D. Djanabayev, Sh. Murodov, A. Xolmurzayev chizma geometriya

1.3-§. Parallel proyeksiyalashning usuli va uning xossalari

Markaziy proyeksiyalashdagi S markazni biror yo’nalishda cheksiz uzoqlashtirilsa,u holda SA, SB,… proyeksiyalovchi nurlar o’zaro parallel bo’ladilar (1.6-rasm). Bunday proyeksiyalash parallel proyeksiyalash deb yuritiladi. Demak, parallel proyeksiyalashni markaziy proyeksiyalashning xususiy holi deb qarash mumkin.
Parallel proyeksiyalashda proyeksiyalar tekisligi P va s proyeksiyalash yo’nalishi beriladi. P va s sistemasida fazodagi biror A nuqta berilgan bo’lsin (1.6-rasm). Bu nuqtaning proyeksiyasini yasash uchun A nuqtadan s yo’nalishga parallel qilib nur o’tkaziladi. Bu nurning proyeksiyalar tekisligi P bilan kesishgan nuqtasi A_P bo’ladi. A_P nuqtani fazodagi A nuqtaning s yo’nalish bo’yicha P dagi parallel proyeksiyasi deb yuritiladi. Proyeksiyalar tekisligining ostida joylashgan fazodagi ixtiyoriy biror B nuqtaning s yo’nalish bo’yicha parallel proyeksiyasi B_P bo’ladi. Bunda B va A nuqtalarning proyeksiyalovchi nurlari o’zaro parallel bo’lib, faqat ularning yo’nalishlari qarama-qarshidir. AA_P, BB_P to’g’ri chiziqlar proyeksiyalovchi nurlar deb yuritiladi. Proyeksiyalar tekisligi P ga tegishli S nuqtaning proyeksiyasi shu nuqtaning o’zida bo’ladi. Fazodagi ixtiyoriy d to’g’ri chiziqni proyeksiyalar tekisligi P ga s yo’nalish bo’yicha proyeksiyalash uchun shu to’g’ri chiziq ustidagi istalgan ikki D va E nuqtalar proyeksiyalari yasalsa kifoyadir (1.6-rasm). Bunda d to’g’ri chiziq nuqtalari orqali o’tuvchi parallel nurlar to’plami proyeksiyalovchi tekislikni hosil qiladi.
Parallel proyeksiyalashda s proyeksiyalash yo’nalishning berilishi shartdir. Chunki s proyeksiyalash yo’nalishi berilmagan holda ixtiyoriy A nuqtaning P proyeksiyalar tekisligidagi proyeksiyasini cheksiz ko’p hosil qilish mumkin.
Buyumning birgina parallel proyeksiyasi uning fazodagi ko’rinishi va uning o’lchamlari haqida to’liq ma’lumot bera olmaydi. Buning uchun qo’shimcha shartlar berilishi lozim.
Parallel proyeksiyalashni silindrik proyeksiyalash deb ham yuritiladi. Masalan, biror m egri chiziq berilgan bo’lsin (1.7-rasm). Bu egri chiziq nuqtalaridan o’tuvchi s proyeksiyalash yo’nalishiga parallel bo’lgan proyeksiyalovchi nurlar to’plami silindrik sirt hosil qiladi. Bu silindrik sirt proyeksiyalar tekisligi P bilan kesishib, m_P egri chiziqni hosil qiladi.



1.6-rasm. 1.7-rasm.

Parallel proyeksiyalash ikki xil bo’ladi:

Qiyshiq burchakli parallel proyeksiyalash. Bunda S proyeksiyalash yo’nalishi P proyeksiyalar tekisligi bilan o’tkir yoki o’tmas burchak tashkil qiladi.
To’g’ri burchakli parallel proyeksiyalash. Bunda proyeksiyalash yo’nalishi S proyeksiyalar tekisligi P ga perpendikulyar bo’ladi.