D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

1.3. Optik analiz usullari.
Hozirgi vaqtda kimyoning turli sohalarida sifat va miqdoriy analizlarni 
o’tkazishda optik analiz usullarining ahamiyati ortib bormoqda. Chunki bu usullar 
o’zining umumiyligi, sezgirligi, ayrim moddalarning to’g’ridan-to’g’ri aniqlash 
imkoniyati, ekspresligi (tahlil o’tkazish vaqtining qisqaligi), avtomatlashtirilganligi 
bilan ajralib turadi.
Optik analiz metodlari fizik–kimyoviy usullarning bir qismi bo’lib, nur 
energiyasining analiz qilinadigan modda bilan o’zaro ta’sirini o’rganishga 
asoslangan. Optik analiz usullari quyidagi qismlarga bo’linadi:

Nurni yutilishiga asoslangan usullar; 

Nurning chiqarilishiga asoslangan usullar.
Birinchi qismga kiradigan metodlar bu:

Fotometrik; 

Kinetik;

Emission spektral analiz;

Atom – absorbsion; 

---

14 

Aktivatsion; 

Mass-spektral analiz usullari.
Ikkinchi qismga kiradigan metodlar bu:

Fluorimetrik; 

Rentgeno-fluoressent; 

Emission-spektral analiz metodlari.
Optik spektroskopiya asoslari
.
Optik analiz usullari kimyoviy tadqiqotlarda 
keng tarqalgan va amaliy jihatdan katta ahamiyatga ega. Hozirgi zamon optik 
analiz usullarida aniqlanayotgan moddani fizik yoki fizik-kimyoviy xossalari 
(matematik yoki grafik bog’liqligi) o’rganiladi.
Eng asosiysi kimyoviy analizda bu to’g’ri usulni tanlash, kimyogarning 
malakasiga bog’liq. Har bir usulni ishlatish uchun usulning afzalligini, 
kamchiligini va metrologik xususiyatlarini bilish kerak (1.1-jadval).
Elektromagnit nurlarning yutilishi molekulalarning umumiy xossasi 
hisoblanadi, ammo yutilish hodisasi tanlash xususiyatiga egadir, ya’ni ma’lum 
to’lqin uzunligidagi nurlar molekula tomonidan kuchli yutilishi mumkin, boshqa 
to’lqin uzunligidagi nurlar esa kuchsiz yoki butunlay yutilmasligi mumkin. 
Yutilish doirasi spektr chizig’i deyiladi. Spektr chiziqlarining umumiy yig’indisi 
yutilish spektri deyiladi.