Dərs vəsaiti Bakı 2 Müq ə ddim ə

1 
 
 
 
 
B.M.ABDULLAYEV 
A.K.EYYUBOV 
 
 
 
D PLOMAT K YAZIŞMA 
Dərs vəsaiti 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakı- 
 

2 
 
Müqəddimə 
 
 
«Diplomatik  yazışma»  kitabı  IV  kursda  tədris  edilən 
«Diplomatik  yazışma»  fənni  üzrə  dərs  vəsaitidir.  Son  kursda 
tədris  olunan  «Diplomatik  yazışma»  fənni  tələbələrin  dörd  il 
ə
rzində  diplomatiyanın  müxtəlif  sahələrində  nəzəri  və  praktiki 
bilikləri 
mənimsəmələrini, 
ilkin 
tətbiqi 
vərdişlərə 
yiyələnmələrini  ehtiva  edir  və  əldə  etdikləri  biliklərdən 
diplomatik  fəaliyyətin  mühüm  bir  hissəsini  təşkil  edən 
diplomatik  yazışma  sahəsində  istifadə  etmə  bacarıqlarını 
formalaşdırmaq məqsədi daşıyır.  
Təbii  ki,  sənədlər  üzərində  praktiki  tapşırıqlar 
yazışmanın  nəzəri  aspektləri,  ayrı-ayrı  komponentləri  və 
özünəməxsusluqları  öyrənilmədən  mümkün  deyil.  Sabahın 
məzunları  diplomatik  protokol  və  etiket  qaydalarının,  düşüncə 
tərzinin  hansı  şəkildə,  hansı  standartlar  üzrə  kağızda  əks 
olunduğunu, diplomatik dilin necə inkişaf etdiyini bilməlidirlər. 
Eyni  zamanda  diplomatik  üslubun  digərlərindən  fərqlərini  və 
oxşar  cəhətlərini  daha  yaxşı  dərk  etmək  üçün  onların 
müqayisəli  təhlilini  aparmağı,  ilk  baxışda  sinonim  olan  sözlər 

3 
 
yaxud  kəlmələrin  diplomatik  yazışmada  istifadə  edilməsinin 
mümkün olub-olmadığını, yaxud tamam başqa cür məna verib-
verməyəcəyini  ayırmaq  bacarığına  sahib  olmalı,  sözün  yazılı 
ünsiyyətdə  əhəmiyyətini, onun tətbiq edənin məsuliyyətinin nə 
qədər yüksək olduğunu başa düşməlidirlər. 
Azərbaycan dili diplomatik yazışma dili kimi gəncdir, bu 
mənada  tələbələr  həm  bu  dilə  güclü  təsir  edən  beynəlxalq 
standartları,  həmçinin  dilimizin  spesifik  xüsusiyyətlərini 
mənimsəməli,  gənc  diplomatın  karyerasının  ilk  pilləsinin  çox 
vaxt  məhz  sənədlərin  tərtibatı  və  yazılışı  ilə  bağlı  olduğunu 
nəzərə  alaraq,  fənnə  maksimal  dərəcədə  məsuliyyət  və 
çalışqanlılıqla yanaşmalıdırlar. 
Yuxarıda  qeyd  olunanları,  həmçinin  azərbaycan  dilində 
diplomatik  yazışma  ilə  bağlı  ədəbiyyatların  kəskin  azlığını 
nəzərə  alaraq  yazılan  «Diplomatik  yazışmanın  nəzəri 
aspektləri»  dərs  vəsaiti  beynəlxalq  təcrübə  və  nəzəriyyəni  əks 
etdirməklə  yanaşı,  yerli  təcrübənin,  sənəd  nümunələrinin 
təhlilini  özündə  ehtiva  edir  və  tələbələrin  dərs  prosesində 
fəaliyyətlərinə yardımçı olmaq məqsədi güdür. 
 

