DƏrs 1 alman diLİNİN ƏLİfba sistemi
Yüklə 137,94 Kb.
|
|
İndi isə nisbi əvəzliklərin müxtəlif hallarına uyğun olan nümunələrə baxaq: TƏKDƏ \\ SINGULAR Nominativ Mənimlə danışan qadın onun anasıdır. Nominativ Die Frau, die mit der Lehrer spricht, ist ihre Mutter. Genitiv Oğlu bizimlə işləyən kişi onun dostumdur. Genitiv Der Mann, dessen Sohn mit uns arbeitet, ist sein Freund. Dativ Mənim danışdığım müəllim bizim universitetdə işləyir. Dativ Der Lehrer, mit dem ich spreche, arbeitet in der Universität. Akkusativ Sənin gördüyün adam bu şəhərdə yaşayhır. Akkusativ Der Mensch, den du siehst, lebt in dieser Stadt. CƏMDƏ- PLURAL Nominativ Mənimlə danışan qadınlar onun xalalarıdır. Nominativ Die Frauen, die mit der Lehrer sprechen, sind ihre Tanten. Genitiv Oğulları bizimlə işləyən kişilər onun dostlarıdır. Genitiv Die Männer, deren Söhne mit uns arbeiten, sind seine Freunde. Dativ Mənim danışdığım müəllimlər bizim universitetdə işləyirlər. Dativ Die Lehrer, mit denen ich spreche, arbeiten in unserer Universität. Akkusativ Sənin gördüyün adamlar bu şəhərdə yaşayhırlar. Akkusativ Die Menschen, die du siehst, leben in dieser Stadt. İndi siz özünüz də verilmiş nümunələrə müvafiq cümlələr qurmağa cəhd edin. DƏRS 2.6 ALMAN DİLİNDƏ QAYİDİŞ ƏVƏZLİYİ
Bu dərsimizdə alman dili qayıdış əvəzliklərinin öyrənilməsinə başlayırıq. Alman dili qayıdış əvəzliklərini başa düşə bilmək üçün gəlin əvvəlcə azərbaycan dilində bunun nə olduğunu yadımıza salaq. Daha əyani olmaq üçün bir felə müraciət edək. Məsələn yumaq felinə. Biz yumaq felini deyərkən nəyisə yumağı başa düşürük. İndi isə bu feli bir qədər başqa cür işlədək, yəniyumaq formasında deyil, yuyunmaq kimi işlədək. Bu zaman məhz hərəkəti edən şəxs hərəkəti öz üzərində edir. Yəni nəyisə yumağı deyil, məhz özünü yumaq kimi başa düşülür. Bu isə odeməkdir ki, hərəkət icraçının üz üzərinə "qayıdır" və "qayıdış fel" sözü də elə buradan yaranır. "Qayıdış fel"in düzəlməsi ilə əlaqədar biz burada fonetik olaraq nələrin baş verdiyini görürük, yəni "qayıdış fel" necə düzəlir? Bu sualın cavabını birinci şəxsin təki, yəni "mən" üçün indiki zamanda izah etməyə çalışaq: 1. adi yumaq felinin kökünə yun əlavə edilir (təxminən əmr forması düzəlir), /yuyun/ 2. bunun üzərinə indiki zaman şəkilçisi ur əlavə edilir, /yuyunur/ 3. daha sonra isə şəxs şəkilçisi am artırılır, /yuyunuram/. Beləliklə "qayıdış fel" hazır oldu. İndi isə alman dilinin qayıdış əvəzliyi ilə tanış olaq. Alman dilində qayıdış əvəzliyi sich olaraq qəbul edilmişdir və alman dilində "das Reflexivpronomen" kimi anlaşılır. Alman dilində "qayıdış fellər" sich qayıdış əvəzliyinin felin əvvəlinə ayrıca olaraq artırılması ilə düzəlir. Yəni, azərbaycan dilıinin yumaq feli alman dilinə waschen kimi tərcümə edildiyini nəzərə alaraq onun "qayıdış formasını", yəni yuyunmaq formasını düzəltmək üçün waschen felinin əvvəlinə ayrıca yazılmaqla sich qayıdış əvəzliyini artırmaq kifayətdir. Beləliklə, sich + waschen = sich waschen Biz alman dilində "qayıdış felin" düzəldilməsi ilə tanış olduq. Bu isə o deməkdir ki, harada qarşısında sich olan fel görsək, biləcəyik ki, bu qayıdış feldir. Amma sich qayıdış əvəzliyi şəxslərə görə dəyişilə bilir, yəni təsrif edilir. Deməli, biz onu həmişə sich kimi deyil, başqa formada da görə bilərik. Onun başqa formalarını da tanıya bilmək və ya sich qayıdış əvəzlikli felləri özümüzün də şəxsə görə dəyişə bilməyimiz üçün mütləq sich qayıdış əvəzliyinin təsrifini nəzərdən keçirmək lazımdır.
