüzə hücum çəkən düşmən əsgərləri bir andaca silahı yerə tullayaraq evlərinə dağılışıb getsinlər və ya kütləvi surətdə sizin tərəfinizə keçsinlər, yaxud silahı bir-birlərinə, öz komandirlərinə, hökumətlərinə və ya öz əhalilərinə qarşı çevirsinlər? Fantastika və ya vəhşilikdir, deyilmi? Hər halda, insanların radioaktiv, bakterioloji və kimyəvi silahlarla kütləvi məhv edilməsindən o qədər də artıq vəhşilik deyil və insanların «zombiləşdirilməsi» üzrə bu səpkili tədqiqatlar çoxdan bir sıra nəhəng dövlətlərin gizli hərbi laboratoriyalarında sınaqdan keçirilməkdə və praktikaya tətbiq edilməkdədir. Bu kitabdan məqsəd, məhz həmin tədqiqatların üzərindən «məxfilik» qrifini götürərək onların sirrini nəhəng dövlətlərin monopoliyasından çıxarmaq və kiçik dövlətlərin də, özünümüdafiə məqsədilə bu cür maksimum ucuz və maksimum effektli «silah»a malikliyini təmin etmək üçün onun ən ümumi konturlarını müəyyənləşdirmək, sirri üzərinə müəyyən işıq salmaqdır. III Məhdud miqdarda olan qiymətli şeylərin bölüşdürülməsi ilə bağlı konfliktlərin meydana çıxması labüddür. Hakimiyyət, nüfuz, var-dövlət və s. kimi qıt dəyərlərdən daha çox pay götürmək rəqabəti də, tarix boyu mövcud olmuş bütün bəşəri münaqişələri meydana çıxarıb. Nə iqtisadi münasibətlərin dinamikası ilə şərtlənən formasiya təbəddülatları, nə bəşər təfəkkürünün inkişaf dialektikası ilə həmahəng dəyişən sivilizasiya təkamülləri, nə də bir başqa nə isə min-min il ərzində bu qırğınların qarşısını ala bilməyib ki, bu da onun insan xislətinin dərinlikləri ilə bağlı bir hal olduğunu düşünməyə əsas verir. Həqiqətdə də bu belədir. Belə ki, təbii seçmə və yaşamaq uğrunda mübarizə deyilən – bioloji, dialektik ziddiyyət deyilən – fəlsəfi qanunauyğunluqlar bu konfliktləri legitimləşdirərək, onlara əzəli və əbədi mövcudluq statusu verir, bununla sosiumun dinamik və dialektik mövcudluq halını təmin edir. Digər mənada isə, istər zehni və istərsə də praktik sferada bəşəriyyətin fəth etdiyi hər bir yeni pillə, əldə etdiyi hər bir yeni nailiyyət – özlüyündə yeni norma və dəyərlər sistemi, o da öz növbəsində yeni-yeni münasibətlər tələb edir, meydana çıxarır ki, bu münasibət islahatları da, lokal çərçivədə ayrı-ayrı fərdlərin, qlobal miqyasda isə ayrı-ayrı dövlətlərin tərəqqi və süqutu şəklində təzahür edir. Bu isə özlüyündə, inkişafın heç də həmişə bir təkcə təkamül xətti üzrə cərəyan etmədiyini göstərir. Bəs, bu konfliktlərin kəskinliyini az da olsa zəiflədib, özünü bu ağrılı proseslərdən, qismən də olsa, necə sığortalamalı? Min-min il ərzində bəşər filosofları bu problemin fərqli həll variantlarını təklif ediblər: kimisi bunun həllini Atlantida kimi ideal dövlət quruluşunu təbliğ etməkdə, kimisi şahları ədalətə çağırmaqda, kimisi «qızıl era» fantaziyası ilə insanları şirnikləşdirməkdə, kimisi bəşəriyyətə biosferada unikuum statusu verərək onlara vəhşi instinktlərin təzahürünü yasaqlamaqda, kimisi ali etik və estetik dəyərlərin təntənəsində, kimisi utopik cəmiyyətlər yaradaraq insanları məcburən onun kazarmalarında yaşatmaqda, bir başqaları isə sair bu kimi yollarda görüblər. Fəqət, bütün bunların min-min il ərzində Yer üzündə tökülən qanların qarşısını almayıb, əksinə, yalnız bir qrup ürəyitəmiz, sadə insanın əl-qolunu bağlayaraq, onları bu yolu tutmayan digərlərinin qarşısında əliyalın vəziyyətdə