Conference Paper · March 023 citations reads 163 authors

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---112--- 
development of tactical thinking, are presented with examples. Depending on the characteristic features of the 
sports chosen by the athlete, tactical examples of tactical preparation were given and tactical approaches were 
analyzed taking into account location, use of space and other conditions based on the chosen sport. 
Key words:
tactics, tactical training, strategy, technical training, tactical tool, psychological effect 
İdmançının yarışda qarşıya qoyulan məqsədinə nail olmaq üçün özünün və rəqibinin hazırlığını nəzərə 
almaqla əvvəlcədən düşünülmüş və planlaşdırılmış fəaliyyətə 
taktika 
deyilir.
Taktiki hazırlıq oyunçuların hər bir oyun vəziyyətində optimal həll yolunu seçməsinə və onu səmərəli 
tətbiq etməsinə imkan verən vərdişlərin öyrənilməsi və təkmilləşdirilməsi, oyunçular tərəfindən peşəkar 
biliklərə yiyələnmə prosesidir. İdmançının taktiki hazırlığı onun ümumi hazırlığında mühüm yerlərdən biri 
hesab edilir. Taktiki hazırlığın əsas məqsədi idmançının qələbə səviyyəsinə çatması və ya ən yüksək nəticə 
əldə etməsi üçün şərait yaratmaqdır
.
Taktiki hazırlığın əsas xüsusiyyəti nəzəri hazırlıq zamanı əldə edilən 
taktiki biliklərdir. Bu zaman taktiki və nəzəri hazırlığın məzmununun üst-üstə düşməsi kimi baş verir. Məhz 
buna görə də idman hazırlığının bir hissəsi nəzəri taktiki hazırlıq kimi qeyd olunur. Hazırlığın bu hissəsinin 
nəzəri hazırlıqla əlaqəsi baxımından biz nəzəri hazırlığı bu hazırlıq hissəsinin üstün hissəsi hesab edirik. Çünki 
nəzəri hazırlıq nəzəri taktiki hazırlıqdan daha geniş məzmun dairəsinə malikdir. Taktiki hazırlığın məzmununa 
taktiki təfəkkürün və taktiki fəaliyyətin inkişafına yönəlmiş fəaliyyətlər daxildir. Fərdin oyun fəaliyyətinin 
taktiki hissəsi oyun vəziyyətlərinin həlli zamanı oyunçunun zehnində baş verən düşüncə hərəkətləri və 
əməliyyatlarıdır. 
Ona 
görə 
də 
seçilmiş 
taktika 
oyunçunun 
qabiliyyətinə 
əsaslanmalıdır. 
(https://www.intechopen.com/chapters/60020) 
Taktiki hazırlıq idmançının fiziki, nəzəri, texniki, intellektual, psixoloji və inteqral hazırlıq növləri ilə 
sıx bağlıdır. Məsələn, idmançılara məşqçi tərəfindən yarış qaydalarında baş verən müəyyən dəyişikliklərlə 
bağlı nəzəri məlumat veriləndə bu idmançının taktikasının da dəyişməsinə səbəb olur. İdmançının fiziki 
hazırlığı onun taktiki bacarığını müəyyən etməyə kömək edir və bu rəqibinin təzyiq altında saxlanmasına, tez-
tez hücuma keçməsinə dəstək olur. İdmançının taktiki imkanlarına psixoloji hazırlığın təsiri isə onun 
soyuqqanlı, özünə inamlı, inadkar olaraq rəqibini öz qoyduğu şərtlərlə yarışmağa məcbur etməsi ilə xarakterizə 
edilir. İdmançının rəqibinin idman nailiyyətlərini, bacarığını nəzərə alaraq onun tətbiq edə biləcəyi taktikanı 
öncədən müəyyənləşdirə bilməsi taktiki hazırlığın əsas xüsusiyyətlərindən biri hesab edilir. Taktiki düşüncənin 
