Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Daha nə, hə...Malakan ruslarının tatar, ermənilərin türk, gürcülərin tatrebi, ləzgilərin moğol dedikləri Cücəkənd türkləri demiş, alma qızın bir, deyəndə qanı kərənə sıçradı, Boşşalı türkləri demiş, bir it bir cılğını sürüyəmiyəjəkmi, Göyçə
türkləri demiş,
dəlikli muncuq
yerdə qalmadı...Ürgencək (yəni Yırqançak) türkləri demiş eninnən alıb uzununa verdim... Qapını açıb çıxdım ki, kəndin yengə dediyi arvad da anamın yanında gözləyirlər. Ağzımın bir qırağıyla gülüb sakitcə içərini göstərdim: -Hazırdı...! Anamın səsinə, yalan olmasın, kəndin yanmayan işıqları da təzədən yandı, nə bilim, deyəsən tüfəng-zad da atıldı ki, pah, alma qızı dişlədilər...Dayı, bunnan da bir çal- çağır başladı, Qaqauz türkləri demiş, it otu, bağa yarpağı, Avşar türkləri (yəni Abşeron) demiş, belinə çöpdən dirək, Siyan türkləri söyləmiş didələmçəngə, Qazax-Gədəbəy türkləri demiş, evində ölmə, oğul-uşağın qorxar... At minənə bax, dağdan enənə bax, nənəm demiş, dəliyim atdı, çöp batdı, nə isə, dayı qarazurna elə çığırırdı, camaat kişili-arvadlı az qalırdı soyunsunlar... Üç gün-üç gecə alma qıznan kef elədim, indi sənə göndərəcəyim bu məktub əlimdədi, özüm də erməni qızı www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Süsənlə bir yerdə qatarda yol gedirik. Niyə gedirik bilirsən, amma hara gedirik, bilmirsən, hara getdiyimi demiyəcəm, qayıdacam, qayıtmayacam, onu da
demiyəcəm. Sadəcə, sağ ol, deyirəm, mənim yazıçı olmaq istəyən, amma özünün özündən xəbəri olmayan sayqılı, sadəlövh dayım. Məktubu da dayanacaqların birindən yola salacam ki, yerimi-yurdumu bilən olmasın. Bəlkə də hərlənib-fırlaıb sənin bir vaxtlar danışdığın Moskva ətra- fındakı Fryazino şəhərinə də getdik çıxdıq... Sağlıqla qal! Sən də evlənməmisən, amma mən bir gecədə ikisini aldım, gör neynirsən! Səni çox istəyən, Teymur Alp Ər İstəri xaqan Qarabudaq Şumersoy. O vaxtdan beş il keçib...bu beş ildə xəbər-ətər tuta bilmədim, arada belə bir teleqram aldı m, vəssalam: “...dayı , heç bilmirəm eşidib nə deyəcəksən, erməni qı zı nnan bir oğlum oldu, adı nı da Teymur qoyduq. İ ndi bilirəm fikirləşəcəksən ki, bu, Teymur deyilən, təzə kişi, ermənimi olacaq, türkmü? Dayı , vallah bu qəliz məsələdi, onun özü böyüyər, bilər, mən bilmərəm?”
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Teleqramda başqa bir şey yoxdu, ünvan da yazı lmayı b. Onu bilirəm ki, elə o ərəfələrdə alma qı zdan da bir oğlu olub, onun da adı nı Teymur qoyublar, amma özünün bunnan xəbəri varmı - yoxmu, bəlli deyil?! Nə isə o vaxtdan beş-altı il keçdi, bu beş-altı ildə bağ evini tikdirməklə maşğul oldum...
