Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bilək
- Лодыжка
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- BARMAQ - ПАЛЕЦ SOMATİZMİNİN SEMANTİK VƏ SİMVOLİK TƏRƏFLƏRİ
- Leyli-Məcnun olmaq
- Məcnun olub çöllərə düşmək
- Romeo and
- ДомаИлья, в людях – свинья
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
819 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan tənəffüs orqanı. Fars sözüdür. Yerinə bağır sözü də işlənir. Ciyər somatizmini slenq (yeni məna qazanan və müxtəlif insan qrupları arasında işlənən sözlər) hesab etmək olar. Slenq kimi dilimizdə qadına, qıza xitabən işlənir.Dalaq– qarın boşluğunun sol tərəfində olub, qan kürəcikləri hazırlayan və bu proseslə bağlı başqa mürəkkəb vəzifələr görən bədən üzvü. Ona sulaq da deyilirdi. B.Əhmədov yazır ki, dalaq anlayışı mənbələrdə müxtəlif sözlərlə ifadə olunmuşdur: dal, ayranlıq, sulaq, göy bağır. Bu sözlər dalağın müxtəlif əlamətlərinə (göy rəngdə, çıxıntı şəklində olması, artıq qanı özündə saxlaması və s.) görə işlədilmişdi. Alim dalağın həm də sancı sözünün sinonimi kimi işlədildiyini də qeyd edir. Məsələn, Paltar bədənimi dalayır. Böyrək–insan və heyvanlarda sidik ifraz edən bədən üzvü. Qırğızca dağ yamacında çala, çuxur deməkdir. B.Əhmədova görə, somatizm “üstü örtülü” (bükülü) mənasını əks etdirib, bükmək, bürümək feilləri ilə əlaqəlidir.
dizə qədər olan hissəsi. “Qədim türk lüğətində” omonim sözdür: 1) Merkuri planeti, 2) Merkuri planetinin günü – çərşənbə. Baldır– qılçanın dal tərəfində diz ilə topuq arasındakı ətli hissə. M.Kaşğarinin divanında baldırın daha bir mənası qeyd olunmuşdur: dağın burun kimi çıxan yeri. Somatizm Ağbaldır, Qarabaldır kimi dağ adlarında da bu mənanı daşımaqdadır. B.Əhmədovun “Qısa etimoloji lüğəti”ndən digər mənalarını da öyrənmiş oluruq: 1) qohum, 2) qol-qanad, 3) ərin kiçik baldızı. Topuq– baldır sümükləri ilə pəncə sümüklərinin birləşdiyi yerdə yanlara çıxan oynaq. El arasında ayağa geyilən şeylərin dabanı da topuq adlanır: topuqlu ayaqqabı. Somatizminin bu mənası kalka yolu ilə türk dilindən keçmişdir. “Qədim türk lüğəti”ndə onun digər mənası kürə, top deməkdir. Güman ki, bu bədən üzvü top kimi yumru olduğu üçün belə adlandırılmışdır.Yanbız– ayağın çanaqdan dizə qədər olan hissəsi, omba, yan. B.Əhmədov bu somatizmin mənşəyi haqqında yazır ki, o, yan və bud kəlmələrindən yaranıb, yanbud kimi olub, sonra son samit dəyişib. Onun başqa ehtimalına görə isə, söz mənbələrdə yanbaş şəklində də verilib, “ayağın yan tərəfinin yuxarı (baş) hissəsi” kimi açıqlanıb, yanbaş isə təhrif nəticəsində yanbuz formasına düşüb.Bilək– qolun dirsəkdən ələ qədər olan hissəsi. B.