Clevlrənl; ajrif taglyev bakı Mütərcim 2008
Yüklə 179,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Kleon və Sokrat
- (böyük və kiçiyin
- (böyüyə və kiçiyə
- Yeddinci fəsil
- Səkkizinci fəsil
- Doqquzuncıı fosil
- Onuncıı IFəsil
|
(birinci əksliyə - T.A.) calanır. Beşinci fəsil Birinci əksliyin əksliyi yalnız bir olduğu üçün sual doğur: tək və çox, eləcə d ə böyük və kiçik bir-birinə necə əksdir? Axı «mi, mı- yoxsa» sual şəkilçilərini biz həmişə qarşı-qarşıya qoyduqda işlədirik , m əsələn «bu ağdırm ı yoxsa qara» və «bu ağdıım ı yoxsa ağ deyil; a n c a q soruşm uruq ki, bu insandır yoxsa ağ, yalnız müəyyən b ir ehtim alla soruşuruq, məsələn, K leonm u gəldi yoxsa Sokrat». Bu h a ld a heç bir qism şeylərdə [qarşılıqlı istisna] vacib deyil. A ncaq burada da suallann qoyuluşu üsulu oradan götürülm üşdür. Çünki yalm z biri digərinə əks olan [eyni bir şeyə] eyni bir z a m a n d a məxsus ola bilməz; bundan burada d a kimin gəldiyi so ru şu ld uq da istifadə edilir: əgər onltır (Kleon və Sokrat - T.A .) birlikdə gəlmiş olsaydılar, o n d a sual gülməli olardı; ancaq bu d a yenə q arşılaşdırm a - «tək yoxsa çox», rnəsələn, onların hər ikisimi gəldi yoxsa biri sualı altına düşür. Belsliklə, əgər «mi, mı ... - yoxsa» sualı hər zam an birinin digərinə əks olm asına aiddirsə, digər tərəfdən isə əgər biz soruşuruqsa « b ı böyükdürm ü yoxsa kiçik, yoxsa bərabərdir», o nda bərabər böyük və kiçiyə hansı anlam d a əks ola bilər? Axı bərabər onlardan birinə yaxud heç birinə əks deyil; doğrudan d a nə üçün bərabəri kiçikdən çox böyüyə əks hesab etm əyək? O ndan başqa d a bərabər qeyri-bənıbərə əksdir, belə alınacaq ki, bərabər təkdən d ah a artıq çoxa əksdir. Əgər qeyri- bərabər də böyük və kiçiyin birlikdə göstərdiyini bildirirsə, onda b ərab ər o n ların ikisinə də əksdir (və bu şübhə qeyri-bərabəri iki qəbul edənlər üçün əlverişlidir)1; an caq bu halda belə alınır ki, bir nəsə iki şeyə əksdir, bu isə m üm kün deyil. O ndan başqa, bərabər böyük və kiçik arasında qalm ış, araçı kimi gcrünür, am m a heç bir 212 əks olan araçı deyildir və o la d a bilməz, bu nəticə o n u n tərifm dən çıxır: axı aralıq olan b itk in əkslik deyil, əksinə, b itk in əkslikdə daim aralıq elem ent olur. O d u r ki, bizə bərabərin [böyüyə və kiçiyə] ya in k a r kimi, ya da m əhrum luq kimi əks o ld u ğ u n u qəb u l etmək qalır. A m m a o, yalnız on lard an birinin inkarı y a x u d m əhrum luğu ola bilm əz; doğrudaıı da nə üçün o kiçikdən çox böyüyə əks qoyulm alıdır? Beləliklə, bərabər məhrumluc[ a n la m ın d a onların hər ikisinin (böyük və kiçiyin - T.A .) inkarıdır, o n a görə də «mi, mı ... - yoxsa» sualı o n lard an birinə yox, h ə r ik isinə a id d ir (məsələn, «bu böyükdürm ü yoxsa b ərabərd ir» yaxud « b u b ərab ərdirm i yoxsa kiçikdir») burada sual isə h ə r ikisinə aiddir. A n c a q b u zəruri m əh ru m lu q deyildir. Axı böyük və ya kiçik o lm a y a n şeylərin heç də ham ısı bərabər deyildir, b ə ra b ə r yalmz