ÇALĞi aləTLƏRİ DÜnyani valeh ediR

“Muğam-2005” televiziya müsabiqəsi. 
TV contest “Mugham 2005” 
Телевизионный конкурс “Мугам-2005”.

Səadət ABDULLAYEVA
94
“Muğam-2015” televiziya müsabiqəsi.
Television contest “Mugham-2015.”
Телевизионный конкурс “Мугам-2015”.
Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü və Azərbaycan Respublikası Mədəniy-
yət və Təhsil Nazirliyinin himayəsilə 2009-cu ildən başlayaraq hər il yayda 
Azər baycan  şəhəri Qəbələdə tematikasına muğam da daxil edilən Beynəlxalq 
musiqi festivalı keçirilir.
2010-cu ildən hər il Azərbaycanın Bəstəkarlar İttifaqı, onun sədri xalq ar-
tisti, professor Firəngiz Əlizadənin rəhbərliyi ilə keçirilən, proqramına muğam 
triosunun çıxışları və muğam operalarının nümayişi daxil edilən “İpək yolu” 
musiqi festivalı böyük rezonans doğurur.
“İpək yolu”musiqi festivalı - 2011. 
Musical festival ”Silk Road” - 2011.
Музыкальный фестиваль “Шелковый путь” - 2011.

95
AZƏRBAYCAN ÇALĞI ALƏTLƏRI DÜNYANI VALEH EDIR
Muğam audio yazılar, xarici ölkələrdə xanəndə və  mahir ifaçıların çıxışları 
sayəsində bütün dünyada məşhurlaşır. Muğam sənətinin caz və xarici ölkələrin 
musiqisi ilə sintezi böyük təəssürat yaradır. Belə ki, xalq artisti, professor Si-
yavuş  Kərimi “Azərbaycan-Norveç vokal musiqisi” (2001), Azərbaycan və 
Cənubi Amerika musiqiçilərinin iştirakı ilə “Salam hola” (2002) beynəlxalq 
layihələri həyata keçirir.
“Avazı xoş ulu muğam” konsert layihəsinin (2007, mülliflər – Siyavuş 
Kərimi, Yalçın Adıgözəlov) əsasını Niyazinin “Rast” simfonik muğamı və ey-
niadlı  dəstgah təşkil edir. Xanəndələr – Mənsum  İbrahimov, Təyyar Bayra-
mov, Bəyimxanım Mirzəyeva, tarzən Elçin Həşimov və kamançaçı Elnur Əh-
mədovun çıxışları simfonik orkestrin səslənməsilə vəhdət təşkil edir.
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, TÜRKSOY Türk Mədəniyyəti Beynəl-
xalq Təşkilatı, Azərbaycanın Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyi (direktor, 
Azər bayc an  Respublikası Əməkdar mədəniyyət işçisi Alla Bayramova) Avro-
pa, Asiya və Amerika alimləri və çalğıçılarının iştirakı ilə 2010-cu ildə “Türk 
xalqlarının musiqi alətləri”) beynəlxalq simpoziumu keçirilir. Simpoziumun 
əsas məqsədi türk dünyasının musiqi alətlərinin ümumi və fərqli cəhətlərinin 
müəyyən edilməsi,  ənənəvi alətlərə  və ifaçılıq problemlərinə yeni yanaşma 
məsələlərinin müzakirəsi idi. 
“Azərbaycan diskoqrafiyası”, “Azərbaycan tarixinin canlı  səsləri” veb-
saytları, “Musiqi dünyası”,  “Muğam ensiklopediyası” və “Azərbaycan xalq 
mu siqisinin  əsasları”nın elektron versiyaları yaradılır (sənətşünaslıq doktoru, 
professor Tariyel Məmmədov).
Azərbaycanın Bəstəkarlar İttifaqı və “Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostla-
rı” Fondu tərəfindən instrumental muğamlara geniş yer verilən “Muğam axşa-
mı”, “ Muğam dəstgahı”  konsert proqramları həyata keçirilir. 
Bütün dünyada tanınan xanəndə, YUNESKO-nun musiqi mükafatını alan 
Alim Qasımov müxtəlif ölkələrin musiqiçilərindən ibarət ansamblın tərkibində 
məşhur violonçel çalan Yo-Yo Manın “Böyük ipək yolu” layihəsində  çıxış edir.
Hər il avqustun 26-da  Niaqara şəhərində (Kanada) “Azərbaycan muğamı-
nın beynəlxalq günü” qeyd edilir. 
Muğam sənətinə xarici ölkələrdən olan dinləyicilər də böyük maraq gös-
tərirlər, muğamları ifa edir, ya da tar, kamança və udda çalırlar. 
Dövlət tərəfindən böyük diqqətin sayəsində bizim günlərdə istedadlı gənc 
muğam, tar və  kamança ifaçıları yetişib. Əvvəllərdə olduğu kimi, muğam trio-
su yenə də məşhurdur. 
Sazəndə dəstəsilə yanaşı, muğamlar həmçinin tərkibində ud, qanun, bala-
ban və nağara səslənən muğam kvartet və kvintetlər ilə müşayiət olunur.