“-...Teymurun cənazəsini gətirirlər, Urusetdən...” bacı m qı zı nı n sı zı ltı lı səsi də yaddaşı mda göynəyə-göynəyə kəndə gedirəm. Elə bilirəm bütün günahlar mənim boynumdadı , başı mı qaldı rmaq istəmirəm... Bir azdan axsaq Gevorqun kabab- xanası nı n yanı ndan keçəcəyik... Adicə, günün döyüb rəngini dəyişdirdiyi yüngül bir yol maşı nı dı , gedənlərin heç biri bir-birini tanı mı r, hiss olunur ki, tanı maq da istəmirlər, ona görə də hərə bir tərəfə baxı r...Sürücü belə deyil amma, hər şeylə maraq- lanandı , bayaqdan yerində qurcalanı r, bilmir aranı nece açsı n, yerli yersiz hərəyə bir söz deyir, heç kəs dinmir. Kök adamdı , uşaq kimi küsüb incidiyi üz- gözündən bilinir... Bu arada mənə elə gəlir ki, hamı yasa gedir. Özümə sı xı lı b gözlərimi yumuram... “...dayı, sən mənə şeir yazıb göndərmisən, yuxarısına da yazmısan, qoşma...heç bilmirəm, şeir nədi, qoşma
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
nədi...indiki zamanda şeir yazmaq pişik qovlamaq kimi bir şeydi, dayı, yəni heç nə deyil, mən yaza bilmədim...Nə isə, sənə elə gəlməsin ki, mən sənin dediklərini başa düşmürəm, ya da başa düşmək istəmirəm; sadəcə, mən sənin istədiyin kimi ola bilmərəm. Rus məktəbində oxuduğum üçün də deyil. Pullu Alının oğlu da mənimlə oxuyur, mənim kimi deyil amma, əsl müsəlmandı... gündə erməniylə, rusla millət üstündə dava salır. Bilirəm ki, sən, millət, millət, deyə-deyə insanları incidənsən. Axı, insanlar yazıqdı, nə ömrü var ki, nə ömür yaşayır ki, onu da babasına oxşasın, ah mənim keçmişim, deyə-deyə Qız qalasına baxıb ağlasın... Babaya oxşamaq gerilikdi, dayı. Elə sənə oxşamaq da gerilikdi... görürsənmi, artıq Avropada nəinki baba, heç əmi- dayı da qalmayıb...” Bu onun orta məktəbdə oxuyanda yazdığı məktubla- rındandı. Bioloq Teymurla oxuyub məətəl qalmışdıq. Hələ onda Teymur zarafata salıb dedi: -Uşağın bu yazısınnan sonra əlinə qələm almasan yaxşıdı... ...mən onda düşündüklərimi bioloq Teymura deməsəm
də tamam
ayrı şeyi
fikirləşdim... fikirləşdiklərimi də cib dəftərçəmə yazdım. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“...doğrudu, insan böyüdükcə məktəb keçməlidi, amma insan doğulanda həm də öz məktəbiylə birgə doğulur; bu ana məktəbidi, nəsl-nəcabət, qan yaddaşı məktəbidi...qanla, südlə,
sümüklə gələndi... Siz, bacıoglanları, bizim sevimli gələcəyimiz, necə gəldi, böyüyün, hansı rəngi istəyirsiz seçin, özünüzü boyayın, o rəngə bələnin, kim bəzəklidi ona oxşamağa çalışın. Olsun! Bəs bilmirsinizmi, bütün bunlar, seçdiyinz bu rənglər sizi azdırmaq üçündü ki, öz yolunuzu tapa bilməyəsiniz...” Çox yəqin ki, bütün bunları hamı bilməlidi; mənsə o vaxt kəndə getmişdim ki, bacımı başa salım, bu fikirləşdiklərimi bacıma deyim, amma bacım bunları anlamaq halındaydımı?! Dağın ətəyindən çıxanda kənd göründü. Kəndi görməyimə hazır deyiləm, yəni nə sevinməyə hazıram, nə kədərlənməyə... Bunu bir anlığa anladım, darıxdığımdan bilmədim neynəyim, başımı pəncərədən çıxardıb boylandım...Kənd uzaqdan-uzağa önümə sərilmiş xalça kimidi, yamaclarda əkin-səpin işi görən təkəm-seyrək kənd adamları şəkillərə oxşayır, çəpərlər uzaqdan sərhəd məftillərini xatırladır... