Conference Paper · March 023 citations reads 163 authors

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---145--- 
sistemin təmin edilməsi ehtiyacı ilə balanslaşdırmalıdırlar. Ümumilikdə, texnokratiya və texno-millətçilik 
arasındakı əlaqəni başa düşmək XXI əsrdə texnoloji dəyişikliyin təqdim etdiyi çağırış və imkanları idarə etmək 
üçün vacibdir. 
Günümüzdə dövlətlərin milli maraqları aspektində bir çox siyasi planlar və proqramlar tətbiq edilir. 
Bu siyasətlər texno-milliyətçilik və neo-texno-milliyətçilik aspektindən case study kimi tətbiq etmək 
mümkündür. Bu aspektdən müasir dövrdə bir neçə case-study örnəyini yaza bilərik: 
Made in China 2025
: “Made in China 2025” planı Çin hökuməti tərəfindən 2015-ci ildə Çini yüksək 
texnologiya istehsalı sahəsində super gücə çevirmək məqsədi ilə qəbul olunmuşdur. Plan robotexnika, 
aerokosmik və suni-intellekt daxil olmaqla 10 əsas sənayeyə istiqamətlənmiş və Çinin yüksək texnologiya 
məhsullarında yerli istehsalı artımağı əhatə edir. Bu planı texno-milliyətçiliyin nümunəsi kimi təqdim etmək 
olar, çünki plan Çin sənayesini qorumağa və milli texnoloji üstünlüyü təşviq etməyə fokuslanıb (Stratavize, 
2021). 
America First:
Öncə Amerika ideyası keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trump tərəfindən irəli sürülmüş 
və proteksionist ticarət siyasəti, yerli sənayelərə investisiyalar vasitəsilə Amerikanın iqtisadi və hərbi gücünü 
artırmaqla ABŞ-ın maraqlarını təmin və təşviq etməyə çalışırdı. Siyasət ABŞ-ın texnoloji yeniliklərin tətbiqini, 
qorunmasını təbliğ edirdi və texno-milliyətçiliyin örnəyi kimi çıxış edir (Manning, 2019).
Huawei: 
Çin telekommunikasiya nəhəngi Huawei, xüsusilə 5G şəbəkələrinin inkişafı kontekstində 
texno-millətçiliklə bağlı qlobal müzakirələrin mərkəzində olub. ABŞ hökuməti Huawei-i milli təhlükəsizliyə 
təhdid olmaqda ittiham edib və şirkətin Amerika texnologiyalarına çıxışını məhdudlaşdırmağa çalışıb. Çin 
ABŞ-ı texno-millətçilik və proteksionizmdə ittiham edərək cavab verdi və Çin Huawei-i Çinin texnoloji 
innovasiyasının simvolu kimi tanıtmağa çalışdı. ABŞ hökuməti ABŞ mərkəzli şirkətlərə də təsir etdi ki, 
Trumpın prezidentliyi dövründə gördüyümüz təzyiqlər örnəyi kimi şirkətlər də Huawei-nin imkanlarını 
məhdudlaşdırdı. Bu istiqamətdə ABŞ hökumətinin birbaşa təzyiqi ilə olduğununu tam deyə bilməsək də Quql-
un Huawei-ə Play Store-a girişə qadağa qoyması, Android mobil əməliyyat sistemini istifadə etməsinə icazə 
verən lisenziyanı ləğv etməsi kimi örnəkləri göstərə bilərik (The Economist, 2019). 
Japan's Robot Revolution: 
Yaponiya qabaqcıl robot texnologiyasını inkişaf etdirməklə uzun tarixə 
malikdir və iqtisadi artım strategiyasının bir hissəsi kimi "robot inqilabını" təşviq edir. Hökumət robototexnika 
texnologiyasının tədqiqi və inkişafı, eləcə də iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarında robotların istifadəsini təşviq 
etmək təşəbbüslərinə sərmayə qoyub. Robot inqilabı Yaponiya sənayesini qorumaq və milli texnoloji 
üstünlüyü təşviq etmək məqsədi daşıdığı üçün texno-millətçilik nümunəsi kimi tənqid edilib (BBC Click, 
2018). 
France's AI Strategy:
2018-ci ildə Fransa hökuməti Fransanı süni intellektdə dünya lideri etmək 
məqsədi ilə AI strategiyasına start verdi. Strategiya süni intellekt üzrə tədqiqat və təkmilləşdirməyə 
investisiyaları, eləcə də iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarında süni intellektin qəbulunu təşviq etmək 
təşəbbüslərini əhatə edir. Strategiya etik və insan mərkəzli süni intellektə vurğulanmasına görə təriflənib 
(France AI Strategy, 2018), eyni zamanda Fransa sənayesini qorumağa və milli texnoloji üstünlüyü təşviq 
etməyə çalışan texno-millətçi siyasətləri təşviq etdiyinə görə də tənqid edilib. 
Russia's Internet Sovereignty: 
Rusiya hökuməti ölkənin milli təhlükəsizliyini qorumaq və daxili 
internet infrastrukturunu inkişaf etdirmək məqsədi daşıyan “İnternet suverenliyi” (eyni zamanda “Splinternet”) 
konsepsiyasını təbliğ edir. Buraya qlobal internetdən müstəqil fəaliyyət göstərəcək “Rusiya interneti”nin 
yaradılması təşəbbüsləri, habelə Rusiyada fəaliyyət göstərən xarici texnoloji şirkətlərin fəaliyyətini 
tənzimləmək tədbirləri daxildir (Isavnin, 2022). Tənqidçilər bu tədbirlərin texno-millətçilik nümunəsi 
olduğunu iddia edirlər, çünki onlar Rusiyanın milli maraqlarını qorumağa və milli texnoloji üstünlüyü təşviq 
etməyə çalışırlar (Wilde və Sherman, 2022, 2-5).
Bu case-studylərdən əlavə Almaniyanın Sənaye 4.0, Çinin Rəqəmsal İpək Yolu, Cənubi Koreyanın 
Yarımkeçiricilər Sənayesi, Rəqəmsal Hindistan, Hindistan Kosmik Proqramı, İsrailin Kibertəhlükəsizlik 
Sənayesi, Kanadanın Strateji İnnovasiyalar Fondu kimi bir çox örnəkləri göstərmək mümkündür.
Nəticə olaraq, texnokratiya və texno-millətçilik anlayışlarının texnologiya, siyasət və qlobal 
təhlükəsizliyin kəsişməsini anlamaq üçün mühüm təsiri var. Texnokratiya qərarların qəbulunda texniki 
ekspertlərin rolunu vurğulasa da, texno-millətçilik milli gücün və təhlükəsizliyin artırılması vasitəsi kimi 
texnologiyanın inkişafına üstünlük verir. Hər iki yanaşma tarix boyu müxtəlif ölkələr tərəfindən istifadə 
edilmişdir və onların uğuru və ya uğursuzluğu siyasi kontekst, iqtisadi şərait və ictimai dəyərlər də daxil 
olmaqla müxtəlif amillərdən asılıdır. 
Bu təhlildə təqdim olunan nümunə araşdırmaları texnokratiyanın və texno-millətçiliyin müxtəlif 
ölkələrdə və kontekstlərdə tətbiq olunduğu müxtəlif yolları nümayiş etdirir. Çin və Birləşmiş Ştatlar 

---