təb iətcə böyük yaxud kiçik o lan d ır. Beləliklə, bərabər - nə bö y ü k , nə də kiçik o lan d ır, bərabər tə- biətcə böyük yaxud kiçik o la n d ır; o d a onların hər ikisinə (böyüyə və kiçiyə - T.A.) m əhrum etm ə anlam ında in k ar kim i əksdir; ona görə də b ərab ər böyük və k içik arasın d a o rta həddir. Eləcə də nə yaxşı, nə pis olan o n ların h ə r ikisinə əksdir, an caq adı yoxdur, çünki o n larm hər ikisi h a q q ın d a d a fərqli an la m la rd a danışılır və onların daşıyıcısı da tək deyil; [təkdən böyük] isə o d u r ki, nə ağ nə də q a ra d ır. A ncaq bu h a ld a d a tək haqqında danışılm ır, ancaq m üəyyən sayda bu və ya d ig ər b o y a la r (rənglər) v a rd ır ki, onlann h a q q ın d a m əhrum olm a a n la m ın d a inkar xəbər verir: o n la r ya boz, ya sarı ya da bu q əb ildən o lan başqa b o y alar olm alıdırlar. Beləliklə, b un un hər şey h a q q ın d a deyilməsinin m üm kün olduğunu hesab edənlərin hücum ları düzgün deyil, beləki, o n lar hesab edirlər ki, səndəl və əl arasın d a b ir a ra lıq element olduğu kim i, yaxud yaxşı və pis arasında o n la rd a n heç biri olm ayan aralıq element ol- du ğ u kim i guya hər şey üçün b ir aralıq element olm alıdır. Am m a bu heç d ə zərurətdən irəli gəlm ir. Bir-birinə əks olan şeylərin bir- birini in k a r etməsi o z am an m üm kündür ki, o n la n n arasında bir aralıq və b ir təbii məsafə o lsu n. A m m a [səndəl və əl kimi] şeylərin a ra sın d a [dəqiq anlam da]2 fərq lər yoxdur: axı o n la rd a birlikdə in k ar o lu n a n eyni bir cinsə m əxsus deyil, çünki b u ra d a substrat bir deyildir. 213 Altmcı fəsil Tək və çoxa aid sualı da bu cür qoym aq olar. Axı əgər çox bütün m ünasibətlərdə təkə əksdirsə, onda b u radan uyğunsuzluq irəli gəlir. Y əni, birincisi, tək b u halda kiçik və azsaylı1 olacaq, çünki çox həm çinin azsaylıya d a əksdir. İkincisi, bu halda iki çox olacaqdır, çü n k i iki dəfə - artıq çox dəfədir, «iki dəfə» isə «ikidən» törəm ədir; belə ki, tək kiçik olacaq: axı iki tə.c və azla müqayisədə deyil bəs n ə ilə müqayisədə çoxdur? Axı birdən kiçik artıq heç nə yoxdur. S o n ra , əgər uzun və qısa - məsafəyə aid olduğu kimi çox və az m iq d a ra m əxsusdursa və əgər çox həm də çoxsaylı, çoxsaylı isə - ç o x d u rsa (məgər asan m əhdudlaşdırılan fasiləsizdə2 məsələ başqa cürdür?), onda az bir çoxluqdan ibarət olacaq. Belə ki, əgər tək azdırsa o n d a o bir çoxluq olacaq; bu isə ik:i çox olarsa zəruridir. A ncaq çoxsaylı h aqqında hansısa mənacla «çox» haqqında danışıldığı k im i danışm aq m üm kün olsa da, yenə də o «çoxdan» fərqlənəcək; məsələn, su h aq q ın d a deyirlər ki, o çoxdur, ancaq o çoxsayhdır dem ək olmaz. L akin hissələrə bölünən haqqında o çoxsaylıdır dem ək olar: bir h alda - o zam an demək olar ki, ya üm um iyyətlə, ya da nə ilə m üqayisədəsə artıq çoxluq vardır (bunun kim i nə isə b ir kəsiri olan az da b ir çoxluqdur), başqa halda isə - o zam an d e m ə k olar ki, o n u n h aq q ın d a ədəd kim i