Fikir verirsinizsə sanki mən iki cədvəl vermişəm, yəni sich qayıdış əvəzliyi iki dəfə təsrif edilmişdir. Birinci təsrif formasında 1-ci və 2-ci şəxsin təkində sich qayıdış əvəzliyi şəxs əvəzliklərinin Akkusativ halı ilə eynidir. İkinci təsrif formasında isə 1-ci və 2-ci şəxsin təkində sich qayıdış əvəzliyi şəxs əvəzliklərininDativ halı ilə eynidir. Galan bütün şəxslər üçün hər iki təsrif formasında sich qayıdış əvəzliyi müvafiq şəxslər üzrə eynidir. O da maraqklı haldır ki, 3-cü şəxsin təkində, cəmində və hörmət mənasında sich qayıdış əvəzliyi ümumiyyətlə dəyişilmir. Buradan bir sual yaranır ki, nə üçün birinci təsrif formasında 1-ci və 2-ci şəxsin təkində sich qayıdış əvəzliyi şəxs əvəzliklərinin Akkusativ halı ilə, amma ikinci təsrif formasında isə 1-ci və 2-ci şəxsin təkində sich qayıdış əvəzliyi şəxs əvəzliklərinin Dativ halı ilə eynidir. Yəni nə zaman Akkusativ və nə zaman Dativ halla eyni olmalıdır. Gəlin fikrimizi bir qədər də anlaşıqlı edək və sualı təxminən belə qoyaq: "Sich" qayıdış əvəzliyi nə vaxt Akkusativdə və nə vaxt Dativdə təsrif edilir? Bu sualın cavabını isə mən Sizə nümunələrlə bacardığım qədər anlaşıqlı izah etməyə çalışacağam. Baxın əvəlcə mən Sizə azərbaycan dilində nümunə verirəm, yəni belə bir çox sadə cümlə: 1. Mən yuyunuram. Alman dilində qarışılığı: 1.Ich wasche mich. Indi isə ikinci nümunə: 2. Mən əllərimi yuyuram.
Verilmiş iki nümunə cümlədən yəqin ki, Siz özünüz artıq nə isə başa düşdünüz. Birinci cümlədə 1.Ich wasche mich. ümumiyyətlə yuyunmaqdan danışılır. Yəni konkret olaraq bədənin hansı hissəsinin yuyulması bəlli deyil. İndi isə mən daha anlaşıqlı olsun deyə belə deyirəm: Bu cümlədə Akkusativ halda olan Objekt yoxdur, yəni Akkusativ Objekt yoxdur. QAYDA: Cümlədə Akkusativ Obyekt yoxdursa, bu zaman sich qayıdış əvəzliyiAkkusativdə təsrif edilir. İndi isə ikinci nümunə cümləyə fikir verin. 2.Ich wasche mir meine Hände. Burada konkret olaraq bədənin nahsı hissəsinin yuyulması bəllidir. Yəni, cümlədə Akkusativ Obyekt var. QAYDA: Cümlədə Akkusativ Obyekt varsa, bu zaman sich qayıdış əvəzliyi Dativdə təsrif edilir. Alman dilində də azərbaycan dilində olduğu kimi kifayət qədər qayıdış fellər vardır. Mən Sizə daha tez-tez rast gəlinən qayıdış fellərin siyahısını verirəm. Amma unutmayın ki, bunlardan başqa da bir çox qayıdış fellər vardır: Liste häufiger Reflexivverben
Çox ümid edirəm ki, mən Sizə sich qayıdış əvəzliyi və onun təsrifi ilə əlaqədar nələrisə başa sala bildim.