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Əslində hər şey qaydasındaymış; sadəcə mən özümün bu neçə ildən sonra üzə çıxmağıma, birdən-birə görünməyimə hazır deyiləm... on ildə bir kəndə gəlib bu cür görünməyim nə bacı üçün başa düşüləndi, nə el- obayçün...Gələndə də özümü göstərməkçün gəlmişəm... Bunu hiss edib narahatlıqla sürücüyə baxdım, o birilər düşüblər, elə ikimizik. Sürücü yol boyu məni danışdıra bilmədiyi üçün indi də pərt haldadı, mən bunu onun üzünə baxan kimi anladım... Sürücü incikliyini gizləmədən: -Nolub, eey, qardaş?! İkiyüz kilometr yol gəldik, səni dindirə bilmədim...Nolub?! -dedi, niyəsə birdən-birə sürəti artırdı, dönüb təzədən mənə baxdı, mənim üzümdə nə gördüsə, maşını yavaşıtdı... Evlərin arasından, çəpərlərin, bağların, bostanların dərinliklərindən, gicitikanlıqlardan ağlaşma səsi gəldi. Sürücü maşını saxlayıb quruyub qaldı... -Yasa gedirsiz? Başımı tərpədib: -Hə, -dedim... -Bağışla məni, müəllim...sən allah bağışla! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sürücü belə deyib maşını ağlaşma səsi gələn tərəfə döndərdi. Sürücünün gözləri dolmuşdu. “Kaş ki, mən də ağlaya biləydim...” fikirləşdim, “...yas yerinin yaxşılığı ağlamaqdı...” Bacım düşüncəmdə bayaqdan üzü-gözü qan içində üstümə yüyürürdü... Özümü nece aparacağım haqda heç düşünmək lazım deyil, kənddə məni sevmirlər, amma ağlaya bilsəydim, bəs olardı, “...o boyda camaatın,- qızın-gəlinin arasında nece ağlayasan...” Bioloq Teymurun sözüdü, atası öləndə getmişdik, anası boynuna sarılıb ağlayırdı... -Mən belə yerlərdə ağlaya bilmirəm. - Bioloq Teymur dedi, qayıdanda... -Sən elə bil gülürdün,-dedim,-anan ağlayanda üzün gülümsəyirdi... -Əslində bu da əsəb pozğunluğundandı, indi çoxu belədi, sən də eləsən, xəbərin yoxdu özünnən, mən də eləyəm, vəziyyət ciddiləşdikcə gülmək istəyirik. Fryazino şəhərinə səfərimiz yadındadı? Qız yanına getmişdik... Fryazino şəhərini xatırlayıb gülürdük...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Ağlaşma səsinə xəyaldan ayrıldım. Ağlaşma səsi birdən-birə gücləndi; bu da yəqin ki, maşından düşəndə adamların üzünün bizə sarı çevrilməyindəndi, deyə fikirləşdim. Doğrudan da ağlayanlar elə bil bir anlığa başını sudan çıxartdı; kişilərin hamısı sıralanıb ağacların dibində
başı aşağı
dayanmışdılar. Arada bir hardansa mollanın səsi gəlirdi: -Fati-hə...! Bu qanlı ağlaşmanın içindən bir kəlmə sözün nece asanlıqla keçdiyinə mat-məətəl qaldım, -Fatihə...! Kişi məclisi açıq havadaydı, ağacların altında. Burdan ora adamların üz-gözündə yasın ağırlığı o qədər də bilinmədi... Süfrənin başında mollaya yaxın oturmuş sarışın, şümal adam məni göstərib nəsə dedi; mən bunu gözümün ucuyla