inkişafına sürətli qavrama, yarışın vəziyyətini qiymətləndirmək, yaranan vəziyyətə və hazırlıq səviyyəsinə 
uyğun qərarlar vermək, təhlil etməyi bacarmaq və rəqiblərin hərəkətlərini qabaqcadan müəyyən etmək 
bacarıqları daxildir. Məlumdur ki, hər dəfə eyni taktiki vasitələri istifadə etmək və yüksək nəticə qazanmaq 
real deyil. Çünki rəqiblər qarşı tərəfin metodlarını və taktikalarını müəyyənləşdirdiyi üçün əks vasitə 
hazırlamaq imkanı yüksək olur. [Mecidov, 2022: s.79-80] 
Rəqibin psixologiyasına təsir etməyin başqa üsulu ona özünün daha güclü olmağını göstərməkdən 
ibarətdir. Suya tullanan idmançı ilk öncə özünün daha çətin və effektli suya tullanışını edir. Bununla o, 
bacarığını göstərərək bu yarışda gücünün çox olduğunu bəyan edir, sanki çempion olacağını bəri başdan öz 
rəqibinə bildirir. Əgər bu hərəkət yüksək səviyyədə alınarsa, rəqiblər ciddi psixoloji təsirə məruz qalırlar və 
öz çıxışlarını psixi təsir altında həyata keçirirlər. Bəzi hallarda idmançılar rəqiblərindən daha güclü olduqlarını 
nümayiş etdirmək üçün özlərini çox inamlı və sakit aparmaqla onlara təsir göstərirlər. Özünə inamın nümayişi 
idmançılara daha tez təsir göstərir və onlar daha da həyəcanlandırır. [Əliyev, 2008: s.92] 
Əksər hallarda strategiya və taktika anlayışları səhv salınır. Strategiya konkret rəqabətdə əvvəlcədən 
hazırlanmış tədbirlər planı kimi başa düşülür. Plan əsas strategiya nöqtələri ilə müəyyən edilir. Taktika fərdi 
rəqabət vəziyyətlərinin (münaqişəli vəziyyətlərin) mümkün həll yollarını daha da təhlil edir və göstərir.
Taktiki hərəkətlərin həyata keçirilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir: 
Qavrayış və təhlil (situasiyanın baş verməsi – vəziyyətin tanınması – vəziyyətin təhlili), zehni həll (həll 
təklifi – həll seçimi), hərəkət həlli (həllin icrası, rəy).
Taktiki bacarıqların əldə edilməsi idmançıya təsir etməyi nəzərdə tutur:qavrayış (məkan, ritm, 
obyektlər), düşünmə və qərar qəbul etmə (analiz, sintez, ümumiləşdirmə, intuitiv həllər - qavrayış 
çərçivəsindən kənar həllər), biliklər (qaydalar, idman döyüş davranışının təşkili, konkret vəziyyətlərdə taktiki 
hərəkətlərin prinsipləri, strategiya bilikləri) və təcrübə (yaddaş, gözləmə). 
Təcrübə çox gec əldə edilən bilikdir. Məşqçilər idmançıların təcrübə ilə öyrənməsini gözləmək əvəzinə 
onların taktiki bacarıqları öyrənməsini sürətləndirmək üçün müxtəlif üsulları sınaqdan keçirirlər. Bunu 
etmənin ən yaxşı yolu, onlara qərar vermə qabiliyyətlərini artıracaq məlumat və təcrübələr təqdim etməkdir.
İdmançıların idman qaydaları, öz komanda strategiyanızın aydın təqdimatı, onların komandadakı fərdi rollarını 
və fərdi güclü və zəif tərəflərini, rəqiblərin güclü və zəif tərəflərini başa düşməyi, rəqabətə bənzər təcrübələri 
analiz etməyi və yarışlardan əvvəl və yarışlar zamanı uğurun açarları haqqında xatırlatmaların təqdim 
edilməsi zəruridir.

---