Səadət ABDULLAYEVA
96
YUNESKO-nun beynəlxalq musiqi mükafatının sahibi, 
Azərbaycanın xalq artisti Alim Qasımov.
The owner of the international music UNESCO Prize, 
People’s Artist of Azerbaijan Alim Qasimov.
Обладатель международной музыкальной премии ЮНЕСКО, 
народный артист Азербайджана Алим Гасымов.
Niqara ş. (Kanada). Azərbaycan muğamının Beynəlxalq günü.
Niagara (Canada). International day of Azerbaijani mugham.
г. Ниагара (Канада). Междунородный день азербайджанского мугама.

97
AZƏRBAYCAN ÇALĞI ALƏTLƏRI DÜNYANI VALEH EDIR
Muğam üçlüyü.  Mugham trio.  Мугамное трио.
Ansamblın müşayiətilə çıxış edir muğam və xalq mahnıların ifaçısı, 
beynəlxalq müsabiqələrin laureatı Qoçaq Əsgərov.
Accompanied by an ensemble performs mugham singer and folk songs, 
laureate of international competitions Gochag Askerov.
В сопровождении ансамбля выступает исполнитель мугама и народных песен, 
лауреат международных конкурсов Гочаг Аскеров. 

Səadət ABDULLAYEVA
98
 
ÇALĞI ALƏTLƏRİ VƏ XALQLARIN  
ETNOMƏDƏNİ ƏLAQƏLƏRİ
Ayrı-ayrı regionların, o cümlədən əsasən türkdilli xalqların məskunlaşdığı 
Ön, Yaxın və Mərkəzi Asiya ölkələrinin tarixi inkişafından asılı olaraq, çal-
ğı alətlə  ri bu areala daxil olan bu və ya digər dövlətlərin sərhədlərilə  məh-
dud lanmırdı. Bu  nu, eynitipli simli, nəfəs, zərb və özənsəsli alətlərin yayılma 
areallarının geniş olma sı ilə izah etmək olar. Bəzən oxşar adlar onların eyni 
mənşəli olmasını göstərir. Bununla belə,  əksinə, çoxlu sayda misal çəkmək 
olar ki, eyni alət müxtəlif ölkələr də başqa adlarla məlumdur. Bu səbəbdən on-
ların “vətənlərini” müəyyən etmək, de mək olar ki, qeyri-mümkündür. Ona gərə 
də, yalnız ərik ağacının adına görə ba labanın erməni mənşəli olmasını təsdiq 
etmək boş cəfəngdir. Yeri gəlmişkən, bu po pulyar xalq çalğı aləti müxtəlif ad-
larla: “duduk”, “balaban”, “balaman”, “balabon”, “mey” Tür kiyədən Mərkəzi 
Asiyaya qədər ərazilərdə yayılmışdır. “Düdük” adı isə ilk dəfə VI-VII və daha 
əvvəlki  əsrlərdə  oğuzların həyat və  məişətləri  əks olunan türk-oğuzlarının 
qəhrəmanlıq dastanı “Kitabi-Dədə Qorqud”da çə kilir.  Həmçinin nəfəs aləti 
srinqin (neyin prototipi), Azərbaycanda ən po pulyar alət və muğam sənətilə 
ayrılmaz əlaqədar olan tarın və kanonun (ərəb və türk dünyasında qanun kimi 
məlumdur) vətəni  Şərqi, ya da Qərbi Ermənistan olmasının təsdiq edilməsi 
mənasızdır. Deyilənlərin heç bir elmi əsası yoxdur.
Dqolun (başqa ölkələrdə “nağara”, “doli”, “qaval”, “daldam”, “baraban”, 
“kyalmas”, “dauma” və s.) meydana gəlməsi qədim Anahit (b.e.300-200 il-
lərdə) ilahəsinə sitayiş ayinilə əlaqələndirilir. Vurğulanır ki, zurna ilk dəfə IX 
əsrdə “Sasunlu David” dastanında qeyd edilir,  Ermənistan yaylası isə kamanın 
vətəni sayılır (bax: Muüsiqişünasların II Beynəlxalq simpoziumu, Səmərqənd, 
7-12 okt. 1983-cü il. Materiallar məcmuəsi. Moskva, 1987, s. 187). Bununla 
əlaqədar belə suallar ve rilə bilər. Nə səbəbə guya bu ərazilərdə yaranan çalğı 