gördüm, amma
tanıya bimədim...Saqqallı olduğum indi yadıma düşdü. O adam da yəqinki elə saqqalımı göstərirdi... Bir dəfə də bacım məktubunda yazmışdı: www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Qabağında ölüm, kənddə söz-söhbət gəzir ki, qardaşın cuhud saqqalı qoyub, erməni də yox eyy, cuhud! Kəndə gəlsən o saqqalla gəlmə Amma Teymurun orta məktəb illərindən əli üzündə qalmışdı ki, nə vaxt üzünün tükləri çıxacaq, o da dayısının saqqalı kimi saqqal qoyacaq... -Bu rəhmətlik əslində çox yaxşı oğlan idi,-Mollanın yanındakı sarışın, şumal adam Teymurun xalçanın üstündəki şəkilni göstərdi. - Onu odu eey, cuhud saqqal dayısı korradı... Bununla da bütün nəzərlər mənə çevrildi...Məni görəndən sonra Mollanın da səsi dəyişmişdi, bu dəfə hirslə:
-Fatihə! -dedi. Dayanıb əlimi surəyə açdım... Yan-yörəmdən pıçıltılar gəlirdi. -Yanıyla də ağlayan gətirib. -Gör indi heç özünün gözünnən yaş çıxacaqmı!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sürücünü indi gördüm, yanımda əlini açıb ağlaya- ağlaya ovuclarının içinə baxırdı... Uşağa oxşayan totuq yanaqlarıyla göz yaşları süzülürdü. “Dayı, fatihə, nə deməkdi?...” Bacımgillə qonşu kəndə yasa getmişdik. Teymur da yanımızdaydı, yuxarı siniflərdə oxuduğu vaxtlardı. Molla, -Fatihə, deyəndə, ayaqlarının ucuna qalxıb pıçıltıyla soruşdu: - Nə deməkdi, fatihə? Bizim dildədi? -Yox,-dedim, - indi yeri deyil, sonra başa salaram. İri gövdəli mollaydı, məclisin yuxarı başında əyləşmişdi, əzələli, enli çiyinlərinin üstündə boynu sağa- sola dönmürdü, səsi o qədər gur idi ki, uzun müddət dediyi sözlər ordan-burdan əks-səda verib təzədən üstümüzə qayıdırdı. -Fatihə...! -Həmin gur səsiylə də surəni oxumağa başladı. -Dayı, sən bilirsən o nə deyir? -Susss! -Qolundan yapışıb bərk-bərk sıxdım... -Ağlayan dostuna qurban olum, ay qardaş! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bacımın səsinə özümə gəldim. Sürücü daha da bərkdən ağlayırdı. ...Teymurun şəklini həyətin yuxarı başında xalçanın üstündən asıblar. Baxan kimi şəkili tanıdım. Axsaq Gevorqun kababxanasına gedən
yolda çəkdiyim şəkildi...Dayanıb əl eləyir... Həə, Süsən aşağıda, kababxananın qabağındaydı, ona əl eləyirdi. Bacım tabutun baş tərəfində dayanıb, üzündə cırmaq yerləri var, amma qan rəngində deyil, qanı quruyub, gendən-genə qaralır. Bəlkə gözümə belə görünür. Dil deyib ağlayanlar var, bir-birilərini ağlada-ağlada ağı deyirlər; yas dərinləşib. Amma bacım sakitdi; “Qışqırıb- qışqırıb üz-gözünü cırıb susub...” -deyə fikirləşirəm. Yerişimi-duruşumu hiss eləmirəm, artıq. Kimsə adamların arasından deyir: -Yadındadı, kəndə şortiqdə gəlmişdi? -Həə,
kənd dəhşət
utanmışdı. Yaxşı
