Chinor fayzi baland

11.2-rasm. Laffer egri chizig„i
323
 
322
Becsi Z. The Shifty Laffer Curve [Электронный ресурс] // Federal Reserve Bank of Atlanta: 
Economic Review. 2000. Third Quarter. URL: www.frbatlanta.org/filelegacydocs/becsi.pdf (дата 
обращения: 15.10.2013). 
323
Niyazmetov I.M. Soliq yukini optimallashtirish: nazariya, uslubiyat va amaliyot. Monografiya. – 
Toshkent: ―Moliya‖, 2016. – 192 b. 
Meʼyordagi 
shkala zonasi 
Taʼqiqlangan 
shkala zonasi 
Taqdim etilgan 
soliq bazasi 
Haqiqiy soliq 
bazasi 
Xufyona iqtisodiyot 
koʼlami 
soliq stavkasi r 
r
1
haq
r
2
haq
r
мах
S
o
li
q
t
u
sh
u
m
la
ri
S
o
li
q
b
az
as
i 

---

285 
Lafferning fikricha, soliq stavkalarining ma‘lum miqdorgacha oshib 
borishi byudjet daromadlarining ko‗payishiga xizmat qiladi, lekin soliq 
stavkalari me‘yoridan oshib ketsa byudjet daromadlari aksincha 
kamayib boshlaydi. Xuddi shuningdek soliq stavkalarining oshirilishi 
soliq solinadigan bazaning miqdoriga teskari mutanosibda bo‗lib, 
xufyona iqtisodiyot ko‗lamini kengayishiga to‗g‗ri mutanosibdir.
 
Bu 
qonuniyat Lafferning egri chizig‗i bilan ifoda etilgan.
 
 
11.3-rasm. Laffer egri chizig„i: soliqqa tortishning sog„lom va 
ta‟qiqlangan hududi
324
 
Ushbu egri chiziq bo‗yicha soliq stavkasining eng optimal 
darajasini, ya‘ni soliq stavkasining maksimal darajada soliq tushumiga 
ega bo‗lish mumkin bo‗lgan chegarasini aniqlash masalasi har bir 
mamlakatning rivojlanish darajasi, iqtisodiy shart-sharoitlari va hatto 
milliy xususiyatlaridan kelib chiqib turli xil bo‗lishi mumkin. Buni 
aniqlash uchun, birinchi galda, amalda bo‗lgan soliqning haqiqiy yuki 
(r
haq 
) qaysi zonada joylashganini aniqlab olish zarur, agar haqiqiy soliq 
yuki optimal soliq yukidan past bo‗lsa (r
1
haq 
< r
max 
), soliq stavkalarini 
324
Niyazmetov I.M. Soliq yukini optimallashtirish: nazariya, uslubiyat va amaliyot. Monografiya. – 
Toshkent: ―Moliya‖, 2016. – 192 b. 

---

286 
oshirish orqali soliq tushumlarini ko‗paytirish mumkin bo‗ladi, agar 
haqiqiy soliq yuki optimal soliq yukidan yuqori bo‗lsa (r
max 
< r
2
haq
), soliq 
stavkalarini pasaytirish talab etiladi. Bu haqda ―egri chiziq asosida 
yotuvchi fundamental g‗oya..., -deydi Laffer, - shuni bildiradiki, soliq 
stavkalari qanchalik yuqori bo‗lsa, shaxslarda bosh tortish uchun 
shunchalik kuchli undaydigan sabablar bo‗ladi. Odamlar soliq to‗lash 
uchun ishlamaydilar‖
325
.
Shu o‗rinda ta‘kidlash kerakki, soliqlar - bu pul tushumlari, ya‘ni 
soliq - bu pul, shuning uchun uni doim yashirishga moyillik mavjud 
bo‗lgan va bo‗ladi. Chunki hech kim o‗zining pulini boshqaga bekordan-
bekorga berib qo‗yishni istamagani uchun, imkoni boricha soliqdan 
qochishga, uni to‗lamaslikka harakat qiladi. Demak, soliqqa tortish 
tizimi shunday tashkil etilishi kerakki, undan noqonuniy qochish 
imkoniyatlari minimallashtiriladi
326
. 
Iqtisodiyot subyektlarining soliq stavkasi dinamikasiga ta‘siri bir 
ondayoq sezilmaydi, balki ma‘lum bir vaqt o‗tganidan so‗ng seziladi. 
Laffer egri chizig‗i davlat daromadlarining o‗sishi soliq stavkalarining 
kamayishiga obyektiv bog‗liq ekanligini yana bir bor tasdiqlaydi. 
Bu egri chiziqda yotuvchi fundamental g‗oya shundaki, soliq 
stavkasining chegarasi qancha yuqori bo‗lsa, individlarni soliqni 
to‗lashdan chetlashlari shuncha ko‗p bo‗ladi. Chunki odamlar soliq 
to‗lash uchun ishlamaydilar. Sof foyda, ya‘ni daromadlardan soliqlarni 
ayirib tashlagan summa individlarni ishlamayaptimi yoki yo‗qligini 
ko‗rsatadi. Agar tadbirkor o‗zining ishlab chiqarish faoliyatidan 
daromad olish kelajagiga ishonmasa, ya‘ni uni daromadlari yuqori 
progressiv stavkali soliqlar bilan olib qo‗yiladigan bo‗lsa, tadbirkor 
bozorda normal faoliyat ko‗rsatmay qo‗yadi. 
325
Кравченко И.А. Налоговые реформы 80-х гг. в США: социально-экономический аспект. – М.: 
НИФИ, 1989. – С. 9. 
326
Toshmatov Sh.А. Korxonalarni rivojlantirishda soliqlar roli. Monografiya. – Toshkent, Fan va 
texnologiya.– 2008.– 47 b. 

---

287 
Daromadning ko‗p qismi soliqlar orqali tortib olib qo‗yiladigan 
bo‗lsa, tadbirkorni ishlab chiqarishni kengaytirishga, yangilashga va 
yangi ishlab chiqarishga investitsiya qilishga qiziqishi yo‗qoladi. 
Laffer konsepsiyasining qisqacha mohiyati shundaki, davlat 
byudjetining daromadlari soliq stavkalari va soliq yuki darajasini 
oshirish hisobiga emas, balki soliq solish bazalarining kengayishi 
hisobiga ko‗payadi