alətlərinin adları ermənicən deyil, fars, ərəb və ya türk mənşəlidir? Niyə görə 
hazırda Er mənistanda yalnız udun və qanunun bir növü yayılıb? Qərbi Avropa 
musiqişünaslarının məlumatlarına görə isə [36] ərəb ölkələrində udun 32 və 
qanunun 12 növü məlumdur.

99
AZƏRBAYCAN ÇALĞI ALƏTLƏRI DÜNYANI VALEH EDIR
Başqa tərəfdən, erməni mənşəli sayılan alətlərin təsviri,  akustik  xü su siy-
yətlərinin izahı və interval nisbətləri Əbu Nəsr əl-Fərabi, Əbu Əli İbn Cina, 
Səfiəddin Urməvi, Əbdülgadir Marağai, Dərviş Əli Çəngi və b. görkəmli alim 
və mütəfəkkirlərin risalələrində, Şərq poeziyasının korifeyləri: Abu Abd-Allah 
Rü daki,  Əbülqasım Firdovsi, Qətran Təbrizi, Xaqani Şirvani, Nizami Gəncə-
vi, Əmir Xosrov Dəhləvi, İmadəddin Nəsimi, Əlişir Nəvai, Məhəmməd Füzuli 
və b. əsərlərində verilir.
Yazılı  mənbələrdə  və xalqın yaddaşında çalğı alətlərinin ixtiraçıları  və 
habelə onları təkmilləşdirənlərin adları saxlanılmışdır: Platon, Fərabi, İbn Si-
na, Səfiəddin Urməvi,  Əddülqadir Marağai, Antonio Stradivari, Sebastyen 
Erar, Teobald Böm, Adolf Saks, Mirzə Sadıq Əsədoğlu və b.
Qeyd etmək lazımdır ki, Əbu Nəsr  əl-Fərabi vaxtilə  tənburun Xorasan 
və Bağdad, Əbdülqadir Marağai isə Şirvan və Türk növlərini təsvir etmişlər. 
Onun Moğol, Əfqan, İran və Hind növləri də məlumdur.
Mirzə Sadıq Əsədoğlunun rekonstruksiya etdiyi tar tez bir zamanda İran, 
Şərqi Anadolu (Türkiyə), Gürcüstan, Ermənistan, Dağıstan, Türk mənistan, 
Özbəkistan və Tacikistanda yayılmışdır.
Quruluşca müxtəlif olan rübablara bu gün Tacikistan, Özbəkistan, Şimal-
Qərbi Çin (Sintsyan vilayəti), İran (Sistan ostanası), Pakistan, Hindistan (Cam-
mu və Kəşmir ştatları) və Əfqanıstanda rast gəlirik. Yayılma mə kanından asılı 
olaraq, onlar müvafiq olaraq Əfqan, Kaşqar, Dulan, Pa mir, Şuqnan və s. rü-
babları adlanırlar [82]. Yeri gəlmişkən, orta əsr Azər baycanında Kaşqar rübabı 
məlum idi [2].
Aşıq sənətinin türkdilli mühitdə (xüsusən Azərbaycan) geniş yayıldığı-
na görə, saz böyük ərazidə  məlum olan azsaylı alətlərdən biridir. Aşıqların 
təsirilə, bu sənət növü Ermənistan, Gürcüstan, Dağıstan və Acarıstanda (bura-
da onları aşır adlandırırlar) da inkişaf edib. 
Azərbaycan aşıqları  tərəfindən  əsası qoyulan 16 aşıq mühiti məlimdur: 
Gəncəbasar, Borçalı, Cöyçə, Dərələyəz, İrəvan, Cıldır, Şirvan, Dərbənd, Qa-
rabağ, Naxçıvan, Qaradağ-Təbriz, Urmiya, Zəncan, Xorasan, Savə, Qaşqay 
[52].  İndi onlardan 13-ü fəaliyyət göstərir,  İrəvan, Göyçə  və qismən, Çıldır 
məktəbləri isə 1905-1918, 1948-1950, 1987-1988-ci illərdə ermənilər tə rə fin-
dən azərbaycanlıların öz qədim Azərbaycan torpaqlarından etnik sıxışd ı rıl ması 
nəticəsində mövcud deyil. Bizim zamanımızda türk xalqlarının sazları quru-
luş cəhətcə bir-birindən heç nə ilə fərqlənmirlər. Fərq yalnız ifa tərzindədir. 
İranın ostanlarında, Türkmənistanla sərhədlənən və yaxınlıqdakı rayonlarda 
azər baycanlılar sazı, dütarda olduğu kimi, barmaqla çalırlar, başqa regionlarda 
isə mizrab – təzənədən istifadə edilir. 