DƏRS 3.1 KÖMƏKÇİ FELLƏR
Alman dilində köməkçi fellər deyərkən əsasən haben, sein və werden fellərindən danışılır. Əlavə olaraq tun köməkçi feli də vardır amma bu fel machen - etməkfelinin sinonimi kimi daha çox əsas fel kimi işlənir. haben və sein fellərinin təsrifi:
haben felinin tərcümə imkanları: 1-ci mənası 1.malik olmaq Bu mənadan azərbaycan dilində nə yazılı, nə də şifahi formada istifadə edilmir. Yəni azərbaycanlı demir ki, Mən bir avtomobilə malikəm. Azərbaycanlı deyir ki, Mənim bir avtomobim var. Buna görə də haben feli əsasən 2-ci və 3-cü mənada, yəni: 2-ci mənası 2. VAR mənasında daha çox istifadə edir. Məsələn:
3-cü mənası 3. yoxdur mənası məhz bu felin 3-cü mənasıdır. Bu məna alman dilində inkar hissəciyi kimi tanınan kein sözünün qeyri müəyyən artikli əvəz etməsi ilə düzəlir. Alman dilində buna inkar artikli də deyirlər. Gəlin fikrimizi haben felinin var mənası üçün quduğumuz cədvəllə əsaslandıraq:
DİQQƏT! UNUTMAYIN! haben feli əsasən bütün isimlərin 1. qeyri müəyyən artikllə 2. Akkusativ / Təsirlik halda işlənilməsini tələb edir. (kişi cins:einen X, qadın cins:eine X, orta cins:ein X) (kişi cins:keinen X, qadın cins:keine X, orta cins:kein X) Bu nümunədə biz şərti olaraq avtomobil sözünü götürdük. Amma bu sözü istənilən konkret və ya mücərrəd bir isimlə də əvəz edə bilərik. Sein felinin tərcümə imkanları: Gəlin bu felin bizə məlum olan mənalarına fikir verək: 1-ci mənası 1.-am, -əm 2.-san, -sən 3.-dır, -dir, -dur, -dür 4.-ıq, -ik, -uq, -ük 5.-sınız, - siniz, sunuz, sünüz 6.-dırlar, -dirlər, -durlar, -dürlər müvafiq şəxslərə uyğun şəkilçilər kimi işlənərək canlı və cansız, konkret və abstrakt olan hər bir şeyin: insanın, heyvanın, canlının və cansızın, keyfiyyətin və s. məhz həmin şey, məhz həmin cür olduğunu, məhz belə olduğunu, kiminsə razılığını və s. təsdiq edir. Məsələn:
Biz bu nümunələrin sayını sonsuzluğa qədər də artıra bilərik. 2-ci mənası 2.deyil Sein felinin 2-ci mənası sadəcə 1-ci mənanın inkarı kimi qəbul edilmədir və bunicht və kein inkar hissəcikləri vasitəsi ilə düzəlir. Fikrimizi yuxarıda sein felinin 1-ci mənası üçün qurduğumuz cədvəllə əsaslandıraq:
3-cü mənası 3. var Fikir verirsinizsə bu məna haben felinin 2-ci mənasına uyğun gəlir. Amma Bu mənaların yalnız səslənməsi və yazılışı eynidir, daşıdıqları anlam isə başqadır. Əgərhaben felinin var mənasına baxsaq, bu məna mənsubluq, yiyəlik, sahiblik, yəni kiminsə nəyəsə və ya nəyinsə nəyəsə malik olduğunu bildirir.Yuxarıda verilmişhaben felinin 2-ci mənasına aid nümunələr fikrimizi təsdiq edir. sein felinin var mənası sadəcə əşyanın, varlığın, məvhumun haradasa olduğunu- haradasa var olduğunu bildirməklə alman dilində mövcud olan es gibt, yəni varifadəsinin danışıqda sinonimi kimi çıxış edir. Sein felinin var mənasında işlədildiyi istənilən bir yerdə onu asanlıqla es gibt ifadəsi ilə əvəz etmək olar. Haben felinin 2-ci mənasından fərqli olaraq burada heç bir mənsubluqdan, sahiblikdən söhbət getmir. Gəlin nümunələrə baxaq:
4-cü mənası 4. yoxdur Bu mənanı sein feli də eynən haben feli kimi kein inkar hissəciyi vasitəsi ilə əldə edir. Yuxarıdakı cədvəldən istifadə edərək fikrimizi təsdiq edək.
