Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının "Sosial-siyasi elmlər" bölməsi tərəfindən
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§2. HÜQUQ MƏDƏNİYYƏTİ Hüquq qaydalarını daha da möhkəmləndirmək, vətəndaşları müəyyən olunmuş qayda-qanunlara əməl etmək ruhunda tərbiyələndirmək, qanunların pozulması cəhdlərinə qarşı qəbuledilməzlik hissi aşılamaq işində hüquq mədəniyyətinin rolu böyükdür. Dövlət və hüquq quruculuğu kimi qanunların hazırlanması və əməli şəkildə tətbiqi elm və mədəniyyətin nailiyyətlərinə əsaslanır. Vətəndaşların yüksək mədəniyyəti, şüurluluğu və mütəşəkkliyi 83 eyni zamanda dövlət qanunlarının tələblərinə ciddi münasibət göstərməyin, demokratiya prinsiplərini həyata keçirməyin əsas şərtlərindəndir. Qanunçuluqla demokratiya, o cümlədən mədəniyyət arasında qarşılıqlı rabitə və asılılıq vardır. Yüksək səviyyəli hüquq mədəniyyəti yalnız qanunları formalı şəkildə bilməkdən ibarət olmayıb, həm də onlara hörmət etmək, qanunları tətbiq etməyi, icra etməyi bacarmaq deməkdir. Cəmiyyətdə hüquqi qaydaların möhkəmliyi cəmiyyət üzvlərinin qanunlara və qanunçuluğa hörmətlə yanaşmasına şərait yaradır, hüquq mədəniyyətinə, hüquqi biliklərə yiyələnmək hüquqa inamın formalaşması prosesini sürətləndirir. Buradan da cəmiyyətin mənəvi mədəniyyətinin mühüm elementi olan hüquq mədəniyyəti xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Hüquq mədəniyyəti cəmiyyətin ictimai-siyasi təşkili ilədə bağlıdır. Yüksək hüquq mədəniyyətinin olduğu mühit siyasi sistemin normal fəaliyyət göstərməsi üçün şərait yaradır. Bu sistemin hər bir sahəsi elə fəaliyyət göstərməlidir ki, qanuna tam müvafiq olsun, demokratiyanın yaratdığı imkanlardan məqsədyönlü istifadə etsin. İnsanların hüquqa, mövcud hüquq normalarına münasibətinin toplusu hüquq mədəniyyəti adlanır. Hüquq normalarının tələblərinə əməl etməyin vacibliyini insanlar şüurlu şəkildə dərk etməlidirlər. Deməli, hüquq mədəniyyətinin səviyyəsi həm vətəndaşların hüququ bilmək, başa düşmək dərəcəsindən, həm də bunu yerinə yetirməyin vacibliyini dərk etmələrindən asılıdır. - Hüquq mədəniyyəti hüquqi fikrin yüksək inkişaf səviyyəsində olduğunu təsdiq edir. Cəmiyyət üzvlərinin ümumi mədəniyyəti bu baxımdan hüquq mədəniyyəti qanunçuluğun vəziyyətinə, hüquq normalarına hörmətlə yanaşılmasına, vətəndaşların öz hüquqlarından istifadə 84 etmələrinə və öz vəzifələrini yerinə yetirmələrinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Qanunçuluğu möhkəmləndirməyin əsas amili hüquq mədəniyyətinin yüksəldilməsidir. Hüquq mədəniyyətinin yüksəldilməsi neqativ halların aradan qaldırılmasının ən mühüm vasitələrindən biridir. Hüquq mədəniyyətinin bu istiqamətdə inkişafı cinayət cəza tədbirlərinin getdikcə ictimai təsir tədbirləri ilə əvəzlənməsinə şərait yaradar. Qüvvədə olan qanunvericiliyin daha da təkmilləşdirilməsi, dövlət təşkilatları tərəfindən qanunçuluğa riayət olunmasının səviyyəsi, vətəndaşların pozulmuş hüquqlarının vaxtında və əsaslı şəkildə bərpası, hüquq qaydalarının sabitliyi, hüquq təhsilinin və tərbiyəsinin vəziyyəti, eyni zamanda qanunvericiliyin