danışılsın, yalmz bu h ald a o təkə əksdir. D o ğ ru dan da, birisinin «tək və təklər» yaxud «ağ və ağlar» deyib b u nu n la da ölçülənlə ölçünü müqayisə etdiyi kim i biz də «tək yaxud çox» deyiıik. Bu anlam da da çoxdəfəlik h aq q ın d a danışılır, yəni deyilir ki, hər bir ədəd çoxdur, çünki b irlərd ən ibarətdir və bir ilə ölçülə bilər, həm də o aza yox, təkə əksdir. Bu anlam da iki də çoxdur. ancaq ya nə ilə m üqayisədəsə yaxud ümumiyyətlə artıq olan çoxluq kimi çox deyil. Ü m um iyyətlə deyilərsə iki azsayhdır yaxud azdır, çünki iki ilİcin çoxluqdur və bir kəsiri, yetərsizliyi vardır (orıa gör də A naqsaqor «bütün şeylər azlığı və çoxluğu baxım m dan birlikdə hüd u d su zd u rlar» deyərkən səhvə yol vermişdir; o «azlığına görə» - «çoxluğuna görə» dem ək əvəzinə, deməlidi ki, onlar azsaylı old u q ların a görə hüdudsuz deyillər); iş ondadır ki, bəzilərinin israr etdiyi km i a z «birdən» yox, «ikidən» yaranır. 214 Beləliklə, tək və ç o x ədədlrdə ölçü və ölçülən bir-birınə əksdir, onlar isə müstəqil əlaqələnm işə məxsus o lm a y a n əlaqələndirilmişlər kim i bir-birinə əksdir. B aşqa bir yerdə3 biz a rtıq müəyyənləş- dirmişik ki, əlaqələndirilm iş haq qınd a iki a n la m d a danışılır: bir tərəfdən, əksliklər an lam ın d a, digər tərəfdən - biliyin dərk edilənə m ünasibəti anlam m d a danışılır, [həm də b u sonuncu] ona görə əlaqələndirilmiş a d la n ır ki, nəsə başqa birisi o n a aiddir. «Birin» başqasm dan, məsələn ikid ən kiçik olm asına isə heç nə m ane olm ur, çünki əgər o kiçikdirsə, b u nu n la o hələ az deyil. Çox isə ədəd üçün sank i cinsdir: axı ədləd vahidlə ölçülən ço x luqd u r. «Bir» və ədəd isə əksliklər kimi yox (b u a rtıq deyilmişdir), əlaqələndirilm işlər kim i m üəyyən bir dərəcədə bir-birinə əksdir, yəni: b iri ölçü, o biri ölçülən o ld u ğ u üçün b ir-birinə əksdir. O na görə d ə bütün «bir» olanlar m əsələn, əgər «bir» bölünm əzdirsə4 ədəd deyildir. D ərk olunana b u c ü r m ünasibətdə o la n biliyə gəlincə, b u ra d a iş o cür deyildir. D o ğ ru d u r, bilik ölçü, d ə rk olunan isə - ölçülən görünə bilər, am m a əslində hər bir bilik d ə rk olunan predm etə a id olsa da, bütün dərk o lu n a n la r biliklə əlaqələnm iş deyillər, çünki m üəyyən m ənada bilik d ə rk olunanla ölçülür. Ç ox isə nə aza (aza a rtıq çox - çoxluqdan əksdir), nə də təkə, o n u n bütün an lam ların d a əks deyildir; ancaq o tə k ə birincisi, o m ə n a d a əksdir ki, artıq deyildiyi kimi, çoxun özü bölünəndir, halbuki, tə k bölünməzdir; ikincisi, o m ənada əksdir ki, əgər çox ədəddirsə, tə k isə - ölçüdürsə, o n d a o n la r bir-biri ilə bilik d ə rk olunanla əlaqələndirildiyi kimi əlaqələndirilm işlər. Yeddinci fəsil Bir halda ki, əksliklər aıasında aralıq elem ent olmalıdır və on ların bəzilərində b u gerçəkdən vardır, o n d a aralıq element əksliklərdən tö rənm əlidir. Çünki bütün aralıq elem entlər əksliklərin m ən sub olduğu cinsə m əxsusdurlar. D o ğ ru d a n da, biz aralıq deyəndə bir şeyin n