Gördüyümüz kimi bu məna da haben felinin 3-cü mənası kimi yazılır və səslənir. Amma artıq haben feli ilə sein felinin daşıdıqları anlam yükünün nə ilə fərqləndiyini biz bacardığımız qədər izah etdik. Ona görə də azərbaycan dilində bu mənaların eyni yazılışları və səslənmələri bizi çaşdırmalı deyil. WERDEN felinin təsrifi Werden feli azərbaycan dilinə əsasən: 1. "-acaq","-əcək", "-yacaq", "-yəcək" gələcək zman düzəldən şəkilçilər kimi 2. bəzən cümlədə müstəqil olaraq əsas fel kimi işlənilə də bilir. 3.Passivdə bütün zaman formalarının düzəldilməsində köməkçi fel kimi Amma hər şeydən əvvəl gəlin bu felin təsrifi ilə, yəni şəxslər üzrə dəyişilməsi ilə tanış olaq: ich werde
İndi isə gəlin bu felin yuxarıda verilmiş hər üç mənası üçün nümunələrlə tanış olaq: 1. "-acaq","-əcək", "-yacaq", "-yəcək" gələcək zman düzəldən şəkilçilər kimi
2. bəzən cümlədə müstəqil olaraq əsas fel kimi işlənilə də bilir. Ich werde Deutschlehrer. Mən alman dili müəllimi olacağam. Du wirst Ingebnieur. Sən mühəndis olacaqsan. Sie wird Ärztin. O (qız) həkim olacaq. 3.Passivdə bütün zaman formalarının düzəldilməsində köməkçi fel kimi Bu haqqda Passivin düzəldilməsinə baxın. DƏRS 3.2 MODAL FELLƏR Alman dilində cəmisi aşağıda verilən 6 modal fel mövcuddur: wollen- istəmək (planlaşdırmaq, etməyə hazır olmaq mənasında)
müssen- malı, məli (öz istəyi ilə, öz planına uyğun) sollen- malı, məli (başqasının istəyi ilə, məcbüri və ya xahişə görə) können- bacarmaq (fiziki və zehni) dürfen- bacarmaq (icazəsi olmaq, etməyə ixtiyarı olmaq) Amma mögen modal felindən əmələ gələn və "istərdim" kimi başa düşülən möchten feli də bu fellər sırasında işlənir və daha çox wollen felinin yerində işlənir, yəni onu əvəz etməklə daha çox etika, nəzakət və felin arzu formasını bildirir. Fellərin şəxsə görə diyişilməsi zamanı möchten feli də modal fellərin şəxsə görə dəyişilməsi qaydasına tabe olur. Amma bu feli 7-ci modal fel kimi qəbul etmək lazım deyil. Biz gələcəkdə bu felin mögen felinin törəməsi olduğunu biləcəyik. İndi isə gəlin modal fellərin şəxslər üzrə dəyişilməsi ilə tanış olaq: modal fellərin şəxsə görə dəyişməsi / təsrifi Modal fellər şəxsə görə dəyişərkən "sollen" feli müstəsna olmaqla təkdə qalan diqər fellərin kökü dəyişir. Həm də ən çox ona diqqət yetirməliyik ki, 1-ci və 3-cü şəxsin təkində şəxs sonluğu qəbul edilmir, yəni 1-ci və 3-cü şəxsin təki eyni formada olur. Gəlin modal fellərin şəxslərə görə dəyişməsi cədvəlində fikrimizi daha da əyaniləşdirək.