Səadət ABDULLAYEVA
100
Saza oxşar ikisimli armudabənzər gövdəli dütar türkmənlilərin ən popul-
yar və sevimli alətidir və xalq nağılçıları – baxşıların daimi cığırdaşıdır. Dü-
tar habelə Özbəkistan və Tacikistanda geniş yayılıb. Bu fakt həmin regionda 
yaşayan xalqların musiqi mədəniyyətlərinin qarşılıqlı əlaqələrində paralelliyi 
aparmaq üçün tutarlı dəlildir.
Fikrimizcə, bütün qüvvəni çalğı alətlərinin vətəninin axtarışına deyil, on-
ların yaranması, inkişafı, yayılması  və miqrasiya yollarının təyininə yö nəlt-
mək lazımdır.
Orqanoloqların (musiqi alətlərinin tədqiqatçıları) yeni nəslinin həll edə -
cəyi məsələlər – onların əcdadlarının yaratdığı unudulmuş xalq çalğı alət lə-
rinin qo runması və bərpası, müxtəlif aspektlərinin daha dəqiq və ob yektiv öy-
rənilməsi dir.  Təbii ki, alət ustalarına və musiqiçilərin yeni çalğı alətlərinin ya-
ratmaq təşəb  büs lərinə, qədim çalğı alətlərlə yanaşı, din lə yicilərə zəngin xalq 
musiqisinin müxtə  lif  janrlarının bütün incəliklərini çatdıra bilən, onların səs 
keyfiyyətinin yaxşılaş ma sı yollarının axtarılmasına və yeni tembrlərin tapıl-
masına kömək etmək lazım dır.

