Densawliqti saqalaw ministirligi

Shigellyoz yamasa dezinteriya qozg’atiwshilari shigella turkimine tiyisli mikroblar topari esaplanadi. Dezinteriya qozg’atiwshilarin birinshi ma’rte 1891 jilda rus alimi Grigorev, 7 jil o‘tkennen keyin SHig (Yapon alimi), keyinshelik bolsa basqa tu’rlerin SHmits-SHtutser, Boyd, Novgorodskiy ha’m basqalar tapqan.Zamanagoy xaliqaraliq klassifikatsiya boyinsha shigellalar 4 turge bolinedi
1. Sh. Dizenteriae
2. Sh. Flexner
3. Sh. Boydii
4. Sh. Zonne
Bakterial dezinteriya epidemik tarqaliwina beyim, tiykarinan juwan ishek silekey perdesinin’ isiniwi, ish ketiwi, najasta silekeyli zat ha’m qan aralaspalari ajralip shig’iwshijug’imli kesellik esaplanadi.
Dizenteriya qozg‘atiwshilari adam organizminen sirtta jasay aliwi sirtqi ortaliqtin’ ha’r tu’rli sharayatlarina baylanisli; tik tu’setitug’in quyash nuriastinda 30 minutta, 60 dareje temperaturada 10-120 min o’tip o’ledi. Olar 40 kunge shekem muz astinda tiri jasawi mumkin. Suwda bolsa 2 ayg’a shekem jasawi mumkin. Najasta 10-15 kun, ig’al topiraqta 1 aydan ko’birek tiri qaliwi mumkin
Dizenteriya keselliginde infeksiya deregi tiykarinan o’tkir ha’m xronik forma menen kesellengen adamlar. Dezenteriyanin xronik formasi waqti waqti menen hawij berip turiwi mumkin. Bunan tisqari tranzitor tasiwshilar da bar..
Bazi nawqaslarda o’tkir protses xronik protseske o’tiwi mumkin bunda nawqas 4-6 ay dawaminda ha’m onnan ko’p epidemiyalogik qawipli esaplanadi. Dezenteriya tipik ishek infeksiyasi bolip og’an fekal-oral mexanizmi tan ha’m jug’iw birlemshi, araliq faktorlar ja’rdeminde a’melge asadi. Birlemshi ha’m araliq faktorlarg’a topiraq, shibinlar, pataslang’an qollar, shigellalar menen pataslang’an buyimlar ha’m suw tiyisli. Bazi bir hallarda bolsa tekg’ana aqirg’I factor boliwi mumkin, yag’niy balalr oyinshiqlari, u’y rozgar buyimlari, mikroblar menen pataslang’an qollar ham aziq –awqatlar solar qatarinda.
Zonne hamde Flesksner shigellalari suwda ko‘beyip o‘siwi mu’mkin, lekin Zonne shigellasi suwda o‘zinin’ virulentligi paseyiwi menen pariqlanadi. Dezenteriyada keselleniwdin’ o’siwi u’lken ja’rdem beriwshi faktorlardin’ biri bul sotsiyal factor bolip esaplanadi. Bu’gingi ku’nde qalalarda xaliqtin’ tig’iz jaylasiwi, uliwmalasqan karxanalarinin’ kopligi ha’m sanitariya epidemiyalogiya qag’iydalarinin’ qopal tu’rde buziliwi dezenteriya keselliginin’ ko’beyiwine sebep bolmaqta. Dezinteriya keselliginin’ tarqaliwinda factor bolip su’t o’nimleride xizmet qilmaqta. Su’t ha’m su’t onimlerinde shigellalar jaqsi ko’beyedi. Joqarida aytilg’aninday su’t ha’m su’t o’nimleri jardeminde epidemic ha’wij aliwlar Zonne shigellasina ta’n bolip esaplanadi. Fleksner shigellasi suw faktori ja’rdeminde kobirek keselleniwlerdi ju’zeghe shig’aradi. Ozbekistan sharayatinda ko’birek Fleksner shigellasi ushraydi, bunda sotsiyalliq faktordin epidemic protseske jaman ta’siri ju’zege shig’adi, sebebi ishimlik suwi menen xaliq toliq taminlenbegenligi. Fleksner ha’m Zonne shigellalari bir-birinen kesellik keltirip shig’ariwshi faktorlardan tisqari, klinik keshiwi menen ha’mde kesellikten keyin qaldiratug’in asartlari menende pariq etedi. Bakteriya tasiwshiliq subklinik ko’riniste ya’kiy tranzitor tasiwshiliq ko’rinisinde ju’zege shig’adi. Olar sirtqi ortaliqqa qisqa waqit aralig’inda bakteriyalardi ajratiwi mumkin. Dezenteriyanin’ tarqaliw jollari basqa ishek infektsiyalarinday ha’r turli. Tuwridan tuwri nawqastin’ janinda boliwdin ahmiyeti u’lken, sebebi nawqas ajratqan najas penen pataslang’an qollari, dezenterya mikroplari tu’sken buyimlari arqali dezenteriya buyimlari arqali dezenteriya qozg’atiwshilari tezlik penen tarqaladi. Dezenteriyta keselliginin’ klinik keshiwi o’zinin’ polimorflig’I menen, yag’niy ha’r tu’rligi menen pariqlanadi. Dezenteriya keselliginin’ awir yakiy jen’il keshiwi qaysi shigella shaqiriwi, onin’ virulentligi ha’m makroorganizm individual qa’siyetine baylanisli.