əyə dəyişilirsə ona öncədən dəyişilməsini nəzərdə tu tu ru q (m əsələn, əgər liranın kən ar sim lərindən ən yüksək səslərə ən kiçik aralıq səslər vasitəsilə keçilərsə, onda öncə aralıq səslərdən keçilm əlidir, boyalarda isə - əgər ağ boyadan q a ra bo yağ a keçilərsə, o n d a öncə q ara boya y o x , al qırmızı və boz b o y ad an alınm alıdır; b ü tü n başqa şeylərdə d ə b u n a oxşar mənzərə alınır); bir cinsdən b a ş q a cinsə məsələn, b o y a d a n fıqura keçid1 isə 215 m ü m k ü n deyil. Beləliklə, aralıq mərhələ aralığı olduğu şeylə b irlik d ə eyni bir cinsə m əxsus olm alıdır. D ig ə r tərəfdən, bütün aralıq m ərhələlər bir-birinə əks olan m üəyyən şeylər arasında o lu r, çünki yalnız onların öz aralarında dəyişkənlik baş verə bilər (o d u r ki, bir-birinə əks olm ayan şeylər a ra s ın d a aralıq mərhələ o la bilməz, çünki əks halda dəyişilmə bir- birinə əks olm ayan şeylər a ra sın d a da baş verərdi). A m m a əksliyin növlərindən biri olan ziddiyyətdə heç bir aralıq olm ur (axı zid d iy y ət elə qarşı q o y m ad ır ki, o ıa d a tərəflərdən biri istənilən şeyə, b a şq a sözlə, heç b ir aralığı olm ayan şeyə məxsus olur), əksliyin başqa növlərindən isə biri - əlaqələndirmə, digəri - m əh ru m lu q , üçüncüsü - saxlam alıdır. Əlaqələndirilm iş əksliklərdən b ir-b irin ə əks olm ayanlann isə heç bir aralıq mərhələsi yoxdur; ona görə k i, onlar eyni bir cinsə m əxsus deyillər (doğrudan da, bilik və o n u n ək s etdirdiyi, o biliyin obyekti arasm da nə aralıq ola bilər?). A n c a q böyük və kiçik a ra s m d a aralıq mərhələ vardır. A m m a əgər ara lıq , sübut olunduğu kim i, eyni bir cinsə m əxsusdursa və əksliklr a ra s ın d a olan aralıqdırsa, onda o labüdən bu əksliklərdən ib a rə td ir. D oğrudan da, b u əksliklərin hansısa [ümumi] cinsi ya o lac a q , ya da olmayacaq. H ə m də əgər ümumi cins bu əksliklərdən öncə m övcuddursa, o nda öncədən m övcud olan əksliklər - cinsin növləri kimi əkslikləri y a ra d a n növ fərqlərindn ibarət olacaq, çünki növlər cinslərdən və növ fərq lərind ən ibarətdir (məsələn, əgər ağ və q a ra əksliklərdirsə, həm də a ğ boya işıq saçan, q a ra boya isə işığı u d a n bo yadırsa2, onda b u növ fərqlər - «saçma» və «udma» - ön cəd ən olan əksliklərdir). A n c a q əksliklər kirni fərqlənən [növlər] yəni a ra lıq mərhələlər, cin sd ən və növ fərqlərindən ibarət olm ahdır (m əsələn, qara və ağ a ralığ m d a olan bütiin boyalar onlann cin sin d ən (onlann cinsi isə - boyadır) və bu və ya başqa növ fərqlərind ən ibarət olan b o y a la r kim i göstərilməlidir; ancaq bu fərq lər birinci əksliklər olm ayacaq lar, əks halda hər bir boya ya ağ ya q a r a olardı; deməli, o n la r başqadırlar; ona görə də onlar birinci əksliklərin (məsələn, ağ və q a r a - T.A .) aralığm da olan əksliklərdir, birinci əksliklər isə - «işıq saçan » və «işığı udan» əksliklərdir). B a x buna görə də ilk öncə cins daxilində olm ayan əksliklər a ra s m d a aralıq əksliklərin n ə d ə n ibarət