Modal fellərin əsas fellərdən fərqi odur ki, modal fellər hərəkət bildirmir, sadəcə hərəkətə münasibəti bildirir. Nümunə: - Mən alman dilini öyrənirəm. - Ich lerne deutsche Sprache. cümləsində «öyrənmək» (lernen) əsas feldir və hərəkət bildirir. Yəni nə etdiyimizi bildirir. İndi isə 2-ci nümunəyə baxaq: Nümunə: - Mən alman dilini öyrənmək istəyirəm. - Ich will deutsche Sprache lernen. cümləsindəki «istəmək» feli, yəni «wollen» feli hərəkəti deyil, hərəkətə münasibəti bildirir. modal felli nəqli cümlələr 1. Tərkibində modal fel olan nəgli cümlədə əsasən cümlə üzvlərinin sıralanması aşağıda verildiyi kimi olur:
Nümunə:
Tərcüməsi: - Mən Bakıda alman dili öyrənmək istəyirəm. modal felli sual cümlələr Adi sual cümlələrində olduğu kimi tərkibində modal fel olan sual cümlələri də 2 yerə bölünür: 1. Sual sözsüz sual cümlələri
Tərkibində modal fel olan sual sözsuz sual cümlələrində:
Fikrimizin təsdiqi üçün yuxarıda verilmiş tərkibində modal fel olan nəqli cümləyə müraciət edək. Nəqli cümlə
İndi isə bu nəgli cümlədən sual sözsüz sual cümləsi düzəldək: Sual cümləsi
modal felli sual sözlü sual cümlələri 3. Tərkibində modal fel olan sual sözlü sual cümlələrində 1-ci yerdə sual sözü, 2-ci yerdə modal fel, sonra qalan cümlə üzvləri və nəhayət cümlənin sonunda əsas fel məsdər formasında yazılır. Fikrimizi daha da aydınlaşdırmaq üçün nümunə kimi qötürdüyümüz nəgli cümlədən indi isə sual sözlü sual cümləsi düzəldək: Nəqli cümlə
Sual cümləsi
Tərkibində modal fel olan sual sözlü sual cümləsində cümlə üzvlərinin sıralanması aşağıdakı kimidir:
Bu isə o deməkdir ki, bütün cümlə növlərində ancaq və ancaq modal felin yeri dəyişir, əsas fel isə həmişə məsdər formasında cümlənin sonunda yazılır.
DAIMI ÖNLÜKLÜ FELLƏR
Daiumi önlüklü fellər deyərkən elə fellər başa düşülür ki, onların özlərinin xüsusi önlükləri vardır və bu fellər həmişə məhz öz önlükləri ilə birlikdə işlənilir. Hər bir önlük isə müəyyən bi hal tələb edir. Deməli, biz daiumi önlüklü felləri əzbərləyib yadda saxlamalıyıq. Mən Sizə daha çox rast gəlinən daimi önlüklərin siyahısını və onlara aid kifayət qədər nümunələr verəcəyəm. Siz isə həmin siyahıdan Sizə lazım olan önlüklü felləri tədriclə əzbərləməyə çalışmalısınız. Biz alman dilini öyrənmək istəyiriksə bu da dil üçün ən vacib olan komponentlərdəndir. Bilirəm ki, azərbaycan dilində önlük olmadığı üçün belə felləri yadda saxlamaq qismən çətindir. Amma başqa yolumuz da yoxdur. Beləliklə, daimi önlüklü fellərin siyahısı:
