Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali
DYY’lerin Ödemeler bilançosu Üzerindeki Etkisi
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.1.2. DYY’lerin Ödemeler bilançosu Üzerindeki Etkisi
DYY’lerin hem yatırımda bulunulan ev sahibi ülke hem de yatırımı yapan merkez ülkenin ödemeler bilançosu üzerinde iki yönlü bir etkisi vardır. DYY’lerin merkez ülkenin ödemeler bilançosu üzerindeki olumlu etkisine baktığımızda, dolaysız donatım ve tamamlayıcı unsur ihracatını ve stokları, firmanın üretimi arasında yer alan ve firmanın dışarıda temsil edilmesi nedeniyle yeni satışa çıkarılan diğer maddelerin dolaylı ihracatını uyardığı hususunda görüş birliği vardır. Ödemeler dengesi açısından diğer olumlu katkılar, patentlerden sağlanan rant ve mali haklardan, teknolojiden ve en önemlisi de tamamı transfer edilmemiş bile olsa faiz ve kâr payları yani temettü akımından gelmektedir. Olumsuz husus ise, dışarıda üretime geçilmesinin ihracatın yerini alması ve iç piyasa için, yabancı ülkedeki üretimden bir miktar, ithalat yapılmasıdır. Sonuç olarak, merkez ülke açısından ilk çıktığı yılda DYY’lerin büyük olması halinde, sermayenin ödemeler dengesi üzerinde bozucu etki yaratacağı ancak zaman içinde ona yardımcı olabileceği şeklinde bir görüş hakimdir. Çünkü Kindlebergere göre, DYY’ler “toplamı sıfır olmayan bir oyun” (non-zero-sum game) dur. DYY ‘lerin kısa dönemde ortaya çıkabilecek bazı problemlere rağmen, uzun dönemde hem yatırımcı hem de ev sahibi ülkeye kazanç sağlayabilecektir (Kindleberger 1970, II. Cilt, s 166-172). Ev sahibi ülke açısından baktığımızda ise, fabrika kurulum maliyetini karşılamak üzere ev sahibi ülkeye gelen DYY’ler ülkenin ödemeler bilançosu üzerinde ilk olumlu etkiyi yaratırken, daha sonra yatırımların üretime başlamasıyla, gerek ihracatta yarattığı artış nedeniyle gerek ithal-ikameci üretim vasıtasıyla ödemeler bilançosu üzerindeki pozitif etki devam edecektir. Bu etki yabancı sermayeli şirketlerin ihracat olanaklarının fazla olması ile orantılıdır. Yabancı sermayeli şirketlerin uluslararası piyasalardaki etkinlikleri yüksek ise, ev sahibi ülkeye gelen sermaye imalât sektörüne yönelik yatırımlarda kullanılarak, üretilen ürünlerin ihraç edilmesi sağlanarak, döviz kazandırıcı etkide bulunulabiliyor ise, ödemeler bilançosu üzerindeki olumlu etki devam ettirilebilecektir. DYY’lerin, yatırım malları ve ara malları üreten sektörlere yapılması ithalat talebini azaltarak, kıt olan döviz kaynağını koruyucu etki yaratabilecektir (Akdiş, 1998; Seyidoğlu, 1998, 723). 81 Döviz gelirleri olarak, getirilen yabancı sermaye değeri ve yatırımın ithal- ikamesi etkisi, döviz giderleri olarak ise, üretim için gerekli olan sermaye ve ara malları ithalatı ile, kâr, lisans ücreti gibi yatırım gelirleri transferi DYY’lerin ödemeler bilançosuna olan dolaysız etkileri olarak adlandırılırken, dolaylı etkiler ise, daha ziyade belli bir süre içinde ortaya çıkacak değişkenlerle ilişkilidir. Örneğin yatırımların gelir düzeylerini yükseltmesi sonucu marjinal ithal eğilimine bağlı olarak