SHigellyozlarda epidemiologik baqlawdi sho’lkemlestiriw.
Epidemiologik baqlaw shigellyozlarda ham basqa keselliklerdegi siyaqli 3 tiykarg’I bo’limnen ya’kiy basqishtan ibarat:
a) Epidemik protses ha’m kesellengenler haqqinda axbaratti toplaw
b) epidemik protseske diognoz qoyiw.
v) basqariwjumislarin a’melge asiriw.
Epidemik protses ha’m kesellengenler haqqindag’I axboratlar to’mendegilerdi orinlawdi ko’rsetedi:
1. Xaliq ortasinda (balalar ha’mu’lken jastag’I adamlar arasinda bo’lek) shigella tasiwshiliqti ha’m turaqli rawishte keselleniw da’rejesin aniqlap turiw lazim.
2. SHigellalar atrap-ortaliqta aziq awqat o’nimlerinde, suwda, suwda ha’m basqa obiyektlerde tarqlga’nligi mag’lumatlarin toplaw.
3. Nawqaslardan ajratip alingan shigellalardin’ tu’rlerin aniqlap, antigenlik strukturasi ha’m bioximiyaliq tuwindilarin, yag’niy mannit tarqaliw yaki tarqalmag’anlig’I ya’kiy laktoza tarqaliw qabiyletin ha’m antibiotiklerge shidamlig’in aniqlaw kerek.
Joqarida ko’rsetilgen mag’lumatlardi u’zliksiz rawishte toplaw ushin epidemioliklar basqa meditsina xizmetkerleri menen birgelikte islewi kerek.
Operativ (tezlik penen o’tkiziletug’in) epidemiologik analiz
Bul analiz keselikke ta’sir etiwshi faktorlardi ha’m olarg’a ta’’sir etiw dawirinin’ qashan baslang’anlig’in aniqlaw maqsetinde o’tkiziledi. Bunin’ ushin ha’r ku’ni ha’ptelik ushrag’an kesellikler da’rejesin kesellengenler jasi, ka’sibi ha’m bul keselliktin’ kelip shig’iwin, kesellik kelip shiqqan aymaqlardi gu’zetip bariladi. Bunda tek shigellalar menen keselleniw da’rejesi da analiz qilinadi. Bunnan tisqari jelinetug’in aziq awqat, suw, su’t, qatiq onimlerinin’ sipati, uliwmalasqan awqatlaniw karxanalarinin’ sanitariya awqali haqqinda mag’lumatlardi analiz qiliw, olardi labaratoriya tekseriw usillarinan o’tkizip turiw.
Retrospektiv epidemiologik analiz
1. Kesellikdin’ ko‘p jilliq dinamikasi ha’m ha’r jilliq dinamikasin analiz qiliw.
2. SHigellyoz keselliginin’ ha’r turli aymaqlarda, ha’rtu’rli jastag’I ha’m ha’r tu’rli sotsiyal gruppalar ortasinda tarqalg’anlig’in analiz qiliw.
3. Retrospektiv epidemiologik analiz na’tijelerin uliwmalastirip shigellalarg’a qarsi gu’res is-ilajlar da’rejesi tiykarlap beriledi. Epidemiyalogik baqlawdin’ basqariwshiliq jumislarin a’melge asiriw retrospektiv epidemiyalogik analiz na’tijelerine tiykarlanadi ha’m usi tiykarda shigellozlarg’a qarsi guresiw ushin kvartal, jilliq ha’m bes jilliq rejeler du’ziledi. Usi rejelerdi orinlaniwi baqlanadi. Epidemiyag’a qarsi is-ilajlar