yadımdadı...dalı açıq, köpəyoğlu! Molla elə bil bunu anlayır, bərkdən, yenə: -Fati-həə...! -deyir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Heç kəsə fikir vermədən başı aşağı gəlib tabutun ayağı səmtində durdum...Cənazə qızın-gəlinin arasındaydı... “...Əgər yasda mollanın nə dediyi anlaşılmırsa, yasa gələnlər mollanın nə dediyini bilmirlərsə günahdı, ölüyə də günahdı, diriyə də.” Yenə qonşu kənddən yasdan qayıtdığımız günü xatırlayıram...Teymur əl çəkmir. -Hə, deyin görək, molla bizim öz dilimizdə niyə danışmır? Hə, dayı, biri yersiz yerə rusca danışanda az qalırsan dünyanı dağıdasan, indi de görək, sənin yasın niyə ərəbcə gedir?! Teymurun cavabını düz-əməlli verə bilmirdik... Mən maşını sürürəm, Teymur yanımda oturub, atası, anası arxadadı. Atası qabaq oturacağa sarı dartındı: -Bax, bu gün içməmişəm, anan da bilir, dilimə araq dəyməyib... -Əlini qaldırıb özü öz ağzını göstərdi, barmaqları xeyli qanı qaçmış dodaqlarının üstündə qaldı. –Bu, içməmiş ağzımla deyirəm, evimizdə Quran kitabı da www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
var, babamnan qalandı, götür, oxu, öyrən. Özün də öz cavabını tap...Rus məktəbində oxuduğuna görə Quranı oxumalısan, Quranı oxumaq sənə mütləq lazımdı...mən oxumasam da olar... -Dayın gəlib, qalx, oğlum...! Qa-aalx, toyuna gəlib, dayın! Mən bacımın səsinə xəyaldan ayrılıb başımı qaldırdım... Bacım Teymurun şəklini sinəsinə sıxıb ağır, xırıltılı, ulartıya oxşar səslə deyirdi: -Toyunu çaldırammadıq, toyunda oynayammadıq...- Cənazənin sağında- solunda dayanmış hələ də qızlıq taxımını itirməmiş qara geyimli gəlinləri göstərdi.-Bəs, bunları atıb hara gedirsən?! Biri burda, biri orda... düz əməlli toylarını görmədik, gəlin, yaslarını oynayaq! -Başını açıb saçlarını didə-didə özünün də anlamadığı avaz üstündə yerindəcə çırpınmağa başladı... Mən bunu əslində can verməyə, ölməyə bənzətdim, bacım bu cür çırpınıb-çırpınıb can verə bilərdi. Ona tərəf getdim, yaxınlaşıb boynuna sarıldım, bacımın üzündəki cırmaq yerləri təzədən qanayırdı. Gəlinlər də gəlib yanımızda dayandılar... Həə, biri Susanna, axsaq Gevorqun qızı, biri də Alma qız; özünün dediyi kimi elə bil bir qırmızı yanaq
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
almanı güllü şala büküb oturtmusan gərdək dalında. Mən bir-bir onları da qucaqladım... Sonra uşaqları da gətirdilər; bir-birindən seçilməyən beş-altı yaşlarında iki oğlan uşağıydı, çöküb onlarla üz-üzə durdum... Kimsə qulağıma sarı əyilib yavaşcadan dedi: -İkisinin də adı Teymurdu. İkisinə də öz adını qoyublar. Molla yaxınlaşıb əlindəki Quran kitabını cənazəyə sarı tutdu: -Vaxtdı... -dedi. Həə, vaxtdı... doğrudan da VAXT deyilən anlayışda Teymur yoxdu artıq, Teymur vaxtdan çıxdı, ya da, Teymur Vaxtdan qaldı, deyək... Amma nə şəkildə olur-olsun həmişəki kimi VAXTın özü var, yalnız Teymurun yaşamayacağı VAXT, ən gerçəyi budu. Həm də bir yaşda, bir adda olan oğlanlarının yaşayacağı vaxt... İstədim tabutun bir tərəfindən də mən qaldıram, aman vermədilər, kimdisə adamların arasından dilləndi: -Bu qurumsagı yaxın qoyma, tabuta əlini də vurmasın...!
