D. A. Karimova, sh. X. Shomurotova, F. S. To’xtayev
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Nitrifikatsiya jarayoni . Oqsilning chirishi natijasida to‘plangan ammiak va ammoniy tuzlari o‘ziga xos mikroorganizmlar tomonidan oksidlanadi. Oksidlanish jarayonida nitrit va nitrat kislota hamda uning tuzlari hosil bo‘ladi. Bu jarayon 45 nitrifikatsiya deb ataladi. Nitrifikatsiya jarayonida qatnashgan mikroorganizmlarni boshqa turli bakteriyalardan ajratib olish usulini 1888–1890 yillarda rus mikrobiologi S.N.Vinogradskiy ishlab chiqdi. Ammiakning oksidlanishi biologik jarayon ekanligini olimlar e‗tirof qilgan bo‘lsalarda, bu jarayonda qanday mikroorganizmlar ishtirok qilganligi o‘sha davrgacha aniqlangan emas edi. Bu masalani S.N.Vinogradskiy hal qilib berdi. U o‘zining amaliy tajribalarida nitrifikatsiya jarayonini qo‘zg‘ovchi bakteriyalar organik moddali muhitda rivojlana olmasligini aniqladi. Bu bakteriyalar tarkibida 0,2% chamasi organik modda (pepton yoki glyukoza) bo‘lgan muhitda ham yashay olmasliklariga ishonch hosil qildi. Shuni nazar da tutib S.N.Vinogradskiy nitrobakteriyalar uchun maxsus anorganik moddalardan oziq muhitini ishlab chiqdi. Shu bilan birga S.N.Vinogradskiy o‘zining chuqur va izchillik bilan olib borgan amaliy tajriba natijalariga asoslanib, nitrifikatsiya jarayoni 2 fazadan iborat ekanligini va bu jarayonlar ikki turli bakteriyalarning ishtirokida borishini isbotlab berdi. Nitrifikatsiyaning birinchi fazasida ammiak va ammoniy tuzlari nitrit kislotagacha oksidlanadi. Nitrifikatsiya jarayonining birinchi fazasini oval shakldagi nitrozomonas (Nitrosomonas) nomli bakteriya qo‘zg‘atadi. Bu bakteriya harakatchan va uning xivchini tanasiga nisbatan 50 baravar uzun bo‘ladi. Nitrozomonas hujayrasining katta–kichikligiga qarab: a, b, s, tur xillari uchraydi. Nitrifikatsiyaning ikkinchi fazasida nitrit kislota nitrat kislotagacha oksidlanadi. Bu fazada uchburchak shaklidagi mayda tayoqchasimon nitrobakter (Nitrobacter) qatnashadi. Nitrifikatsiya jarayonini qo‘zg‘ovchi bakteriyalar oksidlanish reaksiyalarini o‘tkazayotganda energiya ajralib chiqadi. Ana shu energiya hisobiga bu bakteriyalar karbonat angidridni o‘zlashtirib o‘z tanasini tuzish uchun zarur bo‘lgan organik moddalarni (jumladan uglevodlarni) tayyorlaydi. Demak, bu bakteriyalar ham yashil o‘simliklar singari, oziqlanish jarayonida karbonat angidridni o‘zlashtiradi. Yashil o‘simliklar karbonat angidridni o‘zlashtirishda quyosh energiyasidan foydalanib organik moddalarni tayyorlaydi. Bu jarayon fotosintez deb ataladi. Nitrobakteriyalar karbonat angidridni o‘zlashtirib, organik 46 moddalarni yaratish uchun kimyoviy reaktsiyalar vaqtida ajralib chiqqan ener- giyadan foydalaniladi. Shunga binoan bu jarayon xemosintez deb ataladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|