101
AZƏRBAYCAN ÇALĞI ALƏTLƏRI DÜNYANI VALEH EDIR
ƏDƏBİYYAT
1. Abasova E., Karaqiçeva L., Qasımova S., Mehdiyeva N., Tağızadə A. 
Azərbaycan musiqisinin tarixi, 1-ci hissə. Bakı, Maarif, 302 s. (rus dilində).
2. Abdullayeva S. Azərbaycan xalq çalğı alətləri (musiqişünaslıq-orqanoloji   
tədqiqat). Bakı, Adiloğlu, 2002, 453 s.
3. Abdullayeva S. Azərbaycan folklorunda çalğı alətləri. Bakı, Adiloğlu, 
2007, 214 s.
4. Abdullayeva S. Azərbaycan musiqisi və  təsviri sənət. Bakı, Oğuz Eli, 
2010, 415 s.
5. Ağayeva S. Azərbaycanın musiqi mədəniyyəti tarixindən (Əbdülqadir Ma-
rağai) / Asiya və Afrika xalqları musiqisi, 3-cü burax. Moskva, Sov. komp., 1980, 
s. 243-260 (rus dilində).
6. Araslı H. Böyük Azərbaycan şairi Füzuli. Bakı, Azərnəşr,1958, 237 s. 
7. Azərbaycan xalq musiqisi (oçerklər). Red. Ə.Eldarova. Bakı, Elm,  198 s.
8. Azərbaycan instrumental musiqisi. Tərt. S.Abdullayeva. Moskva, Mu-
zıka, 1990, s. (rus dilində).
9. Azərbaycan muğam ensiklopediyası.  Redaksiya heyətinin sədri, baş 
redaktor M.Əliyeva. Heydər Əliyev fondu, 2009, 215 s.
10. Azərbaycan muğamlarında və Şərqin oxşar ənənəvi janrlarında mu-
siqi alətlərinin rolu / “Muğam aləmi” III Beynəlxalq elmi simpoz. materialları. 
Bakı, 12-15 mart 2013, 244 s.
11. Azərbaycan musiqi tarixi, 1-ci cild. (Qədim dövrdən XX əsrə qədər).    
La yihənin rəhbəri və elmi redaktoru Z.Səfərova. Bakı, Şərq-Qərb, 2012, 591 s.
12. Bağırova S. Anonim azərbaycanlı müəllifin “Ədvar” risaləsi /Azərbaycan 
milli musiqisinin tədqiqi problemləri. Elmi məq. toplusu, 3-çü burax. Bakı, Elm, 
1999, s. 10-35 (rus dilində). 
13. Baxman V. Orta Asiya mənbələri kamanlı alətlərinin vətəni haqqında / 
Asiya və Afrika xalqlarının musiqisi, 2-ci burax. Moskva, Sov. komp. 1973, s. 
349-373 (rus dilində).
14. Bayevski S. Orta əsr lüğətləri (fərxənglər) – İranın mədəniyyət tarixinə 
aid mənbələr kimi / Orta əsr İranın tarixi və mədəniyyətinə dair oçerklər. Moskva, 
1984, s.. 192-239 (rus dilində).
15. Baymühəmmədova N. Əlişir Nəvai musiqi haqqında / Tarix və müasirlik. 
Özbəkistan, Türkmənistan və Tacikistan xalqlarının musiqi mədəniyyəti prob-
lemləri. Moskva, 1972, s. 376-386. (rus dilində).