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sarışın, şumal adam məni itələyib araya keçdi, yan- yörədən yaxınlaşdılar. cənazəyə yaxınlaşa bilmədim...Topalaşıb götürüb getdilər. Bir neçəsi çevrilib mənə baxdı, qulağım eşidə-eşidə: -Bəlkə döyək. -Alçağın saqqalına bax...! Yanlarındakı yaşlı kişi: -Dəli olmayın, -dedi, -ayıbdı, kəndi biabır eləməyin... Teymurun bir-birindən seçilməyən oğlanları qabaqda mollanın yanındadılar, çaşqınlıq içində hardan səs gəlir ora baxırlar. -Əə, bunun ermənidən olanı hansıdı? -Bu sözü deyəndən sonra elə bil mollanın tikanını çıxartdılar, bir anın içində dincəlib rahatlaşdığı üz-gözündən bilindi. -Hıı, biləniniz varmı?! Adamların arasından kimsə: -Bilmək olmur, -dedi. -Bir-birindən seçilmirlər, ekizdilər elə bil. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Sarışın, şumal adamın marağında başqa şey yoxdu, fikrindəki cənazənin ardınca əllərini qaldırıb için-için ağlayan axsaq Gevorqun qızı Süsəndi, Süsənin boynunu qucaqlayıb hönkürən Alma qızdı, bir də özünə yer tapmayıb cənazənin yanında vurnuxan Mənəm. Gözüm gözünə sataşan kimi elə bil söyüşünü eşidirəm... “oğraş, qurumsaq”...bilirəm məni söyür... Sarışın, şumal adam yenə də dodağının altında söyə- söyə tələsik Mollaya yaxınlaşdı, uşaqları göstərib: -Mən ermənidən olanı tanıyıram, -dedi, -paltarından tanıyıram, odu, bax, seçilir, Maskva paltarı... Eey, tı, idi syuda... -İşin olmasın, dayısı baxır!-Molla belə deyib gənc mollanın qolundan tutub çəkdi, camaatın önünə çıxdılar. - Daha geriyə baxma, Molla ki, qanrılıb geri baxdı, o kəndin ölüsü çox olar... -Əyilib gənc mollanın qulağına dedi.
Yanındakı bığsız-saqqalsız gənc molla bu sözdən sonra özünü saxlaya bilməyəcəyini, indicə dönüb, geri baxacağının qorxusundan tərləyib suya döndü... - ...Teym-uur! www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bacımın səsidi, heç öz səsinə oxşamır, üstümüzdən keçib kəndə yayılır. -Teyy-muur...! Uşaqların ikisi də birdən qanrılıb baxır. Kənddə nə qədər Teymur var, ayaq saxlayırlar. Sürücü də yanımda dayanıb geri dönür. Mən sakitcə soruşuram: -Sənin də adın Teymurdu? -Hə,-deyir, sürücü... Molla zəndlə uşaqlara baxır, cənazədə gedən atalarını xatırlayırdı: “...kafır oğlu, rayonnan kəndə mənimçün gəlirdi, elə bil. Elə bil rus məktəbi dərsini mənnən keçirdi. Kəndə gələn kimi yapışırdı yaxamnan... Şəkk eləyir, Allaha...Allah budu bax, belə aldı canını, inanarsan indi...” Yasdan sonra gənc mollaya deyəcək bu sözləri. Hələlik dinməz-söyləməz camaatın önündə qəbrstanlığa gedirlər. “...bir qırıq uşaq, gör, düz üzümə qarşı nə deyirdi...Molla əmi, deyir, Allahın dili yoxdu ki, ərəbcə danışsın, Allah duyğudu, duyğu, anlayış olduğuna görə də bütün canlılar onu anlaya bilir. Ərəbçə danışsaydı onu ərəbdən başqa kim başa düşərdi... Allah bütün dinlərdən ucada olduğu kimi, bütün dillərdən də |