Əhmədova görə, bilək sözü əvvəllər bağlaq formasında olmuşdur. Çiyin–bədənin boyundanqollara qədər olan hissəsi. Paltarın çiyinləri örtən hissəsi də çiyin adlanır. “Qədim türk lüğətində” qar sözünün digər mənası da çiyindir.Kuznetsovun müəllifi olduğu “Rus dilinin böyük izahlı lüğəti”ndə verilən təkmənalı somatizmlər bunlardır: Спина–Gövdənin boyundan oma sümüyünə qədər olan arxa (heyvanlarda yuxarı) hissəsi. Danışıqda metaforik mənaları da işlənir: 1) belin paltarı örtən hissəsi, 2) nəqliyyat vasitəsi, mebel əşyası və s.-nin yuxarı hissəsi, tərəfi. Dialekt forması спин-dir. Güman edilir ki, qədim polyakcadakı spina sözü vasitəsilə latın dilindəki spina-dan alınmışdır.Живот –insan və heyvanların həzm orqanlarının yerləşdiyi bədən hissəsi. Çox zaman mədə olaraq da işlənir. A.Sitnikovaya əsaslansaq, leksik-semantik yolla живот – həyat sözünün əsasında yaranmışdır. Arxaik mənaları: 1) həyat, 2) ev heyvanı (adətən at). Печень –insan və heyvanların həzm prosesi, maddələr mübadiləsi və qan dövranında iştirak edən böyük vəzi. Həm də bəzi heyvan və quşların bu orqanı qida məhsuludur. Ümumslavyan dilindəki печи sözündəndir: hərfi mənada “qızardılmış” deməkdir. Легкие – döş boşluğunda yerləşən nəfəs orqanı (insan və onurğalı heyvanlarda). Son zamanlar bəzi Hind-Avropa dillərində olduğu kimi rus dilində də metaforikləşərək yeni məna qazanmışdır: (зеленые) легкиегорода– şəhərin ciyərləri, yəni parkları. Ümumslavyan dilindəki лъга– “yüngüllük”, “azadlıq” kökündəndir. Селезенка –onurğalı heyvanların və insanın qarnında yerləşən, qanın yaranmasında, maddələr mübadiləsində və orqanizmin müdafiə reaksiyalarında iştirak edən orqan. Protoslavyan dilində “selezenь”, “selzenь” şəklində rast gəlinməkdədir. Ладонь – əlin içi. E.M.Murzayevin lüğətində bir neçə mənası göstərilmişdir: 1) yerin hamar səthi, düzənlik, 2) çay, göl və s. su hövzələrinin və ya təzyiqsiz yeraltı suların səthi, 3) taxıl döyülən yer. Əvvəllər uzunluq ölçü vahidi kimi işlənirdi. Долонь sözündəndir, дол “aşağı”, долина, ладонь “əlin barmaqlarla ovucun daxil olduğu aşağı hissəsi” deməkdir.
mənası biləklik, qolbağdır. Sözün kökü “пяст” qədim rus dilində əlin biləyə qədər olan hissəsi, yumruq deməkdir. Лодыжка – yanlara doğru çıxan, ayağın baldır sümükləri ilə ayaq sümüklərinin oynağı. Голень– ayağın (heyvanlarda arxa ətrafların) dizdən pəncəyə qədər olan hissəsi. “Голый” sözündən alınmışdır, ilkin olaraq “çılpaq sümük” mənasını verirdi.