olduğu tədqiq olunmalıdır, çünki eyni bir cins daxilində olan növ fərqləri labüdən ümumi cinsdə birləşməyən növ fərqlərindən düzəlir3, yaxud onların özü m ü rək k əb tərkibli olm ur. Ə ksliklər isə bir-birindən irəli gəlmir, 216 çünki onlar başlanğıclardır; aralığı təşk il cdənlərın isə - ya h ə r biri [tərkibsiz, sadədir], ya d a heç bıri [tərkibsiz deyildir]. A m m a əksliklərdən y ä ra n a n , irəli gələn b ir ş və ya çox dərəcədə də m alik o lac a q d ır; belə ki, o da əksliklər arasında aralıq b ir şey olacaq. O səb əb d ən digər aralıq [pillələr] - də tərkibə m alikdirlər, çünki [bu xassəyə] birindən çox, b irin d ən az ölçüdə [malik olan] qismən o nuııla müqayisədə [bu xassənin] birindən çox, birindən az aid edildiyi daşıyıcıdan yaranır. Lakin eyni bir cins daxilində əksliklərdən öncə mövcud olan heç nə olm adığından, bütün aralıq m ərhələlər əksliklərdən y aranm alıdır, belə ki, əkslik k im i bütün sadə aralıq pillələr də biıinci əksliklərdən ibarət olacaq. Beləliklə, aydın olur k i, bütün aralıq m ərhələlər [həlqələr] [əksliklərin] məxsus o ld u ğ u cinsə məxsusdur, əksliklər arasında olan həlqələrdir və əksliklərdən yaranır. Səkkizinci fəsil Növcə b a şq ası olan nədənsə və nələrdəsə fərqlidir və onların hər ikisinə m əxsusdur; məsələn, əgər b:.r şey növcə digərindən başqadırsa, can lı varhqdırsa, o n d a o n la rın hər ikisi-o d a onun fərqləndiyi də canlı varlıqlardır. D em əli, növə görə b aşq a-b aşq a olan şeylər eyni b ir cinsə məxsus olm alıdırlar; mən isə o n u cins adlandırıram və onun sayəsində bu başqa-başqa şeylər eyni adlandırıhrlar və m ateriya kim i y a x u d başqa cür m övcud olm asından asxlı olm ayaraq fərqliliklərə təsadüfən m alik olm urlar. D oğrudan d a, fərqliliklər üçün ürnum i olan nəinki o n ların hər ikisinə m əxsus olmalxdır, həm də o n u n - «canlx varlxğın» - özü onlai'in hər biri üçün başqa məsələrı: b ir halda - at, başqa h a ld a - insan olm alıdır, o n a görə də o n lar ü çün ümumi olan növcə biı- birindən fərqlənir. Beləliklə, özlü yün d ə1 onlardan biıi b ir canlı varlıq, o biri isə b a şq a canlı varlıq, m əsələn: biri-at, o biri - insan olacaq. D em əli, b u [növ] fərqliliyi ciınsin başqası olm alıdır; çünki cinsin özünün b a ş q a etdiyini, m ən fərq adlandırıram . Beləliklə də, bu fərq əkslik o la c a q (bu ilk b axışdan da aydındır): h ər dəfə bölgü bır-birinə əks olan [əlamətlər] vasitəsilə aparılır, əksliklərin eyni bir cins daxilində olması isə sübut olunmuşdur, çü n k i göstərildiyi kim i əkslik - bitmiş, tam alanm ış fərqdir, növə g örə hər bir fərq isə rıədənsə və nədəsə fərq d ir, bu 217 səbəbdən də o fərq fərqlənənləırin h ər ikisi üçün eynidir, yəni cinsdir (ona görə də cinsə görə yox, növcə fərqlənən əksliklər eyni bir kateqoriyada qo şa olurlar və bir-birindən yüksək dərəcədə fərqlənirlər - axı onların fərqi bitm iş, tam am lanm ış fərqdir - və [eyni bir şeydə] b ir yerdə olm uıiar). Beləliklə, növcə başqası, fərqli olm aq eyni