Davlat pedagogika universiteti

Kurs ishining maqsadi: O’smirlik davrida xulq-atvor motivatsiyasining namoyon bo’lishiga oid ilmiy manbalar to’plash va tahlil qilish.
Kurs ishining predmeti: O’smirlik davrida xulq-atvor motivatsiyasining namoyon bo’lishi.
Kurs ishining ob’ekti: O’smirlik davrida xulq-atvor motivatsiyasi namoyon bo’lishining xususiyatlari
Kurs ishining vazifalari:
1.Muammo yuzasidan ilmiy adabiyotlar asosida nazariy qism va boblarni tayyorlash;
2.Xulq-atvor motivatsiyasining o’smirlik davrida namoyon bo’lishiga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish;
3.Mavzu doirasidagi ilmiy yondashuvlarni o’rganish;
4.O’smirlar xulqini o’rganishda Elkonin yondashuvining tahlilini yoritish.
Kurs ishining hajmi: tadqiqot kirish, ikki bob, umumiy xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati hamda ilovalardan iborat bo‟lib, umumiy hajmi 31 betni tashkil etadi.

I.BOB. O’smirlik davrining psixologik xususiyatlari va xulq-atvor motivatsiyasi
1.1 Xulq-atvor motivatsiyasi haqida umumiy tushuncha
Xulq, xulq-atvor — axloqshunoslik tushunchalaridan biri. Insonning feʼl atvori bilan bogʻliq axloqiy hodisa boʻlib, kishi feʼlining axloqiylik doirasida namoyon boʻlishi tushuniladi. Insonning axloqiylik doirasidagi xatti-harakatlari xulqdan tashqari odob va axloqni oʻz ichiga oladi. Odob inson haqida yoqimli taassurot uygʻotadigan, lekin oila, jamoa, jamiyat va insoniyat hayotida oʻzgarish yasaydigan darajada ahamiyat kasb etmaydigan xatti-harakatlardan iborat boʻlsa, axloq — muayyan jamiyat, zamon, insoniyat tarixi uchun taʼsir eta oladigan turli xatti-harakatlar majmui, insoniy kamolot darajasini belgilovchi maʼnaviy hodisa. Xulq qamrovlilik jihatidan ana shu ikki hodisa oʻrtasidagi xususiyatlarga ega; u odobdan keng , axloqdan tor maʼnoga ega boʻlib, axloq singari jamiyat, zamon, tarix miqyosidagi voqelikka taʼsir koʻrsata olmaydi. Lekin, oila, mehnat jamoasi, mahalla koʻy doirasida sezilarli darajada koʻzga tashlanadi. Axloq oʻzini ezgulik va yovuzlik, adolat, insonparvarlik, fidoyilik singari ijtimoiylashgan tushunchalar va tamoyillarda namoyon qilsa, xulq yaxshilik va yomonlik, burch, jo'mardlik, mehmondoʻstlik kabi tushunchalarda aks etadi, odob esa kamtarlik, insoflilik, bosiqlik, halollik, rostgoʻylik va boshqa axloqiy meʼyorlarda ifodalanadi. Sharq falsafasi va axloq ilmida mazkur uch axloqiy hodisa, juda qatʼiy chegaralangan boʻlmasada, bir-biridan farqli tarzda olib qaralgan. Yevropada esa xulq bilan axloq koʻp hollarda aynanlashtiriladi yoki ular bir-biriga sinonim tushunchalar sifatida talqin etiladi.
Xulqni, inson faoliyatini tartibga solish uning potentsiali, ehtiyojlari, yo'nalishi, qadriyatlari va maqsadlari bilan belgilanadi. Masalan, ijtimoiy-psixologik faoliyat to'g'ridan-to'g'ri odamlarning muloqot doirasi, munosabatlar uslubi, birgalikdagi faoliyat doirasi, mojarolar, yordam yoki muxolifat holatlari tomonidan tartibga solinadi. Muloqotning maksimal xilma-xilligi natijasida xulq-atvor standartlarining maqbul to'plami shakllanadi. Shunday qilib, xulosa qilishimiz mumkinki, oxir-oqibat tartibga solish sizga yo'naltirilgan, uyushgan aqliy faoliyatni ta'minlashga imkon beradi.
Motivlar ikki guruhga bo'linadi: tashqi va ichki. Ichki sabablarga e'tiqodlar, intilishlar, qiziqishlar kiradi. Tarbiyaning muhim muammolaridan biri, avvalambor o'qitishda va kelajakda kasbiy faoliyatda sog'lom qiziqishlarni shakllantirish hisoblanadi. Qiziqishlar har qanday sohaga yo'naltirish, yangi faktlar bilan tanishish, voqelikni yanada to'liq aks ettirishga yordam beradigan motivlar deb ataladi. Ya'ni, ob'ektiv ravishda gapirish, qiziqish ob'ekt haqida ko'proq ma'lumot olish istagida paydo bo'ladi. Zamonaviy psixologlar, xususan, A.A. Verbitskiy va N.A.Bakshaev, motivlarning quyidagi funktsiyalarini ajratib ko'rsatishadi: tuzilish, semantik, rag'batlantiruvchi, rahbar, tashkiliy, yo'naltirilgan, baquvvat, tartibga soluvchi, maqsadli, kognitiv, blokirovka va boshqalar .
Shunday qilib, motiv - bu ong nuqtai nazaridan amalga oshiriladigan o'zboshimchalik shaklidagi motivatsiya haqida gapirganda, motivatsion sohaning ob'ektiv ehtiyoj (V.A.Ivannikov) shaklida barqaror shakllanishi. Shunday qilib, motivlarni bilish xatti-harakatni bashorat qilishga yordam beradi, uning yordami bilan siz kerakli faoliyatni rag'batlantirishingiz va aksincha keraksiz xatolardan qochishingiz mumkin.
“Motivatsiya” tushunchasi “motiv” tushunchasidan kengroq ma’no va mazmunga ega. Motivatsiya – inson xulq-atvori, uning bog’lanishi, yo’nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik sabablar majmuini bildiradi. Bu tushuncha u yoki bu shaxs xulqini tushuntirib berish kerak bo’lganda ishlatiladi, ya’ni: “nega?”, “nima uchun?”, “nima maqsadda?”, “qanday manfaat yo’lida?” degan savollarga javob qidirish – motivatsiyani qidirish demakdir. Demak, u xulqning motivatsion tasnifini yoritishga olib keladi. Hozirgi zamon psixologiya fanida “motivatsiya” termini psixologik yangilanishlar, o‘zgarishlar, holatlar, jarayonlar yig‘indisini umumlashtiruvchi tur(jins) tushunchasi sifatida qo‘llaniladi. Motivatsiya hayotiy muhim ahamiyatga ega bo‘lgan tabiiy va ijtimoiy shart-sharoitlarga, jismlarga xulq-atvorni yo‘naltiruvchi qo‘zg‘atuvchi tariqasida baholanishi mumkin. Chunki u pirovard maqsadga yo‘nalganlikni, tanlovchanlik, fikr yuritishdagi g‘arazgo‘ylikni aniqlovchi psixik aks ettirish, shuningdek, uning yordami bilan faollikni boshqarish holati tasavvur qilinadi.
Motivatsiyaning keng ko‘lamda bunday talqin qilinishi uni turmushda odamlar tomonidan bevosita shunday tushunishga mos tushadi. Omma, nima uchun jonli mavjudot aynan shunday xatti-harakatni amalga oshiradi, nega boshqacha yo‘sinda ish tutmasligini izohlash imkoniga ega.Boshqacha so‘z bilan aytganda, ushbu psixologik voqelik negizida xulq-atvorning sababiy shartlanganlik omili yotadi.
Motivatsiya mahiyati bo‘yicha bildirilgan yuqoridagi fikr-mulohazalarga unga berilgan umumlashgan ta’riflar mutlaqo mutanosibdir:

