Chinor fayzi baland

 
 
6.3-rasm. Yerlarning toifasiga qarab soliqqa tortish 
 
Soliq to‗lovchilarning bu tartibda toifalarga bo‗linishi hukmdorlar 
va katta yer egalari uchun foydali edi. Chunki, ular minglab tanob 
yerlarga ega bo‗lsalarda, bir yilda faqat 3 tilla soliq to‗laganlar xolos
73
.
Xorazm xonligida xon byudjeti daromadining asosiy manbai o‗troq 
va yarim ko‗chmanchi aholining ishlov beriladigan yerlaridan 
olinadigan soliqlar edi
74
. 
71
Tanob - maydon oʼlchovi, turli joylarda turlicha boʼlib, 1 tanob 1 gektarning 1/6 dan to 1/2 gacha 
maydonni tashkil qilgan. 
72
Oblomurodov N., Tolipov F. Oʼzbekistonda soliqlar tarixi. Toshkent. IQTISOD-MOLIYA. 2009. 86 b.. 
73
Oʼzbekiston SSR tarixi. T. 1957 y. 1 tom. 2 kitob. 56-57 b. 
Y
erl
arn
in
g
h
aj
m
ig
a m
u
tan
o
si
b
rav
is
hd
a 
so
li
q 
to
‗l
as
h 
10 tanob va undan ko‗p yeri bo‗lganlar,
3 tilla (10 so‗m 80 tiyin) salg‗ut to‗laganlar 
5-10 tanob yeri bo‗lganlar, 2 tilla
(7 so‗m 20 tiyin) salg‗ut to‗laganlar 
3 tanobgacha yeri bo‗lganlar quyi toifa 
mulkdorlar hisoblanib, 1 tilla (3 so‗m 60 tiyin) 
soliq to‗laganlar 

---

139 
§ 6.3. Buxoro amirligining soliq tizimi va undagi o„zgarishlar 
1598-yilda boshlangan ichki siyosiy nizolar natijasida Abdullaxon 
va uning o‗g‗li Abdulmo‗min o‗ldirildi. Keyin taxtga o‗tqazilgan 
Pirmuhammad II ning hukmronligi uzoqqa bormadi va 1601 yilda u ham 
o‗ldiriladi. Shu bilan shayboniylar sulolasi barham topib, Buxoro taxtiga 
ashtarxoniylar sulolasining vakillari o‗tirishdi. 
Ashtarxoniylar Jo‗jixon naslidan bo‗lib, Ashtarxon (Hoji Tarxon, 
Astraxan) va uning atrofidagi yerlar va xalqlar ustidan hukmronlik 
qilgan. 1556 yili Astraxanni Rusiya bosib olgach, ashtarxoniylardan 
Yormuhammadxon oila a‘zolari va qarindosh-urug‗i bilan Buxoroga 
keladi. Ularni Buxoro xoni Iskandarxon (Abdullaxon II ning otasi) izzat-
ikrom bilan kutib oladi. Iskandarxon o‗z qizi Zuhrabegimni 
Yormuhammadxonning o‗g‗li Jonibek Sultonga beradi. Jonibek Sulton 
Zuhrabegimdan uch o‗g‗il (Dinmuhammad, Boqi Muhammad, Vali 
Muhammad) ko‗radi. Jonibek Sulton va uning o‗g‗illari Buxoro 
xonligida yuksak mavqega erishib, Buxoro xonligi viloyatlarida hokim 
vazifasida faoliyat yuritadilar. 
1601-yilda Jonibek Sultonning o‗g‗li Boqi Muhammad Buxoro 
taxtiga o‗tqazildi. Shu tariqa Buxoro xonligi tarixida yangi sulola – 
ashtarxoniylar hukmronligi boshlanib, 175 yil davomida mamlakat shu 
sulola tomonidan boshqariladi. 
Ashtarxoniy hukmdorligi davrida davlat xazinasini boyitishning 
yagona usuli xalqdan soliqlarni ko‗proq yig‗ib olish deb hisoblanganligi 
sababli ham soliqlar soni va miqdori haddan oshirib yuborilgan. 
Masalan, Subhonqulixon davrida 7 yillik soliqlarni bir yilda yig‗ish 
haqida farmon e‘lon qilingan edi. 
Bu aholining yanada kambag‗allashuviga, yerlarning qarovsiz 
bo‗lib qolishiga, dehqonchilik inqiroziga, narxlarning oshib ketishiga 
olib keldi. 
Bu davrda xonlikdagi an‘anaviy bo‗lgan xiroj, zakot, ixrojot, boj 
kabi soliqlardan tashqari juda ko‗plab katta-kichik soliqlar joriy etilgan. 
74
Oblomurodov N., Tolipov F. Oʼzbekistonda soliqlar tarixi. T.: Iqtisod-Moliya. 2009. – 86 b. 

---

140 
Ular asosan o‗zaro nizolar tufayli tez huvillab qoladigan xazinani 
to‗ldirishga, qo‗shinlar ta‘minotiga, xon va saroy a‘yonlari xarajatlarini 
qoplashga sarflangan.