arxa) ətraflara söykənən və onurğa sütununa dayaq olaraq xidmət edən sümük qurşağı. Geniş, eləcə də dayaz olan, yumru və ya oval formalı qab da eyni sözlə ifadə olunur. Türk dilindəki tas – kasa, piyalə sözündən alınmışdır.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
820 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan BARMAQ - ПАЛЕЦ SOMATİZMİNİN SEMANTİK VƏ SİMVOLİK TƏRƏFLƏRİ
Elnarə MƏMMƏDOVA Bakı Slavyan Universiteti mamedova.elnara@lenta.ru AZƏRBAYCAN Barmaq sözü Azərbaycan dilində polisemantik sözlərdən biridir. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində onun doqquz mənası qeyd olunmuşdur: 1. İnsanın və bəzi heyvanların əl va ayaqlarının qurtaracaqlarındakı beş mütəhərrik üzvdən hər biri. 2. Maşın və mexanizmlərin milə oxşar girdə hissəsi – detalı. 3. Təkərlərin dəndənəsindən çənbərinə qədər uzanan çubuqların hər biri. 4. Məhəccər, sürahi ağacı. 5. Yaba və şananın hər bir dişi, ucu. 6. Barmaq uzunluğunda, barmaq boyda. [Kərim baba] çubuğun ortasından iki barmaq qədər kəsib, üstünü götürdü. A.Şaiq. // Adətən “bir”, “bircə” sözləri ilə - azacıq, çox az, çox kiçik, çox xırda, bir tikə. Beləcə Mahmud bircə barmaq kağız tapmaq fikri ilə yan-yörəsinə baxa-baxa su başına çatdı. Ə.Əbülhəsən. // Qatı bir mayeyə batırıldıqda bir barmağın aldığı miqdar. Bir barmaq doşab. – [Qaymaqdan] bir barmaq yediyi üçün Nadiri döyürlər, söyürlər. Mir Cəlal. 7. Şeirdə: heca ölçüsü, misralardakı hecaların sayına əsaslanan ölçü. 8. Çalğıçının əsas musiqi melodiyasına uyğun olaraq əlavə etdiyi ahəng. 9. Tənək, nar və s. bu kimi kolların, yaxud çiçəklərin şitil çubuğu. Rus dilində barmağın leksik mənası belə xarakterizə olunur: “insanın əl və ya ayaq pəncələrinin beş hərəkətli uc hissələrindən biri”. Onun digər mənaları: 1. Heyvan və quşların pəncələrinin qurtaracağında yerləşən üzv. 2. Əl barmağına geyilən əlcəyin hissəsi. 3. Mexanizmin hərəkət edən ucluqlarından birinə bərkidilən və digərinin fırlanmasına ox kimi xidmət edən dairəvi formalı diyircək və ya çubuq. Əski çağlarda insanlar ölçü və hesab aparmaq üçün öz bədən üzvlərindən istifadə edirdi. Bunlar əl və ayaq kimi üzvlər, eləcə də onların hissələri idi: ovuc, dirsək, qulac (qolac), barmaq. Barmaq uzunluq ölçü vahidi kimi işlənib, bir barmağın uzunluğuna bərabər idi. Qədim şumerlərin müəllifi olduğu “Əkinçinin təqvimi”ndən məlum olur ki, onlar da barmaqdan ölçü vahidi kimi istifadə etmişlər: “Torpaq şumlayana hər qaruşda səkkiz şırım çəkmək məsləhət görülür.
şumerşünası S.Kramer əsəri tərcümə edərkən barmaq sözünü olduğu kimi saxlamışdı. Rus mədəniyyətində də ölçü vahidi kimi barmaqdan istifadə olunmasını смизинец (barmaq qədər, bir az) ifadəsi təsdiq edir.Toponimiyada barmaq zirvə, iti yüksəklik, təpə, sütunlu, fiqurlu aşınmalar deməkdir. Siyəzən rayonu ərazisində Beşbarmaq dağı vardır. Güman olunur ki, zirvəsinin əl barmaqlarına oxşadığına görə belə adlandırılmışdı. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğətində qeyd olunur ki, bu dağ ilk dəfə Barmak adı ilə IX əsrdə müdafiə divarı kimi xatırlanır. XVIII əsrdə Quba xanlığında isə Barmaq mahalı olmuşdur. Kiprdə, Türkmənistanda da Beşbarmaq toponimləri qeydə alınmışdır. Rus dilində barmaq somatizminin toponimiyada rastlanan mənalarına diqqət yetirək: ucu sivri qaya, zirvə; ayrıca sütunvari qala. Əlçatmaz, çətinliklə keçilən qayalardan ibarət zirvələrə deyilən чертовпалец– şeytan barmağı xalq deyimi də buradandır. Палец termini həm də digər çaya tökülən kiçik çay mənasına da gəlir. Azərbaycan və rus dillərində əl və ayaq barmaqları eyni sözlə ifadə olunur. Lakin bəzi dillərdə, nümumə olaraq ingilis dilində əl barmaqları “fingers”, ayaq barmaqları isə “toes” adlanır. Hər bir normal insan beş barmağa sahibdir və bu barmaqların hər birinin öz adı var: baş barmaq- большойпалец, şəhadət (işarə) barmağı-указательныйпалец, orta barmaq-среднийпалец, adsız barmaq-безымянныйпалец, çeçələ barmaq-мизинец. Ayağın kənarlarında yerləşən barmaqlar baş və çeçələ barmaq olaraq adlandırılır. Digərləri isə müvafiq olaraq baş barmaqdan sonra ikinci, üçüncü və dördüncü barmaqlar adlanır. Rus dilində də bu eynən belədir. M.Kaşğarinin lüğətində barmaq somatizminin ərnək, ərngəkvariantlarına təsadüf olunur. Burada belə bir məsəl də qeyd olunur: “Beş ərnqək tüz ərməs” – beş barmaq bir olmaz. B.Əhmədov yazır ki, bəzi türk dillərində ulu ərnək – baş barmaq, suq ərnək isə şəhadət barmağıdır. M.Kaşğari lüğətində çıçalak çeçələ barmaq, çıçamuk adsız barmaqdır. C.Kloson bu kəlmələri çıç (kiçik) kökünə bağlayır. Kitabi-Dədə Qorqud dastanında çeçələ barmaq olaraq sırçabarmağın adı keçir: “Oğlum idigin andan biləyim, sırça parmağını qanatsun, qanını dəstmala dürtsün, gözümə sürəyin, açılacaq olursa, oğlum Beyrəkdir!” Çeçələ IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
821 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan barmağın Biləsuvar dialektində culubarmaq, Xanlar dialektində isə sərçələ variantlarına rast gəlinir. B.Əhmədov çeçələ barmaq haqqında yazır: “bu barmağın adı mənbələrdə çiçamuq, çocuq, çoşqa formalarında da qeyd edilmişdir (Qaqauzlar buna ən kiçik barmaq deyirlər). Hər üç sözün kiçik mənası vardır. Bunlardan biri – çiçamuq sözü fonetik baxımdan çeçələ sözünə daha çox yaxındır”. Qədim dövrlərdə rus dilində barmaq sözünün əvəzinə indi arxaik sözə çevrilmiş перст sözü işlənirdi. Müxtəlif səslənməyə malik olsa da, həmin kökdən olan перст sözünün müxtəlif variantları hal-hazırda əksər slavyan dillərində istifadə olunmaqdadır. Bu sözə İncilin dilində də rast gəlinir. Belə ki, xain Foma yalnız İsanın yaralarına barmaqları ilə toxunduqdan sonra onun dirildiyinə inanacağını söyləmişdi. “Вложитьперстывязвы” frazeologizmi də İncildəki bu əfsanə ilə bağlı olub, ağrıyan, zəif yerə toxunmaq mənasına gəlir. Rus dilində перст komponentli işləkliyini itirən digər frazeologizmlər də var:перстпровидения, перстбожий, перстрока (судьбы)-taleyi öncədən müəyyənləşdirən sirli, mistik bir şey barəsində, перстоперстнеударить (неколонуть)-bir şey etməmək, qabağını almamaq,одинкакперст-tənha, kimi-kimsəsi olmayan. Ümumiyyətlə, barmaqlar əlin hissələri olduğundan çox zaman onunla