ithalatın artması, mevcut yatırımın diğer sektörlerden talep ettiği girdiler nedeniyle bu sektörlerde meydana gelecek ithalat artışları gibi (Alpar, 1978; İncesulu, 1993). DYY’lerin ödemeler bilançosuna olan katkı ve maliyetlerini cebirsel olarak gösterebiliriz. K = Ev sahibi ülkeye yapılan ilk sermaye akışı, X = Bağlı şirket tarafından gerçekleştirilen ihracat, S = İthal-ikamesi, Ödemeler Dengesine Katkı= K X S + + R ** = Ülkeden çıkan kâr transferi, F ** = Yabancı üretim faktörlerine ödenen bütün ödemeler, M * = Marjinal tüketim eğilimine bağlı olarak mahalli yüksek gelir tarafından uyarılmış ithalat, D = Yatırımda meydana gelecek herhangi bir çözülmeyi ifade etmektedir. Ödemeler Dengesinde Maliyet= ( ) ( ) R F M M D ** * * + + + + DYY’lerin ev sahibi ülkenin ödemeler dengesine olan net fayda/ maliyet oranı şu şekilde bulunabilir. /( ) ( ) K X S R F M M D ** * * + + + + + + Uzun dönemde, yatırımların ödemeler dengesi üzerindeki etkisini milli gelir etkisinden ayrı olarak düşünmek imkânsızdır. Bunu nedenini aşağıdaki denklem ile gösterebiliriz. X = İhracat, M = İthalat, GSMH = Gayrisafi Milli Hasıla, C = Dahili Tüketim Harcamaları, d I = Dahili Yatırım Harcamaları, G = Devlet Harcamalarını göstermektedir. 82 ( ) d X M GSMH C I G - + - + + Bu denklem, ihracatın ithalattan fazla olması durumunda GSMH’nin dahili mal ve hizmet harcamalarından daha büyük olduğunu ifade etmektedir. Bu büyüklük, ihracat fazlası kadardır. Kısa dönemde DYY’ler, ödemeler dengesi üzerinde bir açığa neden olabilir. Bunun nedeni, ev sahibi ülkedeki üretim faktörlerinin yeteri kadar hareketli (mobil) olmamasıdır. Ekonomi, yabancı sermayeli şirket için gerekli olan döviz harcamalarını finanse etmek için ihracat sağlayabilmek amacıyla iç Pazar için üretimden, ihracat üretimine veya ithal-ikamesine hemen kayamaz. Kısa dönem boyunca şirketin faaliyetleri sebebiyle mal ve hizmet ithalatında net bir artış meydana gelebilir. Bu da ödemeler dengesinde devam edem bir açık yaratır. Bu durum ev sahibi ülke ekonomisinin “yapısal fleksibilite” noksanlığından ileri gelir ve bu noksanlık ödemeler dengesine uyumu önleyebilir. Diğer bir deyişle, kısa dönemde yabancı sermayeli şirket, kendisinin milli hasılaya olan katkısından daha fazla tüketimde bir artış meydana getirebilmektedir (Karluk, 1983). Yabancı yatırımların uzun dönemde ödemeler dengesi üzerinde olumlu etkide bulunabilmesi için, döviz kazandırıcı ithal-ikamesi ve ihracat gelirlerinin, yabancı üretim faktörleri payı ve girdi ithalatı için yapılan döviz transferleri ve döviz olarak gelen sermaye ile yatırımın amortisman değeri arasındaki farkı aşmaması gerekir (Alpar,1978, 80). Özetle yabancı sermayeli şirketler kâr transferi, yatırım ve ara malı ithali ile ödemeler bilançosu üzerindeki olumsuz etkileri, üretim kapasitesi ve ev sahibi ülke ihracatındaki yarattıkları artışla bu olumsuz etkiyi giderebilmektedir. Diğer taraftan, sağladıkları ithal-ikameci üretimle döviz kazandırıcı işlev görmektedir ( Akdiş, 1998). Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|