4 
 
1. Yazışmanın diplomatın fəaliyyətində rolu və 
ə
həmiyyəti 
 
Diplomatiyanın  müxtəlif  sahələri  mövcuddur: 
danışıqların aparılması, kontaktların qurulması, diplomatik 
qəbullar və mərasimlərin təşkili və keçirilməsi, nümayəndə 
heyətlərinin  qəbulu  və  s.  Hər  birinin  özünəməxsus 
xüsusiyyətləri  işin  öhdəsindən  layiqincə  gəlmək  üçün 
diplomatdan  müvafiq  hazırlıq,  keyfiyyətlər,  biliklər  və 
tədricən  formalaşan  peşəkar  vərdişlər  tələb  edir.  Lakin 
onların  arasında,  bəlkə  də,  ən  önəmlilərindən  biri 
diplomatik yazışma, diplomatik sənədlərin hazırlanmasıdır. 
Adətən  diplomatlar  dedikdə,  yada  düşən  və  hətta 
bəzən  lətifələrin  yaranması  mənbəyinə  çevrilən  çoxsaylı 
qəbullar  və  görüşlər  diplomatların  yüksək  ranqlı 
nümayəndələrinə,  siyasi  hakimiyyətin  ali  təmsilçilərinə 
(prezident,  baş  nazir,  xarici  işlər  naziri,  səfir)  daha  çox 
səciyyəvidir.  Yüksək  və  orta  dərəcəli  diplomatların  isə 
gündəlik  fəaliyyətinin  böyük  bir  hissəsini  (tanınmış 

5 
 
diplomat, alim, professor V. .Popov yazışmanın diplomatın 
iş  vaxtının  80-90  faizini  tutduğunu  bildirir
1
)  sənədlərin 
tərtibatı  və  yazılışı  təşkil  edir.  Başqa  sözlə,  diplomatik 
fəaliyyətin  gündəlik  məkanı  dəbdəbəli  məkanların  parketi 
deyil,  yazı  masasıdır.  Bəs  görəsən,  diplomatik  yazışmaya 
bu  qədər  vaxtın  və  enerjinin  sərf  edilməsinin,  önəm 
verilməsinin səbəbi nədir? 
Tənəffüs 
ki  diplomat  taksinin  arxa  oturacağına  əyləşib 
qəbulda baş verənləri baş verənləri müzakirə edirlər. 
-  Təsəvvür  edirsən,  qraf  Lipmenin  manjetləri 
(paltar  qolunun  qatlanmış  hissəsi)  qəbul  olunduğundan 
yarımsantimetr dahauzun idi. Biabırçılıq! 
-  Hələ  bu  nədir!  Öz  gözümlə  gördüm:  ispan 
səfirinin  xanımı  balıq  üçün  cəngəli  meyvələr  üçün 
çəngəllə səhv saldı. Dəhşət! 
Bu an söhbətə taksi sürücüsü müdaxilə edir: 
- Arxamı sizə dönüb oturmağım mane olmur ki?! 
                                                           
1
 В.И.Попов. Современная дипломатия: теория и практика. М. – 2004, с. 412.  

6 
 
 
Diplomatiyada  sözün  böyük  əhəmiyyətini  tarixən 
həmişə  qeyd  ediblər.  Artıq  Qədim  Yunanıstanın  məşhur 
natiq  və  siyasi  xadimi  Demosfen  qeyd  edirdi:  «Səfirlərin 
sərəncamında  nə  hərbi  gəmilər,  nə  də  ağır  artilleriya,  nə 
qalalar  var:  onların  silahı  –  sözlər  və  əlverişli 
imkanlardır»
2
. Sözün sülh, barışdırıcı fəaliyyətdə rolundan 
Şə
rqdə də çox deyilib, çox yazılıb. Dahi Nizami yazırdı:  
«Elə söz vardır ki, yaramaz demək, 
Başqa bir dil ilə söyləmək gərək. 
Onu incə-incə söylərkən bir-bir, 
Ondan hər eşidən alar bir təsir
3
« 
 
 
«Söz  vardır  kəsdirir  başı,  söz  vardır  kəsər  savaşı»  - 
deyə Səfəvi dövlətinin yaradıcısı, siyasi xadim, sərgərdə və 
ş
air şah  smayıl Xətai vurğulayırdı
4
. 
 
Yuxarıda  misal  gətirilənlər  nə  qədər  gözəl  səslənsə 
də,  beynəlxalq  ünsiyyət,  dövlətlərarası  münasibətlər 
                                                           
2
www.ling-expert.ru/conference/langlaw1/langdiplomat.html
 
3
pə-sapa düzülməmiş incilər. Bakı, 1981. S. 50.  
4
Elə orada, S. 57. 