oxşar və eyni simvolik məna daşıyırlar. Buna baxmayaraq əl barmaqlarının hər birinin özünəməxsus, təkrarolunmaz rəmzi mənası da var. C.Kuper “Simvollar ensiklopediyası”nda barmaqların simvolikliyi ilə bağlı maraqlı faktlar açıqlayır. Belə ki, baş barmaq hakimiyyət və onun ötürülməsini simvolizə edir. Yuxarı qaldırılmış baş barmaq xeyir qüvvəni, uğuru və düz iradəni; aşağı salınmış isə onun əksini bildirir. İşarə edən barmaq maqik gücü və ya ziyan verməyi bildirir. Ağızın üzərinə gətirilən barmaq susmaq və ya düşünmək, ya da xəbərdarlıq simvoludur. Xeyir-dua zamanı qaldırılan barmaqlar mənəvi güc işarəsidir. Qaldırılan iki barmaq təlim və ya mühakiməni təcəssüm etdirir. İşarə və çeçələ barmaqlarının qaldırılması pis nəzərdən qoruyur, lakin insana yönələrsə, onda təhqirdir. Xristianlarda xeyir-dua zamanı qaldırılan üç barmaq Müqəddəs üçlüyü təcəssüm etdirir. Ələm (xəmsə) müsəlmanlarda və yəhudilərdə əl formasında olan bir həmayildir ki, Allahın əlini, ilahi gücü, uzaqgörənliyi və səxavəti təcəssüm etdirir. Baş barmaq Peyğəmbəri, digər barmaqlar onun dörd yoldaşını: işarə barmağı – Fatiməni, orta barmaq – Əlini, adsız və çeçələ barmaqlar – Həsən və Hüseyni bildirir. Allah Qiyamət surəsinin 3-cü və 4-cü ayələrində buyurur: “Məgər insan elə güman edir ki, (qiyamət günü) onun sümüklərini bir yerə yığa bilməyəcəyik?! Bəli, Biz onun barmaqlarını da (barmaq sümüklərini də, barmaqlarının uclarını da) düzəltməyə qadirik!” Quranda qeyd olunan barmaq ucları onun sahibinin individuallığını vurğulayır. Belə ki, hər bir insan fərqli barmaq izinə malikdir, yəni bir insanın barmaq izi digər insanın barmaq izinə əsla bənzəməz. AZƏRBAYCAN DİLİNDƏKİ PREDSEDENT ONİMLİ GENDER FRAZEOLOGİZMLƏRİNİN LİNQVOPRAQMATİK VƏ KOQNİTİV XÜSUSİYYƏTLƏRİNƏ DAİR
Gəncə Dövlət Universiteti
AZƏRBAYCAN
Məlumdur ki, predsedent onim anlayışı müəyyən bədii obrazın, real tarixi şəxsiyyətin ehtimal edilən və ya gerçək həyat hekayəsinə, şahidi və ya iştirakçısı olduğu hadisə ilə özləşməsinə istinadən yaranmış stereotipikləşməni ehtiva edir. Y.A.Naximovanın da haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, “predsedent onimlər postmodern epoxasının, dövrünün kommunikasiyasında mühüm rol oynayan və eləcə də möhtəşəm ənənə və tarixə malik olan intertekstuallığın vacib arselanı” təşkil edir (Нахимова Е. А. Прецедентные онимы в современной российской массовой коммуникации: теория и методика когнитивно-дискурсивного исследования. Екатеринбург, 2011. 276 c. ; 6). O.S. Axmanova və İ.V.Gyubbenetin təklif etdiyi “şaquli kontekst” nəzəriyyəsinin (Ахманова О.С., Гюббенет И.В. «Вертикальный контекст» как филологическая проблема // Вопросы языкознания. 1977. - № 3. с.47-54) davamı kimi meydana çıxmış “predsedent mətn” konsepsiyasının müəllifi – Y.N.Karaulovun tədqiqatlarından (Караулов Ю. Н. Русский язык и языковая личность. – IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
