Davlat xarid I

Xalqaro moliya institutlari tajribasi. 
Asosiy faoliyat maqsadi 
dunyoning turli mamlakatlarida iqtisodiyotning ma’lum sohalarini 
rivojlantirish hisoblanadigan yirik notijorat tashkilotlar — Xalqaro 
moliya institutlarining (XMI) jamiyat mablag‘lari hisobidan xaridni 
amalga oshirish tajribasini o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. 
XMIlari yirik miqdordagi mablag‘lami to‘playdi (badallik yig‘imi 
sifatida ishtirokchilardan olingan, shuningdek, tijorat asosida kredit 
taqdim etish orqali to'plangan) va yirik tijorat hamda notijorat 
tusdagi loyihalarni amalga oshiradi.
Loyihalar XMIlari m ablag‘lari hisobidan m oliyalashtirilar 
ekan, ushbu mablag'lardan foydalanish hamda xaridni amalga 
oshirish tartibi XMI tomonidan o ‘matiladi.
XM Ilari tomonidan kredit resruslarini taqdim etish shart- 
nom alarida ushbu qoida am al qiladi. Chunki, bunday shart- 
nomalar xalqaro maqomga ega, davlat ehtiyojlari uchun xaridni 
amalga oshirishda milliy qoidalar emas, balki XMI qoidalari 
amal qiladi.
Eng m ashhur XMIlar sifatida quyidagilami sanab o ‘tish 
mumkin:
— Jahon banki (JB), o‘z ichiga Xalqaro rivojlanish va taraqqiyot 
bankini (XRTB), Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasini (XRA) va 
boshqa qator tuzilmalami o‘z ichiga oladi;
— Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (E l I B);
— Osiyo qit’asida ro‘yxatdan o ‘tgan mol yetkazib beruvchilar 
uchun Osiyo tiklanish va taraqqiyot banki (OTTB);
— turli xil fondlar (K now -H ow Foundation, U SA ID ) va 
boshqa tashkilotlar.
H ar qanday loyihani amalga oshirishda erkin bozordan xarid 
qilinadigan tovarlar va xizmatlarga ehtiyoj seziladi.

---

Masaian, ofis ishini tashkil etish uchun kompyuterga, shahar 
suv ta ’minoti tizimini modernizasiya qilish uchun yangi nasoslarga, 
qurilish ishida injener xizmatiga ehtiyoj seziladi.
Jah o n banki tom onidan moliyalashtiriladigan to variar va 
xizmatlar xaridini amalga oshirish qoidalari «XTTA qarzlari va 
XRA kreditlari hisobidan xaridni amalga oshirish bo ‘yicha 
Q ollanm a» keltirilgan va quyidagi usullami nazarda tutadi:
— xalqaro tanlov savdosi;
— milliy tanlov savdosi;
— xalqaro yopiq savdolar;
— yagona manbadan xarid qilish.
Qo'llanmada har bir jarayonni amalga oshirish muddatlari aniq 
ko'rsatilgan, har qanday vaziyatlarda harakatlar ketma-ketligi, 
tom onlarning huquq va majburiyatlari, shuningdek, xaridning 
murakkab turi sifatida, xalqaro tanlov savdolarini amalga oshirish 
aniq yoritilgan.
Xaridni amalga oshirish uchun XMIlar tomonidan qo'lla- 
niladigan usullar, shuningdek, loyihalarni amalga oshirishda 
qo‘llaniladigan qoidalar, jarayonlar ko‘p jihatdan yuqorida ko'rib 
o ‘tilgan YuNSITRALning «Tovarlar va xizmatlar xaridi to‘g‘ri- 
sida»gi namunaviy qonuni bilan o‘xshashlikka ega.
Shunday qilib, xalqaro hamjamiyat yetkazib berilgan tovarlar 
va k o ‘rsatilgan xizm atlar uch u n jamiyat mablag‘larini, soliq 
to'lovchilar mablag‘lari b o ‘ladimi (rivojlangan mamlakatlarda 
d a v la t x a rid i u c h u n ) y o k i X M Ilari is h tiro k c h ila rin in g
mablag‘larini (Jahon banki, ETTB loyihalari uchun xarid), uni 
sarflashda shartnom a tu zish n in g tanlov texnologiyalaridan 
foydalanmoqda.
Umuman, raqobat asosida tashkil etilgan xarid sotib olingan 
tovarlar va xizmatlarga xarajatlarni qisqartirishga, xarajatlarni 
amalga oshirish samarasini ta ’minlaydi va davlat mablag'lari 
hisobidan buyurtm alam i joylashtirishda korrupsiya darajasini 
tushirishga yordam beradi.