Səadət ABDULLAYEVA
102
16. Bayramova A. Azərbaycan musiqi mədəniyyəti materiallarının top lan-
ma sı, qorunması, öyrənilməsi və  təbliğində muzeylərin rolu / Sənət. namizədi 
alim. dər. almaq üçün təqdim edilmiş disser. avtoreferatı. Bakı, 2004, 27 s.
17. Bədəlbəyli Ə. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti. Bakı, Elm, 1969, 246 s.
18. Bünyadov T. Əsrlərdən gələn səslər. Bakı, Azərnəşr, 1993, 264 s.
19. Çələbi F. Rəqs dəstgahı – instrumental rəqs melodiyalarının çoxhissəli  
silsilə kompozisiyadır // Alətşünaslıq məsələləri, burax. 3. Sankt-Peterburq, 1997, 
s. 62-67 (rus dilində). 
20. Dağlı Ə. Ozan-Qaravəli, I kitab. Bakı, MBM, 2006, 191 s.
21. D`Erlanger R. Ərəb musiqisi, c.1, kit. 1-2. Paris, 1930, s. 166 (fran. di lində).
22.  Dərvişi M.-R.  İran musiqi alətlərinin ensiklopediyası, c.1,2. Tehran, 
Mahur məd. və inc. İn-tu, 2001-2003 (ing. dilində). 
23. Dürinq J. Ənənəvi Azərbaycan musiqisi və muğamların tədqiqi. Baden-
Baden, 1988, 220 c. (fran. dilində)
24. Eldarova Ə. Azərbaycan aşıq sənəti. Bakı, Elm, 1996, 166 s.
25. Əbdülqasımov V. Azərbaycan tarı. Bakı, İşıq, 1989, 93 s. 
26. Əfəndi R. Azərbaycanın tətbiqi sənəti (orta əsrlər). Bakı, İşıq, 1976, 190 s.. 
27. Ələkbərova N. Qədim dövr və orta əsr Azərbaycan musiqi mədəniyyəti. 
Bakı, 1995, 112 s. (rus dilində).
28. Əliyeva F. Musiqi tariximizin səhifələri. Bakı, Adiloğlu, 2003, 281 s.
29. Əliyeva T. Azərbaycan qanunu yatıq simli çalğı alətləri sırasında /Sənət. 
üzrə  fəlsəfə doktoru elmi dər. almaq üçün təqdim edilmiş disser. avtoreferatı. 
Bakı, 2011, 24 s.
30. Əliverdibəyov A. Rəsmli musiqi tarixi. Bakı, Şuşa, 2001, 231 s.
31. Əzimli F. Musiqi alətlərimizin adları. “Oxu, tar...” Bakı, Təfəkkür, 2004, 
200 s.
32. Əzimli F. Zərb alətləri Azərbaycanda. Bakı, R.N. Novruz-94, 2008, 176 s.
33. Əzimli F. Azərbaycan xalq musiqisinin qısa lüğəti. Bakı. R.N. Novruz-94, 
2009, 173 s.
34. Farmer H.G. Şərq musiqi alətlərinin tədqiqi, c. 1. London, 1931, 205 s. 
(ing. dilində).
35. Farmer H.G. Islam. Musiqi tarixi şəkillərdə. Leypsiq, 1966, s. 81, (ing. 
dilində).
36. Haçıbəyli Ü. Seçilmiş əsərləri, c. 2. Bakı, Şərq-Qərb, 2005, 453 s.
37. Haçıbəyli Ü. Azərbaycan türklərinin musiqisi haqqında. Bakı, Adiloğlu, 
2005, 74 s.
38. Həkimov M. Azərbaycan sazı // Dədə Qorqud, 2003 /I, s. 17-30.
39. Hüseyni Ə. Orkestrin ulu babası // “Ədəb. və incəsənət” qəz., 1976, 7 
avqust.