822 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan М.: Наука, 1987, 264 с.) məlum olan bu anlayış daha sonralar bəzi araşdırıcılar tərəfindən “bədii onim” formatında dəyərləndirilmişdir ki (Сухарева О. В. Коннотативность художественных онимов ан- глийского языка, диссер…канд.филол.наук., 2014, 273 с. ; səh.18, 50-53), zənnimizcə bu istilah elmi anlayışın mahiyyətini tam əks etdirmədiyindən yetərsizdir (belə ki, predsedent onim təkcə bədii əsər- lərə deyil, tarixi gerçəkliyə əsaslandığından bu istilahlar arasında bərabərlik işarəsi qoymaq olmaz). Gender münasibətlərini ifadə edən predsedent onimli frazeoloji vahidlərin ən spesifik cəhətlərindən biri onların böyük əksəriyyətinin konkret dil daşıyıcılarının dünyanın dil mənzərəsinin tərkib hissəsi olması və kənar, yad toplum nümayəndələri tərəfindən bir çox halda adekvat qavranıla bilməməsilə bağlıdır. Başqa sözlə desək, prdesedent onimli gender frazeologizmlərinin koqnitiv özəllikləri “bir könüldən min könülə vurulmaq”, “qəlbini çalmaq”, “ürəyini vermək” və s. bu kimi frazeologizmlər kimi asan semantik deşifrə oluna bilən frazeoloji vahidlər sırasına daxil edilə bilməz. Məsələn, rus dili və bir çox digər Avropa xalqlarının dilləri üçün işləkliyilə seçilən “быть
coğrafi və bir çox halda genealoji (Hind-Avropa dil ailəsinə aidlik baxımından) ortaq mədəniyyət faktoru ilə izah edilə bilər. Belə ki, “arvadbaz olmaq”, “qadın aludəçisi olmaq”, “qadınları yoldan çıxaran şəxs olmaq” anlamlarını ifadə edən və Azərbaycan dilindəki “şöorgözlük eləmək” frazeologizminə yaxın anlam kəsb edən быть ловеласом gender frazeologizmi Lovelas predsedent oniminə istinad edir. Məlum olduğuna görə, bu onim Semuil Riçardsonun (1689-1761)müəllifi olduğu və 1748-ci ildə işıq üzü görmüş “Klarissa Qarlou” (Clarissa, or, the History of a Young Lady) romanının baş qəhrəmanlarından biri – Robert Lovelace obrazına istinad edir (Ловелас // Энциклопедический словарь крылатых слов и выражений. М.: «Локид-Пресс» Вадим Серов 2003 http://www.endic.ru/winged/Lovelas-401.html ). Azərbaycan dilinin frazeoloji sistemində yer alan “Leyli-Məcnun olmaq”, “məcnunluq eləmək” kimi gender frazeologizmlərini də predsedent onimli ifadələr sırasına aid etmək olar. Leyli-Məcnun olmaq- to love one another madly / to love someone to distraction / to love as Romeo and Juliet – любить друг друга до безумия (Лейли и Меджнун - образы безумно влюблённых в одноименной восточной легенде (Физули, Низами Гянджеви), Ромео и Джульетта - образы безумно влюблённых в одноименной повести В. Шекспира) (Vəliyeva N.Ç. Azərbaycanca- ingiliscə-rusca frazeoloji lüğət, Bakı: Nurlan, 2006; s.509), Məcnun olub çöllərə düşmək – to be mad for love to someone – бродить по степям (обезуметь от любви), Məcnuna dönmək – 1. to love someone madly – влюбиться до безумия; 2. to become senile / to grow decrepit – опуститься (иметь растрёпанный вид) (Vəliyeva N.