7 
 
deyilən sözlərin, verilən vədlərin şifahi sözə nisbətən daha 
ə
min,  daha  maddi  və  zaman  nöqteyi-nəzərindən  daha 
uzunmüddətli təsbitini – yazılı şəkildə əks olunmasını tələb 
edirdi.  Dövlət  başçılarının  danışıqlar  zamanı  qarşılıqlı 
şə
kildə  götürdükləri  öhdəliklər  Homerin  poemaları,  xalq 
dastanları  kimi  əsrlərlə  dildən-dilə  keçərək,  müəyyən 
təhriflərə və əlavələrə məruz qalaraq işlək ola bilməzdilər. 
Təbii ki, şifahi vədini pozan, sözünü çeynəyən şəxs yazılı 
sənədi  də  «unuda»  bilər,  lakin  bu  halda  onun  beynəlxalq 
qınaqdan  yayınma  imkanları  xeyli  məhdudlaşır.  Və 
təsadüfi  deyil  ki,  ilk  beynəlxalq  müqavilələr  daş,  qaya 
parçaları üzərində həkk olunurdu: əks olununların əbədiliyi 
və  sarsılmazlığını  nümayiş  etdirmək  üçün.  Bu  mənada 
Birləşmiş  Millətlər  Təşkilatının  qərargahının  foyesində 
günümüzə gəlib çatan ən qədim beynəlxalq müqavilənin – 
Misir çarı II Ramzeslə Hett çarı III Hattuşili sülh sazişinin 
mətninin  böyüdülərək  əks  olunması  da  rəmzi  xarakter 
daşıyır. 
 
Qeyd  edək  ki,  əvvəlki  dövrlərdə  yazılı  sənədlərin 
ömrü  şifahi  bəyanatdan  bir  o  qədər  də  uzun  deyildi. 

8 
 
Onların  təbii  qəzalar,  qəsdli  yaxud  təsadüfi  addım,  ən 
nəhayət,  sırf  zamanın  sınağı  və  saxlanma  şərtləri 
nəticəsində  yox  olmaları  ehtimalı  çox  böyük  idi.  Biz 
ə
minliklə  II  Ramzeslə  III  Hattuşili  arasında  bağlanmış 
adıçəkilən müqavilənin öz dövrünün yeganə bu tipli sənədi 
olmadığını  söyləyə  bilərik,  lakin  tarixi  hadisələr  və 
şə
rtlərin  təsiri  altında  digər  sənədlər  məhv  olaraq 
zəmanəmizə  çata  bilməmişdilər.  Tarixdə  sənədlərin  yox 
edilməsi  ilə  öhdəliklərindən  boyun  qaçıran  hökmdarlar  və 
dövlətlər  misalları  az  deyil.  Yaxud  da  hər-hansı  sənədi 
onilliklərlə  gizlədən,  yaxud  gizlətməyə,  görməməzlikdən 
gəlməyə çalışan siyasi xadimlər də mövcud olub (1939-cu 
ilin  Avropanın  işğalını  birgə  keçirmək  haqqında  SSR   ilə 
Almaniya arasında bağlanmış Ribbentrop-Molotov paktına 
ə
lavə  məxfi  protokolu  yada  salmaq  olar:  qısa  müddət 
ə
rzində  sənədin  tam  məzmunu  Qərb  dünyasına  məlum 
oldu, uzun illər ərzində bu faktı inkar edən rus siyasi tarix 
elmi də sonda bunu etiraf etməyə məcbur oldu).  

9 
 
 
 
 
 
 
Ribbentrop-Molotov paktına  
ə
lavə məxfi protokolunun əsli 
В.М.Молотов пакты имзалайыр 
Бейнялхалг ижтимаиййятин пактын 
имзаланмасына реаксийасы 

10 
 
 
 
 
 

11 
 
Maraqlıdır 
1)
  Qədim  Roma  ilə  müharibə  aparan  Makedoniya 
çarı  V  Filip  Rodos  hökmdarları  ilə  gizli  yazışma 
aparırdı.  Məğlub  olduqdan  sonra  V  Filip  bütün 
diplomatik  sənədləri  məhv  etməyi  tapşırdı
5
. 
ndinin  özündə  sənədlərin  yoxluğu  alimlər 
arasında  mövzu  ilə  bağlı  gərgin  diskussiyalar 
aparmaqlarına  səbəb  olur.  Bəzi  alimlər  belə 
sənədlərin, 
ümumiyyətlə, 
olmadığını 
və 
məlumatın uydurma olduğunu iddia edirlər. 
2)
  Rusiyadakı Moldova səfirliyinin hələ ki naməlum 
olan  əməkdaşları  səfirliyin  maşınları  üçün 
nəzərdə  tutulmuş  diplomatik  nömrələri  satmaqla 
məşğul  idilər.  2013-cü  ilin  may  ayında  rus 
tərəfinin  araşdırması  nəticəsində  məlum  oldu  ki, 
yerli 
Moldova 
Səfirliyinin 
12 
nəfərlik 
personalının  adına  xüsusi  seriyalı  qırmızı 
nömrələri  olan  60  bahalı,  əsasən  «Bentli» 
                                                           
5
http://diplomat-ceremonial.ru/diplomatia-drevnei-grecii/mezhdunarodnye-
obychai-v-epoxu-ellinizma.html
 
 

12 
 
markalı avtomobillər qeydiyyata alınıb. Səfirlikdə 
kimlərinsə RF X N nömrə almaqla bağlı ərizələrə 
dair  bütün  sənədləri  məhv  etdiklərini  bildirən 
Moldovanın  baş  naziri  Y.Lyanke  məsələnin 
diqqətlə araşdırılacağını vəd etdi. 
 