Beləliklə Siz daha tez-tez rast gəıinən daimi önlüklü fellərin siyahısı ilə tanış oldunuz. Bir daha yadda saxlayın ki, daimi önlüklü fellərdən istifadə zamanı bu qaydaya ciddi riayyət olunmalıdır. Fikrimizi daha da aydınlaşdırmaq üçün bu fellərdən biri ilə, misal üçün : warten - gözləmək felindən istifadə edərək bir nümunə cümlə qurmaq istəyirəm. Bunun üçün nəyə fikir verməliyəm? 1. bu fel hansı önlüyü tələb edir 2. həmin önlük hansı halı tələb edir 3. önlükdən sonra gələn ismin cinsi nədir 4. həmin cinsli isim müvafiq halda necə olmalıdır Əgər mən bütün bu suallara düzgün cavab versəm, deməli qurduğum cümlə də qrammatik olaraq doğru olacaqdır. İndi isə cümləni quraq:
Mən bu cümləni qurarkən fikir verdim ki, 1. warten feli auf önlüyü tələb edir 2. auf önlüyü Akkusativ halı tələb edir 3. mein Freund ismi kişi cinslidir 4. kişi cinsi üçün mein yiyəlik əvəzliyi Akkusativdə meinen olur. Beləliklə mən qurduğum cümlənin qrammatik olaraq doğru olduğunu sübut etdim. Siz də biliyiniz və imkanlarınız daxilində istədiyiniz qədər belə cümlələr qura və onların qrammatik olaraq doğru olduğunu sübut edə bilərsiniz. DƏRS 3.5 YALNIZ HAL TƏLƏB EDƏN FELLƏR
Yalnız hal tələb edən fellər deyərkən nə başa düşülməlidir? Siz bilirsiniz ki, əsasən bütün dillərdə fellərin idarəsi, yəni onların özlərindən sonra gələn ismin hansı halda durmasını təkləb etmələri kimi qrammatik xüsusiyyətləri vardır. Bəs biz necə müəyyən edək ki, qarşımıza çıxan isim hansı halı tələb edir? - Bu sualı cavablandırmaq indi elə də çətin deyil. Nə üçün çətin deyil?: Biz bilirik ki, fellər şəxslərə görə, yəni cümlənin mübtədasına görə, daha başqa cür desək subjektə görə təsrif edilir. Bu isə o deməkdir ki, feldən heç bir zaman subyektə/mübtədaya sual verilməz. Çünki subjekt həmişə Nominativ halda olur və başqa halda ola bilməz. Bundan çıxış edərək belə qənaətə qəlirik ki, 0. feldən Subjektə sual verilmir. Yəni felin Nominativ tələb edir deməsi doğru deyil. 1. Biz 3.3 dərsimizdə fellərin heç bir zaman Genitiv hal tələb etmədiyini öyrəndik. 2. Biz 3.4 dərsimizdə daimi önlüklü fellərin siyahısı ilə tanış olduq. 3. Biz 3.3 dərsimizdə fellərin tələb etdiyi halı suallarfeldə sual verməklə təyin etməyi bildik, yəni: a) feldən çıxış edərək sonra gələn ismə - kimə? nəyə? (wem?) sualı verilirsə deməli fel Dativ hal tələb edir. b) feldən çıxış edərək sonra gələn ismə - kimi? nəyi? (wen?) sualı verilirsə deməli fel Akkusativ hal tələb edir. Bütün dediklərimizdən çıxış edərək yalnız hal tələb edən felləri necə təyin edək? 1. Felin daimi önlüklü olmadığını siyahı ilə təyin edək. Əgər fel daimi önlüklüdürsə, orad tam məlumat var.