Ç... ; s.579). O.V.Suxareva ingilis dilindəki Romeo and Juliet (a pair of tragic lovers, star-crossed lovers) “bəxtsiz gənc sevgililər”, to Romeo and Juliet “valideynlərindən xəbərsiz gizlicə görüşmək” Сухарева О. В. Коннотативность ... ; 201, 138 ) gender frazeologizmlərini bu sıraya aid etmək olar. Bu mənada müxtəlifsistemli ingilis, fransız, rus və tatar dillərində antroponimli frazeolo- gizmlərin leksik-semantik və funksional özəlliklərini araşdırmış Z.P.Zahirovanın gəldiyi nəticəylə razılaşmamq olmaz. Tədqiqatçı qeyd edir ki, “frazeologiyada milli-mədəni domananta kimi fəaliyyət göstərən xüsusi adlar bu və ya digər xalqın xarakterik cəhətlərini müəyyənləşdirməyə, ümumiyyətlə onun (millətin – K.Ə.) milli xarakterini təsbit etməyə, habelə həmin xalq(lar)a xas dünyanın frazeoloji mənzərəsini tərtib etməyə imkan verir. Frazeologiyada təzahür tapan dünyanın dil mənzərəsinin özünəməxsusluğunu ortaya çıxartmaq üçün ... hadisə və ya anlayışların obrazlı adlandırılmasına xidmət edən və frazeologizmlərin formalaşmasını mümkün edən istinad materialını müəyyənləşdirmək vacibdir” (Загирова З. Р. Лексико-семантические и функциональные параметры антропонима в составе фразеологической единицы в английском языке (в сопоставлении с французским, русским и татарским), ; s.17). Məsələn, N.Vəliyevanın üçdilli frazeoloji lüğətində qeyd edilən erkək Tükəzban – an iron-willed lady – железная леди / бой баба ( N.Vəliyeva ; s.323) gender frazeologizmini qeyd edilən koqnitiv aspektdən dəyərləndirək. Ekzempilifikat adlar (ingilis dilli elmi terminologiyaya görə: Placeholder name) sayılan (bax: Экземплификанты и метапеременные http://www.tramvision.ru/words/exemplificant.htm ) Tükəzban, Fatma, Əli, Vəli, Pirvəli (rus dilində: Иван, Илья, ingilis dilində John, Jane,Jack, Jill ) tipli şəxs adları mahiyyət etibarilə “sıradan bir adam”, həmin xalqa, topluma xas “adi bir fərd”, “sadə vətəndaş” və ya gender fərqləndirməsinə görə “adi qadın”, “adi bir kişi” anlamını əks etdirir. Məsələn, Əli aşından da etmək, Vəli aşından da, Əli
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
823 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Azərbaycan dilində olduğu kimi, ingilis və rus dillərində də gender frazeologiyasında həmin aekzemplifikat işləkliyini müşahidə etmək olar. Məsələn, “Bir qız bir oğlanındır” frazeologizminin analoqu kimi işlənən: every Jack has his Jill frazeoloji vahidini, rus dilində “Evdə xoruz, çöldə fərə” gender frazeologizminin semantik analoqu olan «И людях Илья, а дома свинья» ifadəsində, habelə onun antonimi olan «ДомаИлья, в людях – свинья» ifadəsində Bu mənada təsadüfi deyil ki, ekzemplifikat adlar təkcə frazeoloji sistemdə, o cümlədən gender frazeologizmlərində deyil, eləcə də gender problemlərini ifadə edən bədii əsərlərdə ümumiləşdiilmiş obrazlar kimi istifadə olunur (məsələn,Tacirlərimiz Sоnyalara bənd оlacaqmış, – Bədbəxt Tükəzbanları nеylərdin, ilahi?! ). Azərbaycan dilindəki “At Balaxanım!” (mare / horsy / equine – Невеста в пол-осьма аршина, а поперёк себя половина. / Невеста четырнадцати вершков в отрубе. / Баба-лошадь, баба-конь, перескачет через тын) (N.Vəliyeva...; 98) frazeologizmini də predsedent onimli gender frazeologizmi statusunda dəyərləndirmək olar. Belə ki, burada məhz gender münasibətləri zəminində dəyərləndirmədən söhbət gedir.
Yüklə 19,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|