təbliği problemləri müasir dövrdə hüquq mədəniyyətinin əsas şərtlərindəndır. Hüquq mədəniyyətinin inkişafı formalizm, süründürməçilik və s. kimi mənfi halların da aradan qaldırılmasına öz təsirini göstərir. Bununla bağlı mövcud qanunların təsır gücünün artırılması da aktual məsələlərdəndir. Qanunvericilikdə öz əksini tapmış məsələlər nə qədər məntiqli və əsaslı olsa da çox vaxt praktikaya tətbiq olunmur və hiss olunmadan dondurulur. Hüquq normalarının təsir gücünü artırmaq üçün, onların yerinə yetirilməməyinin səbəblərini müəyyənləşdirmək üçün bu vəziyyəti yaradan səbəblər: öyrənmək lazımdır. Bunun üçün hüququn insanların davranışına təsir metodlarını bilmək vacibdir. İctimai, iqtisadi, mədəni, psixoloji və digər amillərlə bağlı olan bu metodların işlənib hazırlanması muasir dövrün ən aktual problemlərindən biridir. Qarşıya çıxan problemlərin təxirəsalınmadan yerinə yetirilməsi dövdət icra orqanlarının işinin yaxşı qurulmasından da asılıdır. Eyni zamanda vəzifəli şəxslərin hüquq mədəniyyətinin yüksəldilməsinin də böyük əhəmiyyəti vardır. Bunun üçün hüquq mədəniyyətini yüksəltmək istiqamətində dövlət aparatı ilə ictimai təşkilatların əlaqəli 85 fəaliyyəti zəruridir. Müasir dövrdə dövlət idarəetmə orqanlarının qarşısında çox mühüm və böyük vəzifələr dayanır. Belə ki, bir milyondan artıq qaçqını və torpağının 20 faizindən çoxunun işğal altında olan ölkədə hüquq mədəniyyətini yüksəltmək ölkənin bütün ehtiyat qüvvələrindən düzgün və yerində istifadə olunmasına şərait yaradar. Bunun üçün idarəetmə aparatı hüquq mədəniyətinin bütün elementlərindən istifadə edərək, əlaqədar orqanları, hüquq statusu ilə bərabər, həm də idarəetmə prosesini nizamlamalı, idarəetmə orqanlarının fəaliyyəti üçün sabit optimal bir rejim yaratmalıdır. Əsaslandırılmamış qərarların verilməsinə müxtəlif orqanların vəzifələrində təkrarlara yol vermək olmaz. İdarəetmə aparatında hüquq mədəniyyətini daha da inkişaf etdirməyə, bunun tətbiqinin yeni forma və metodlarını artırıb tapmağa təşəbbüs göstərilməlidir. Xüsusi olaraq nəzərdə saxlanılmalıdır ki, hüquq mədəniyyətini yüksəltməyin bütün məsələləri kadrların hüquq hazırlığı ilə sıx bağlıdır. İdarəetmə aparatının rəhbərləri iqtisadiyyat, istehsalın təşkili, informatika və s. məsələlərdən əlavə hüququn əsaslarını da yaxşı bilməlidir. Çünki mövcud qanunların düzgün tətbiqi bundan, bu biliklərdən asılıdır. Belə olarsa, düzgün olmayan qərarların qəbul edilməsinə də yol verilməz. Son zamanlar iqtisadi göstəricilərin hüquqi baxımdan təhlili yonlarının təkmilləşdirilməsi getdikcə daha aktuallıq kəsb edir. İdarəetmə aparatı rəhbərlərinin hüqüq mədəniyyətini artırmaqla qarşıya çıxan problemlərin hüquqi baxımdan təhlili və iqtisadi baxımdan məzmunu metodlarını əlaqələndirmək mümkündür. Bunun üçün iqtisadyönümlü ali məktəblərdə son vaxtlar tədris olunan “Hüququn əsasları”, “İqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsi” fənlərinin mühüm elmi-nəzəri və praktiki əhəmiyyəti vardır. Cəmiyyətin həyatında mühüm rol oynayacaq savadlı kadrların hazırlanması dövlətçiliyimizin ali məqsədlərindən biridir. |