1. Felin daimi önlüklü olmadığını siyahı ilə təyin edək. Əgər fel daimi önlüklüdürsə, orada tam məlumat var. 2. Genitiv hal tələb edə bilmədiyi bəllidir. 3.İndi isə lieben felindən çıxış edərək ondan sonra gələn ismə qalan 2 halın mevafiq suallarını verək: a).Mən sevirəm. (Burada: kimə? nəyə? suallarını vermək olmur, deməli Dativ də deyil.) b).Mən sevirəm. (Burada: kimi? nəyi? suallarını vermək olur, deməli Akkusativdir.) Beləliklə biz lieben felinin Akkusativ hal tələb etdiyini təyin edə bildik. Gəlin indi də helfen - kömək etmək felinə baxaq: Ich helfe meiner Schwester. Mən bacıma kömək edirəm. 1. Felin daimi önlüklü olmadığını siyahı ilə təyin edək. Əgər fel daimi önlüklüdürsə, orada tam məlumat var. 2. Genitiv hal tələb edə bilmədiyi bəllidir. 3. İndi isə feldə çıxış edərək feldən sonra gələn ismə qalan 2 halın mevafiq suallarını verək: a). Mən kömək edirəm. ( kimi? nəyi?, suallarını vermək olmur, deməli Akkusativ deyil.) b). Mən kömək edirəm. ( kimə? nəyə?), suallarını vermək olur, deməli Dativ hal tələb edir.) Amma belə hallar da var ki,: fel bir deyil iki halı da tələb edə bilir. Yəni cümlıədə bir neçə subjekt / isim varsa feldən çıxış edərək onlara həm Dativ, həm də Akkusativ halların suallarını vermək olur. Lakin belə bir halla da rastlaşmaq olur ki, 1. fel daimi önlüklü deyil 2. feldən Dativ halın sualını vermək olmur 3. feldən Akkusativ halın sualını vermək olmur Bu zaman bilməliyik ki, bu fellər də önlük tələb edirlər. Amma bu önlüklər daimi önlüklər deyil. Felin işlənmə yerindən və ondan çıxış edərək verilən suallardan aıslı olaraq önlüklər də, hallar da dəyişilə bilər. Yəni belə demək olar ki, bu önlüklər sərbəst önlüklərdir. Çünki, öz məqsədimizdən və marağımızdan asılı olaraq biz onları dəyişə bilirik. Daimi önlüklü fellərdə isə nə önlüyü, nə də halı dəyişmək bizim istəyimizdən asılı deyil. DƏRS 3.6 SƏRBƏST ÖNLÜKLÜ FELLƏR
Sərbəst önlüklü fellər deyərkən nə başa düşülməlidir? Biz bu suala artıq 3.5 dərsimizdə cavab vermişik. Biz orada araşdıraraq 1. daimi önlüklü fellərin nə olduğunu,
1. Ich arbeite im Zimmer. Mən otaqda işləyirəm. 2. Ich arbeite mit meinem Bruder. Mən qardaşımla işləyirəm. 3. Ich arbeite bei einer Firam. Mən bir firmada işləyirəm. 4. Ich arbeite von morgen bis abend. Mən səhərdən axşamadək işləyirəm. 5. Ich arbeite auf dem Dach. Mən evin damında işləyirəm. 6. Ich arbeite für einer Firam. Mən bir firma üçün işləyirəm. 7. Ich arbeite wegen der Zufriedenheit meiner Familie. Mən ailəmin əmin amanlığı naminə işləyirəm. Fikir verirsinizsə eyni bir fellə müxtəlif cümlələrdə müxtəlif önlüklər və müxtəlif hallar işlədilir. Belə nümunələrin sayını biz istədiyimiz qədər artıra bilərik. 1-ci nümunədə: in Dat.
FELLƏRİN 3 ƏSAS FORMASI
Fellərin 3 əsas forması deyərkən nə başa düşülməlidir? Bu suala cavab verməzdən əvvəl onu deyim ki, fellər haqqında danışarkən biz ilkin olaraq onların məsdərini nəzərdə tuturuq. Felin məsdəri dedikdə felin dəyişməmiş hissəsi, yəni şəxsi və zamanı bəlli olmayan forması anlaşılır. Amma təbii ki, biz fellərə həmişə məsdər formada rast gəlmirik. Onlar gah müxtlif şəxslər üzrə təsrif edilmiş, gah da müxtəlif zaman formalarında qarşımıza çıxır. Bu müxtəlifliklər içərisində daha çox lazımlılığına və daha tez-tez rast gəlinməsinə görə fellərin üç əsas forması anlayışı yaranmışdır. Üç əsas forma deyərkən 1. indiki zaman üçün əsas olan məsdər (əsasən III şəxsin təkini yadda saxlayın)
Yüklə 137,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|