1. 
   Rubinshteyn S.L.: “Motivatsiya- bu psixika orqali amalga oshuvchi determinatsiyadir”
   
2. 
   Madsen K.B. “Motivatsiya bu xulqqa yo‘naltirilgan, qo‘llab quvvatlovchi, qo‘zg‘atuvchi omillarning yig‘indisidir”.
   

Xulq-atvor motivatsiyasi nazariyasi va oliy nerv faoliyati nazariyasi. XX asr boshida paydo bo`lib, xulq-atvor «Stimul – reaksiya» sxemasida ko`rib chiqiladi. I.P.Pavlov va uning izdoshlari N.A.Bernshteyn va P.K.Anoxin xulq atvor dinamikasi funksional sistemasi modelini ishlab chiqqanlar.
Motivatsiyaga kognitiv yondoshuv nazariyasi – inson xulq atvorini tushuntirishda uning ongi va bilimi bilan bog`liq fenomenlarga alohida e’tibor beriladi. . Faoliyat nazariyasi (A.N.Leont’ev) ga asosan motivlarni yuzaga keltiruvchi kuchlar ehtiyojlardir. Bundan shunday qonuniyat yuzaga keladiki, motivlar rivojlanishi faoliyat kengligining rivojlanishi bilan bog`liq bo`lib, u predmet faoliyatini tashkil etuvchisidir. Insonning emotsional hayoti, uning his-tuyg`ulari, quvonch tashvishi, xursandchiligi azal-azaldan insonlar e’tiborini o`ziga tortib kelgan.
Motivatsiya g'oyasi xatti-harakatni tavsiflashdan ko'ra tushuntirishga harakat qilganda paydo bo'ladi. Bu "nimaga?", "Nima uchun?", "Nima maqsadda?", "qaysi ma’noda?" Kabi savollarga javoblarni qidirishdir. Xulq-atvorning doimiy o'zgarishi sabablarini topish va tavsiflash motivatsiya savoliga javobdir. uning harakatlari. Umumjahon motivatsiya turlaridan biri muvaffaqiyatga erishishga qaratilgan: faoliyat ijobiy narsaga erishish, mukofot olish uchun amalga oshiriladi.
Inson xatti-harakatlarining motivatsiyasi ongli va ongsiz bo'lishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, insonning xatti-harakatlarini boshqaradigan ba'zi ehtiyojlar va maqsadlar u tomonidan tan olinadi, boshqalari esa yo'q. Odamlar o'zlarining xatti-harakatlari, xatti-harakatlari, fikrlari va his-tuyg'ularining sabablarini doimo bilishadi degan fikrdan voz kechishimiz bilanoq ko'plab psixologik muammolar hal qilinadi. Aslida, ularning asl niyatlari, ular ko'rinadigan darajada bo'lishi shart emas.