103
AZƏRBAYCAN ÇALĞI ALƏTLƏRI DÜNYANI VALEH EDIR
40. Hüseynli B. Kərimova T. Əli Kərimov. Moskva, Sov. komp., 1984, 48 s. 
(rus dilində)
41. Халиги Р. İran musiqisinin sərgüzəştləri. Tehran, 1333/1956 (fars dilində).
42. Xəlilov N. Qopuzdan saza, ozandan aşığa // Dədə Qorqud, 2002 /III, s. 
83-104.
43. İmamverdiyev İ. Azərbaycan aşıq ifaçılığı sənətinin səciyyəvi  xü su siy-
yətləri (Qərb bölgəsi üzrə). Bakı, Şirvannəşr, 2004, 137 s.
44. İmrani R. Azərbaycanın musiqi tarixi (ən qədim dövrlərdən bizim eraya 
qədər), I c. Bakı, 1999, 148 s.
45.  İsazadə  Ə., Məmmədov N. Xalq mahnıları  və oyun havaları (Astara-
Lən kəran zonası üzrə). Bakı, Elm, 1975, 100 s.
46. Kazımova L. Orta əsr Şərqin musiqi alətləri // Yol, 2012, № 6, s. 42-53 
(rus dilində).
47. Kərimov K. Azərbaycan miniatürləri. Bakı, İşıq, 1980.
48.  Kərimov L. Şərq xalqlarının bəzi musiqi terminləri haqqında / “Ötən 
əsrlər Azərbaycan musiqi mədəniyyəti məsələləri” elmi konf. Məruz. tezisləri. 
Bakı, Elm, s. 9-10.
49. Kərimov M. Azərbaycan musiqi alətləri. Bakı, Yeni nəsil, 2003, 183 s.
50. Kərim M. Azərbaycan musiqi alətləri. İkinci nəşr (əlavə və düzəlişlərlə). 
Bakı, İndiqo, 2010, 193 s.
51. Qafarov S. Azərbaycan (türk) ney/nayın təkamülü məsələsinə dair . Bakı, 
2012, Səda, 120 s. (rus dilində).
52. Qasımlı M. Ozan-aşıq sənəti. Bakı, Uğur, 2003, 308 s.
53. Quliyev İ. Maestro belə yazırdı... Bakı, CBS, 2008, 391 s.
54. Quliyev M. Azərbaycan xalq çalğı alətlərinin təşəkkülü, formalaşması və 
ansambllarda rolu. Bakı, Maarif, 1997, 222 s.
55. Quliyev O. Azərbaycan xalq çalğı alətləri orkestri. Bakı, İşıq, 1980, 84 s.
56. Marağalı Ə. Musiqi alətləri və onların növləri (farscadan tərcümə edəni 
M. Müsəddiq) // Qobustan, 1977, № 1, s. 74-79.
57. Məmmədov A. Simli musiqi alətlərimiz. Bakı, Nafta-Press, 2001, 72 s.
58.  Məmmədov T. Azərbaycan aşıq yaradıcılığı. Bakı, “Apostol” çap evi, 
2011, 647 s. 
59. Mirek A. Səslənir qarmonika. Moskva, Sov. komp., 1979, 176 s. (rus di-
lində).
60. Mirzəyev Z. Azərbaycan qarmonu. Bakı, Adiloğlu, 2005, 159 s.
61. Modr A. Musiqi alətləri. Moskva, Muzqiz, 1959, 267 s. (rus dilində).
62. Musiqi ensiklopediyası: 6 cilddə. Baş red. Y..Keldış. Moskva, Sov. en-
sik lop., 1973-1982 (rus dilində).
63. Namazov Q. Azərbaycan aşıq sənəti. Bakı, Yazıçı, 1984, 192 s.

