D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

V II B O B . R A Q O B A T BO ZO R IN IN G JO ZIBA D O R LIG IN I
T A H L IL Q IL ISH V A TA LA BNI O 'R G A N ISH
7.1. K ichik biznes korxonalarida marketingni
tashkil qilishning o ‘ziga xos xususiyatlari
Xorijiy adabiyotlarda biznes ta ’rifini ko ‘p turlari mavjuddir. Inson 
jam iyatining butun rivojlanish tarixi u yoki bu jihatdan doimo biznes 
bilan b o g iiq b o ig a n . “Biznes” - so ‘zi inglizcha so‘z b o iib , u 
tadbirkorlik faoliyati yoki boshqacha so‘z bilan aytganda kishilami 
foyda 
olishga 
qaratilgan 
tadbirkorlik 
faoliyatidir. 
Biznesmen 
(tadbirkor) so ‘zi birinchi marotaba Angliya iqtisodiyotida XVIII asrda 
paydo b o iib , u “Mulk egasi” degan m a’noni bildiradi. Jumladan, 
Adam Smit tadbirkom i mulk egasi sifatida ta’riflab, uni foyda olish 
uchun qandaydir tijorat g ‘oyasini amalga oshirish maqsadida iqtisodiy 
tavakkalchilikka boradigan kishidir, - deb ta ’kidlaydi. Tadbirkomi o ‘zi, 
o ‘z ishini rejalashtiradi, ishlab chiqarishni tashkil etadi, mahsulotni 
sotadi va olgan darom adiga o ‘zi xo‘jayinlik qiladi. Biznes - bu avvalo 
ishlab chiqarishni tashkil etish, iqtisodiy faoliyat va munosabatlar, 
xayotni o ‘zi so ‘ngra esa pul ishlash demakdir. Biznes - bu xorijiy 
so ‘zdir. U butun dunyo bo'yicha tarqalgandir, undan barcha 
m am lakatlarda foydalanidilar. 
0 ‘zbek 
tilida esa biznes so‘zi 
tadbirkorlik, biznesm en esa tadbirkor demakdir. 0 ‘zbekcha so ‘z xorijiy 
so ‘zga to ‘g ‘ri keladi, lekin unga qo'shim cha m a’no ham beradi. Bu 
so ‘zlami ortida “ish” y a’ni ish bilan shug‘ullanish yoki korxona tashkil 
qilish yotadi. Shunday qilib, biznes - bu korxona tashkil qilish 
dem akdir (sanoat korxonasi, ishlab chiqarish korxonasi, savdo do‘koni, 
xizmat ko‘rsatish korxonasi, auditorlik kontorasi, advokatlik idorasi, 
bank va hokazo). Demak, biznes bu yo ‘q narsadan pul qilish emas, 
balki murakkab ishlab chiqarishni yoki xizm at ko‘rsatishni tashkil etish 
demakdir. Tadbirkorlik - bu doimo o ‘z ishining fidoiysi, bilimdonidir. 
Tadbirkorlik uchun o ‘qish kerak, nafaqat dastlabki paytlarda, balki 
tadbirkor bir umr o ‘qishi, izlanishda b o iish i kerak. Tadbirkorlik bozor 
iqtisodiyotiga xos iqtisodiy faoliyatdir. Boshqacha aytganda, u
122

---

muayyan ijtimoiy-iqtisodiy natijaga erishish maqsadida tovarlar va 
xizmatlami ishlab chiqarish va ayirboshlashni tashkil etish bo ‘yicha 
mulkdorlaming yoki ular vakillarining ongli va maqsadli iqtisodiy 
faoliyatidir. “0 ‘zbekiston Respublikasi tadbirkorlik to ‘g ‘risida”gi 
qonunida tadbirkorlikka quyidagicha ta’rif berilgan: “Tadbirkorlik- 
mulkchilik subyektlarining foyda olish maqsadida tavakkal qilib va 
mulkiy javobgarlik asosida amaldagi qonunlar doirasida tashabbus 
bilan iqtisodiy faoliyat ko‘rsatishdir”. Kichik biznes taraqqiyotning 
muhim garovlaridan biri- faoliyatda marketingdan keng foydalanish, 
uning ilg‘or innovatsion y o ‘nalishi va vositalaridan amalda yetarlicha 
samara ko‘rsatib, ishlashdan iboratdir. Marketing tushunchasi bozor 
sohasini har qanday faoliyati bilan bogiiq dir, shu bois marketing 
so ‘zini tarjimasi va kelib chiqishi keltiriladi (ing. Market - bozor, i n g -
faol, faoliyat, harakat m a’nosini anglatadi). Marketing nafaqat falsafa, 
fikrlash tarzi va iqtisodiy tafakkur yo ‘nalishi, ammo ayrim firma, 
kompaniya, tarmoq va butun iqtisodiyot bo‘yicha amaliyot faoliyati 
hamdir. Talab bilan taklifning o ‘zaro ta’siri alohida shaxslar yoki 
guruhning xohish-ehtiyojlarini uzluksiz qondirish jarayoni hisoblanadi. 
Bu jarayon, o ‘z navbatida, shunday ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyalar- 
ning o ‘zaro ta’siriga asoslanadi, y a ’ni ularga muhtojlik, ehtiyoj 
(xohish), talab, xarid qilish (ayirboshlash, bitim) va aniq tovar va 
xizmatlaming iste’moli (ishlatilishi) kiradi.
7.
1-rasm.