bir cinsə məxsus olub, özündə bölünməz əksliyə m alik olm aq (növcə eyniyyət təşkil etm ək isə bölünməz olan belə əksliklərə malik olm am aq) deməkdir, çünki [cinsin] əkslikləi'ə böliinməsi zam anı əksliklər bölünməz həddə çatana qədər araJıq həlqədə də yaranır. O na görə də aydındır ki, cinsin növlərindən heç biri onu n eyni deyildir və növcə ondan fərqlənmir (bu d a bekı olmalıdır: çünki m ateriya inkar [forma] vasitəsilə aşkar edilir, cins isə cinsi olduğu - cins haqqında hera- klidçilərin söylədiyi anlam da yox, təbiətdə necə varsa o anlam da cinsi olduğu şey üçün m ateriyadır); bunu həm ən cinsə məxsus olm ayan şeyə m ünasibətdə də dem ək olar: o həm ən cinsdən məxsus olduğu cinsə görə, növcə isə - [ancaq] həmən cinsə məxsus olandan fərqlənəcək. Çünki şeyin ııövə görə fərqləndiyi şeydən fərqi əkslikdən ibarət olmalıchr; belə fərq isə eyni bir cinsə m nsub olana məxsusdur. Doqquzuncıı fosil Soruşula bilər ki, qadın və kişi cinslərinin bir-birinə əks olmasına baxm ayaraq, nə üçürı qadın və kişi növə görə bir-birindən fərqlənmirlər, növə görə fərq isə əkslikdir; eləcə də - qadın və kişi cinsləri canlı varlıq olsalar d a nə üçün növcə başqa-başqa deyillər, yaxud fərqli növlərə məxsus deyillər, axı bu canh varlıqdakı fərqdir - «qadın» və «kişi» özlüyündə canlı varlığa məxsusdur. Bu sual isə demək olar ki, nə üçün bir əkslik növcə fərq yaıadır, digəri yaratm ır, məsələn: «qııruda yaşayan» və «qanadlılar» (quşlar - T.A.) belə fərq yaradırlar, ağbənizlik və qarabuğdayılıq isə yaratm ırlar sualı ilə eyni səsləşir. Y oxsa məsələ ondadır ki, bu m isallarda birincilər - sözün əsl anlam ında cinsin xassələri, ikincilər isə - az dərəcədə cinsin xassələridir? A m m a biz bir tərəfdən, müəyyənliyə, digər tərəfdən, m ateriyaya m alik olduğum uz üçün müəyyənliyə (tərifə) aicl olan əksliklər növcə əksliklər yaradırlar, m ateriya ilə bağlı olan əksliklər isə belə fərqlər yaratm ırlar. Odur ki, insanda belə fərqləri nə ağbənizlik, nə də qarabuğdayılıq 218 yaratmır və ağbəniz və q a ra b u ğ d a y ı insanları ay rı-ayrı adlarla adlandırsaq o n lar bir-birindən növcə fərqlənəcəklər. Ç ü n ki burada insan m ateriya kimi götürülür, mELteriya isə növ fərqləri yaratm ır; odur ki, əti, qanı, sümükləri ayrı-ayrı olsa da ay rı-ayrı insanlar insan növləri deyillər; d o ğ ru d u r, b urada m ü rək k əb tam lar ayrıdırlar, ancaq növcə ayrı deyillər, çünki b u rad a tərifd ə əkslik yoxdur; halb uk i b u 1 sonuncu bölünm əzdir. Kalliy isə - m ateriy a ilə birlikdə müəyyənlikdir; dem əli, in sa n ağbənizdir o n a görə ki, Kalliy ağbənizdir; deməli, ağbənizlik insaıı üçün gəlmə, təsadüfi bir əla- mətdir. Eləcə də mis çevrə və ağac çevrə növcə fərqli deyillər mis üçbucaq və ağacdan düzəldilm iş üçbucaq m ateriy alarım n [ayrı] olm asına görə yox, onların təriflərində əkslik o ld u ğ u üçün növcə fərqlənirlər. A ncaq m ateriyanın özü m üxtlif olduğu y a x u d müəyyən anlam da fərq yaratdığı halda düşünm ək olarmı ki, m a te