qoyduğundan və onları Allahın onlara verdiyi bütün imkanlardan maksimum istifadə edib, yaşamaq uğrunda normal mübarizə apara bilməkdən məhrum etdiyindən, demək mümkündür ki, bu variantların heç biri problemə adekvat yanaşma metodu olmayıb və, bir para, təbii seçmə prosesinin normal məcrasını pozub. Buna görə də, məsələnin yeni həll variantları hələ də axtarılmalıdır. Bu kitab məhz bu cəhdlərdən biri kimi meydana çıxır. Burada onların «tabu» qoyaraq yasaqladıqları həmin o düşüncələr, rəftarlar, davranışlar və s. cidd-cəhdlə pislənib gizlədilmir, xeyr. əksinə, onların kütləviləşib hamının malına çevrilməsi üçün detallarına qədər açıqlanmasına səy göstərilir. Məsələ burasındadır ki, digər növ təsirlərdən fərqli olaraq, psixoloji təsirləri neytrallaşdırmağın başlıca metodu – onun mövcudluğu faktını aşkarlamaqdır. Yəni manipulyasiyanın varlığını, tətbiqini müəyyənləşdirmək, artıq ani olaraq onun zərərsizləşməsi deməkdir. Bu baxımdan, ümumi oyun qaydalarından hamının xəbərdar olması, işin ziyanına yox, xeyrinədir. Belə ki, bu, kimlərinsə məlumat çərçivəsindəki boşluğa istinad edərək spekulyasiya aparan neçə-neçə manipulyatorun əl-qolunun bağlanmasına gətirib çıxarır. Üstəlik də ki, bu variant, yuxarıda sadalanan səbəblərə görə, ziddiyyətlərin kökünün kəsilməsinin qeyri-mümkün olduğu bu dünyada, insanların yaşamaq uğrunda apardığı mübarizəsini güc sferasından, ağıl sferasına keçirmək üçün əvəzolunmaz vasitədir. Kitabın bütün mahiyyəti bizim burada «Davranış və düşüncələrin ‘‘Neyrostrateji proqramlaşdırılması’’ metodu» adlandırdığımız yeni psixoloji təsir aparatının yaradılması ilə tamamlanır, ümumiləşir (kitabın 2-ci hissəsi tam şəkildə ona həsr olunub). Ümumi qayə baxımından, varislik məsələsinə gəldikdə isə, müəyyən mənada bu sahədə yalnız Makiavellinin (1469-1527) mövqeyi xüsusi qeyd oluna bilər. Belə ki, sosial dünyanın problemlərinə o da məhz bu prizmadan baxırdı. Lakin nəzərə alınsa ki, Makiavelli dünyaya yalnız feodal dövrünün qayda-qanunları eynəyindən baxıb, ondan sonra bəşəriyyət iki formasiya, iki dünya müharibəsi və neçə-neçə inqilablar şahidi olub, nə qədər siyasi-hərbi-psixoloji texnologiyalar işlənib hazırlanıb, o zaman bəşəriyyətin bu 500 illik dövrlük təcrübəsinin də yeni aspektdən ümumiləşdirməyə ehtiyacı olduğunu aydın dərk etmək mümkündür. Kitabda yeri gəldikcə göstərilən bu yeni konsepsiya prizmasından, «nümunə» bəhanəsi ilə, yaxın dövrün tarixinə bir daha nəzər salınır və onun metodları ilə XX əsr tarixinin bir çox səhifələri yenidən interpretasiya edilir – hansılar barəsində ki, demək olar hamı, o cümlədən, tarixçi, siyasətçi və politoloqlar da indiyə qədər tamam özgə mövqedə olub, başqa cür düşünüblər və düşünməkdədirlər. Son olaraq bir daha qeyd edirik: Burada bütün bu «qadağan olunmuş» metodların müfəssəl açıqlanmasından yeganə məqsəd ondan ibarətdir ki, onlar onsuz da güclülərə məlumdur və onlar onsuz da, bunlardan zəiflərə qarşı heç bir məhdudiyyət qoymadan istifadə edirlər. Qoy indi onlar hamının malına çevrilsin ki, heç olmazsa ümumi oyun qaydaları hamıya bəlli olduğundan, aldanıb bu tora düşənlərin sayı azalsın. Digər tərəfdən isə, onlara diqqəti cəlb etməklə, onlardan müdafiə variantlarının yaradılması da aktuallaşsın. 1-Cİ HİSSə Yüklə 3,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|