Cəmil Əli oğlu haciyev elxan Rəcəf oğlu allahverdiyev

Təsir və qarşılıqlı təsir amillərinin cəmlənməsi

Suvarma və gübrələrin qarşılıqlı təsiri və təsiri faktorunun təcrübələrdə öyrənmək olar. İstehsalatda isə təsir və qarşılıqlı təsir

biri-birindən seçmək olmur. Bu hadisə S.D. Lısoqorov tərəfidən

öyrənilmişdir. Cəmlənmə hadisəsi şəkil 2-də göstərilib.

Bu zaman məhsilun artımına əgər 2 faktor təsir edirsə onda

məhsul artımı bu faktorların hər birinin optimum olduğu halda

daha yüksək olur. Bu nəticə şəkil 2-də həmdə digər regionların

nəticələrində göstərmişdir. Bununla əlaqədar olaraq S.D.Lısoqorov aşağıdakı nəticəyə əsaslanmışdır.

Minimumda olan iki amil əgər optimum yaxşılaşdıqda dozaları

artarsa onda birinci

və ikinci amilin

təsiri nisbi artım verər. Bu

hadisə şəkil 2-də öz təsdiqini tapır. Odur ki, tədqiqatlarda hüdüdü keçmə nöqtəsini tapmaq beləki, bu mərkəzin kənarında mövcuddur.

Şəkil 2. Gübrələrin təsir tendesiyası və onun

suvarma ilə qarşılıqlı təsiri.

Bütöv xətt xarakterizə edir N₁₂₀P₉₀K₉₀-nın otlağın yaşıl kütlə- sinin məhsul artımının fonlar üzrə-əvvəlcədən gübrələin verilmə- məsi ilə (1) birdəfəlikdən artıqlaması ilə (2) və ikiqat (3) norması ilə suvarma fonu optimaldır.

Qırıq-qırıq xətt şərti olaraq qeyd edilən gübrə və suvarma

normalarının təsir edici effekti göstərilmişdir.O təmsil edir: məhsul artımını gübrələrdən suvarılmamış fonda və torpağın suvarmadan

qabaq

nəmliyi 55-70

və 85% TTST, a-gübrənin təsir effekti, b-

gübrə və suvarmanın təsirinin şərti effekti.

Burada bütöv xətt yaşıl kütlə məhsuluna N₁₂₀P₉₀K₉₀-nın əvvəl-

cədən verilməsi fonunda təsirini göstərir.

Qırıq xətlər N₁₂₀P₉₀K₉₀ –nın suvarma norması təsirini göstərir.

ilə qarşılıqlı

Həyat amillərinin hər biri bitkilər üçün eyni əhəmiyyətlidir. Bitkilərin ən çox və ya ən az tələb etdiyi nəinki həyat amillərindən,

hətta

qida maddələrindən biri belə

olmadıqda onların inkişafı

zəifləyir və ya tamam dayanır.

V.R.Vilyamsa görə. Bitkinin bütün həyat amilləri bir-biri ilə sıx

bağlı olub, eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir.O, bu münasibəti belə

ifadə edir.”Bitki həyatının heç bir amilini başqası ilə əvəz etmək

olmaz, bitki həyatının bütün amilləri eyni dərəcədə əhəmiyyət- lidir”. Bu o deməkdir ki, bitkinin həyat amilləri içərisində az və ya çox əhəmiyyətlisi yoxdur. Fərq yalnız ondadır ki, bir amil çox miqdarda, başqa bir amil isə az miqarda tələb olunur.Ancaq az tətbiq edilən amilin əhəmiyyəti də az deyildir.

Təcrübədə bu qanun şərti xarakter daşıyır.Məsələn: bitkilərin suya olan tələbatı kalsium və dəmirə olan tələbata nisbətən çətin ödənilir.Çünki suya tələbat daha çoxdur.Ancaq bundan asılı olmayaraq bu əkinçilik qanunu qüvvədə qalır və həyat amillərinin hamısı bitki həyatı üçün eyni əhəmiyyətlidir.

Bitkilərin məhsuldarlığına suyun təsirini ilk dəfə Hedrigel öy- rənmişdir. O eyni həcmli şüşə qablarda arpa bitkisini becərmişdir. Bunun üçün qablar eyni münbitlikdə torpaqla doldurulmuş və qab- larda toxumdan tutmuş torpağa qədər hər bir şərait eyni saxlanmış- dır. Yalnız qablarda nəmliyin miqdarı torpağın su tutumuna görə müxtəlif olmaqla bütün vegetasiya müddətində hər bir qabda eyni səviyyədə saxlanmışdır.

Qaytarma qanunu: Bu qanunun tələblərinə uyğun olaraq becə- rilən bitkilərin məhsulu ilə torpaqdan götürülən qida maddələrinin əvəzi torpağa qaytarılmalıdır.

İlahi Kəlam: ”Ey qardaşlar! Camalıma and olsun ki, hamını torpaqdan yaratmışam və əlbəttə torpağa da qaytaracağam.” Kə- lamdan görünür ki torpaqdan gütürülən qida maddələridə torpağa qaytarılmalıdır.

Bu qanunun əsas zəruriliyi özünü suvarılan torpaqlarda daha çox biruzə verir.Belə ki, dəmyə əkinçiliyi ilə müqayisədə suvarma əkinçiliyində məhsuldarlıq daha yüksək olur.Belə olan halda dəmyəyə nisbətən, suvarılan torpaqlarda məhsulla daha çox qida maddələri götürülür.Ona görədə suvarılan torpaqlarda effektiv münbitliyi qorumaq və yüksəltmək üçün torpağa daha çox qida maddələri verməklə balansı sabit saxlamaq lazımdır.

Torpağın effektiv münbitliyinin yüksəlməsinə yönələn bu qanun əkinçiliyin intensivləşdirilməsini təmin edir.

Əkinçiliyin qanunlarının tələblərinə əməl etməklə kənd təsərrü- fatı bitkilərinin məhsuldarlığını artırmaqla yanaşı torpaqların münbitliyini qorumaq olar.

4.