Səadət ABDULLAYEVA
104
64. Nəcəfov İ. Ney və onun Azərbaycan milli musiqisində təzahürü / Sənət. 
namizədi alim. dər. almaq üçün təqdim edilmiş disser. avtoreferatı. Bakı, 2008, 
24 s.
65.  Nəcəfzadə A. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti. Bakı, Min bir 
mahnı, 2004, 223 s.
66. Nəcəfzadə A. Azərbaycan nəfəs alətləri (orqanoloji-tarixi tədqiqat) / Sə-
nət. namizədi alim. dər. almaq üçün təqdim edilmiş disser. avtoreferatı. Bakı, 
2006, 26 s.
67. Nəcəfzadə A. Azərbaycan idiofonlu çalğı alətləri (orqanoloji-tarixi təd-
qiqat). Bakı, MBM, 2010, 279 s. 
68. Oleari A. Moskoviya və Moskoviyadan İrana və geriyə səyahətin təsviri. 
Alman dilindən tərcümə edəni A. Lovyagin. Sankt-Peterburq, 1906, 582 s. (rus 
dilində).
69. Ögel B. Türk mədəniyyəti tarixinə giriş, c.8, 9. Ankara, 1991 (türk di-
lində).
70. Öztuna Y. Böyük Türk musiqisi ensiklopediyası, c.1, 2. Ankara, Kültür 
Bakanlığı, 1990 (türk dilində).
71.  Paşayev S. Azərbaycan aşıq yaradıcılığına dair araşdırmalar. Bakı, 
Azərnəşr, 2010, 260 s.
72. Rəhmanlı Ə. Qarmon ifaçılığı sənəti və onun Azərbaycanda tədrisi. II 
nəşr (əlavələrlə). Bakı, MBM, 2014, 704 s.
73.  Rəhmətov  Ə. Azərbaycan xalq çalğı alətləri və onların orkestrdə yeri. 
Bakı, İşıq, 1980, 106 s.
74. Riman H. Musiqi lüğəti. Alman dilindən tərcümə edəni B.Yurqenson. 
Moskva-Leypsiq, 1901-1904. (rus dilində).
75. Rüstəmov C. Qobustan dünyası. Bakı, Azərnəşr, 1994, 176 s.
76. Salah M. Ərəb musiqisində əl-ud / Asiya və Afrika xalqlarının musiqisi, 
burax. 5. Moskva, Sov. muzıka, 1987, s. 306 (rus dilində).
77. Semyonov A. Dərviş Əlinin Orta Asiya musiqi risaləsi (XVII əsr). Daş-
kənd, 1946. 84 s. (rus dilində).
78. Səfərova Z. Azərbaycanın musiqi elmi. XIII-XX əsrlər. Bakı, Azərnəşr,  
2006, 541 s.
79. Şabani A. İran musiqisinə giriş. Milli musiqi alətləri. Şiraz, 1351/1972, 
120 s. (fars dilində).
80. Şuşinski F. Azərbaycan xalq musiqiçiləri. Bakı, Yazıçı, 1985, 480 s.
81. Tarixi yaşadan unudulmuş musiqi alətləri. Milli musiqinin tədqiqi. El-
mi məqalələr toplusu. Tərtib edən M.Kərim. Bakı, Mütərcim, 2011, 207 s.
82. Vertkov K, Blaqodatov Q., Yazovitskaya E. SSRİ xalqlarının musiqi 
alətləri. Moskva, Muzıka, 1975, 399 s. (rus dilində).

105
AZƏRBAYCAN ÇALĞI ALƏTLƏRI DÜNYANI VALEH EDIR
83. Vızqo T. Orta Asiyanın musiqi alətləri. Tarixi oçerklər. Moskva, Muzika, 
1980, 191 s.(rus dilində).
84. Zonis E. Klassik İran musiqisinə giriş. Kembric, Harvard un-tu, 1973, 
233 s. (ing. dilində).
85.  Zöhrabov R.  Şifahi  ənənəli Azərbaycan professional musiqisi. Bakı, 
Azərb. Ensiklop., 1996, 69 s.
Elektron resurslara istinadlar
 
86. Cənizadə  Т. Oxu  tar!...  Azərbaycan musiqi alətləri tarixindən (rus di-
lin də) İnformasiya portalı “AzcoNews” URL: http://azcongress.ru/2008/10/01/
poy_tar. (Müraciət tarixi  20.04.16).
87. Kazımova L. Dərviş  Əlinin (XVII əsr) risaləsində musiqi alətləri 
(rus di 
lində). Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Muzeyi. URL: http:// www.
musicmuseum.az/turksoy2010/tstez23.doc (Müraciət tarixi  29.04.16)
88. Nəfəs aləti – duduki. Gürcü xalq musiqi alətləri (rus dilində) URL: http://
www.hangebi.ge/rus/duduki.html. (Müraciət tarixi  29.04.16) 
89. URL:  http://exciting-world.3dn.ru/publ/25-1-0-323  (Müraciət  tarixi   
01.05.16).   
90. Quantzı. Гуаньцзы (rus dilində).  Russian.china.org.cn  informasiya  por  ta  lı. 
URL: http://russian.china.org.cn/russian/275961.htm. (Müraciət tarixi 29.04.16)
91. URL:  http://classic-online.ru/ru/production/59545#  (Müraciət  tarixi   
01.05.16).