riy a şeyləri növcə ayrı-ayrı etmir? D o ğ ru d an da, bax atın və in san ın tərifləri onların m ateriya ilə bağlı old u ğ u n u göstərməsinə b a x m a y a ra q bax bu a t və b u insan nə üçün növcə fərqlidirlər? Bu fərqlilik onların təriflərində əksliyin olm asından irəli gəlmirmi? Ə lb əttə, ağbəniz insan və q a ra at arasm da da fərq, həm də növcə fərq v a rd ır, ancaq onlarm fərqi birinin ağbəniz, o birinin q ara olm asından irəli gəlmir, çünki əgər onların hər ikisi ağ olsaydı belə yenə də növcə fərqli olardılar. Q adın və kişi cinslərinə gəlincə isə, o n lar d o ğ ru d a n da yalmz canlı varlığa m əxsus xassələrclir, anca canlı varlığın m ahiyyətinə aid olm ayıb m ateriyaya, yəni bədənə məxsus xassələrdir, ona görə də eyni b ir toxum dan onun hansı dəyişikliyə m əruz qalm asından asılı o lara q qadm yaxud kişi cinsi yaranır. Beləliklə, növcə başqa olm ağın nə demək olduğu və bəzi şeylərin növcə nə üçün fərqləndiyi, b aşq alarm ın isə fərqlənm ədiyi deyilmiş oldu. Onuncıı IFəsil Ə ksliklər növə görə fərqli (hetera), keçici və daim i isə əksliklər olduqları üçün (axı m əhrum luq nıiiəjyən bir qabiliyyətsizlikdir1), keçici, təsadüfı və daim i olan lar c irs ə görə ayrı olm ahdırlar. İndi biz ən ümumi əlam ətlər haqqın d a danışdıq və düşünm ək olar ki, h ə r b ir daim i və h ər b ir ikeçici olanın növcə ay rı olması, eləcə də m əsələn, ağbəniz və qarabu ğ dayın ın növcə ay rı olması zərurət deyil (axı eyni bir şey h ə tta eyııi bir v ax td a ağbəniz də 219 qaıabuğdayı d a ola bilər, am m a ümumı kimi götürüldükdə - məsələn, [ümumiyyətlə] insan ağbəniz də, qarabuğdayı da ola bilər - həm də o b ir təkcə olsa belə, çünki eyni bir adam - ancaq eyni bir vaxtda yox - ağbəniz do. qarabuğdayı da ola bilər, halbuki, ağbənizlik qarabuğdayılığa əksdir). Lakin məsələ ondadır kı, bəzi əksliklər (məsələn, indicə göstərilənlər və bir çox başqa əksliklər) bəzi şeylərdə keçici, müvəqqəti ola bilər, başqa əksliklər üçün isə bu m ümkün deyil və onlara həm keçici, həm də daimi olanlar aiddir, çünki heç nə təsadüfən keçici olmur: axı keçici olm aya d a bilər, halbuki, keçicilik nəyə məxsusdursa o na zəruri olaraq məxsusdur; yoxsa eyni bir şey, əgər mümkün olsaydı həm keçici, həm də müvəqqəti olmamaq üçün daimi olaıdı. Beləliklə, keçicilik, təsadüfilik ya mahiyyət olm alıdır, ya da hər bir keçici şeyin m ahiyyətində ol- malıdır. B unu daimi olan haq q m d a da demək olar: onların hər ikisi2 m ənsub olduqları şeyə zəruri m əxsusdurlar. Deməli, nəyəsə uyğun olaraq və nəyinsə əsasm da b ir əlam ətin keçici, digərinin daimi olduğu birincidə əksliklər vardır, belə ki, onlar ayrı-ayrı cinslərə m əxsusdurlar. Tam am ilə aydın ol olardı3. A m m a eydoslar haqcjında deyirlər ki, o n lar növcə təkcə şeylərlə eyniyyət təşkil edirlər və onlarla təkcə adları eyni deyil; halbuki, cinsə görə ayrılanlar növə görə ayrı olanlardan bir-birinə daha uzaqdırlar. 220 Yüklə 179,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|