Bu  mənada  hazırkı  dövrdə  yazılı  sənədlərin  rolu  və 
ə
həmiyyəti 
qat-qat 
daha 
çoxdur, 
çünki 
müasir 
texnologiyalar,  internet  əsrində  istənilən  sənəd,  yazılı 
bəyanat, fikir, əbədi olaraq qalır və daima aidiyyatlı şəxsin, 
təşkilatın,  dövlətin  adı  və  nüfuzu  ilə  bağlı  xatırlanır 
(diplomatik  sənədlərin  böyük  bir  qismi    toxunduğu 
məsələnin  texniki  məna  daşıdığı  üçün  çap  edilmirlər  – 
məsələn,  vizaların  verilməsi  haqqında  nota).  Dövlət  sirri 
kimi qorunan məxfi materiallarla bağlı son zamanların bir 
neçə  səs-küylü  skandalları  (Vikiliksin diplomatik  arxivləri 
açıqlaması, Edvard Snoudenin ABŞ-ın məxfi materiallarını 
aşkar  etməsi  və  s.)  məxfilik  amilinə  güvənməyin  də  əbəs 
olduğunu  sübut  edir.  Ümumiləşdirsək,  müasir  dövr  daima 
sözünə  diqqətlə  yanaşmalı  olan  diplomatlardan  şifahi, 

13 
 
xüsusən də yazılı məlumatlarda istifadə etdiyi kəlmələrinə, 
sözlərinə  daha  da  böyük  tələbkarlıq,  ehtiyatlılıq  və 
həssaslıqla  yanaşmağı  tələb  edir  və  məntiqi  olaraq, 
diplomatın  müvafiq  keyyiyyətlər,  vərdişlər  və  peşəkarlıq 
səviyyəsinə qarşı da tələbləri artırır. 
Digər 
tərəfdən, 
diplomatik 
sənədlərin 
hazırlanmasında  dövlət  məsuliyyətliyi  və  hakimiyyətin 
varisliyi amillərinin rolu da günbəgün artmaqdadır. Qədim 
Dövrdə,  Orta  əsrlərdə  eyni  ərazidə  bir  il  ərzində  bir  neçə 
dövlət,  rejimin  dəyişməsi  adi  bir  hala  çevrilmişdi  və  belə 
bir  şəraitdə  hansısa  diplomat,  siyasi  xadim,  dövlət 
məsuliyyətindən  danışmaq  mümkün  deyildi.  Dövlət 
qərarlarının,  öhdəliklərinin  bir  an  içində  dəyişməsi 
beynəlxalq  münasibətlərin  vahid  sisteminin  yaranması, 
onun  hüquqi  təməli  olan  beynəlxalq  sənədlərin  etibarlılığı 
məsələsində  də  ciddi  maneə  rolunu  oynayırdı.  Bu  gün  II 
Yekaterianın  əmri  ilə  Cənubi  Qafqaza  soxulan  rus 
qoşunları  səhərisi  oğlu  I  Pavelin  göstərişi  ilə  geri 
çəkildikləri  halda,  hazırda  bu  proses  xeyli  mürəkkəb  və 
müəyyən,  uzunmüddətli  prosedurların  icrasını  ehtiva  edir. 

14 
 
Misal olaraq, kiçik Corc Buşun  rağı işğal siyasətini tənqid 
edən  ABŞ-ın  son  prezidenti  Barak  Obama  hələ  də 
tamamilə  ABŞ  qoşunlarını  raqdan  çıxarmaq  iqtidarında 
deyil. Bu günün siyasi xadimləri öz sələfləri kimi asanlıqla 
ə
vvəlki  hökmdarın  qərarlarının  icrasından  vaz  keçə, 
məsuliyyətini  boyunlarından  ata,  dövlətdə  hakimiyyət 
varisliyi  prinsipini  poza  bilməzlər  və  buna  görə  hər-hansı 
bir  beynəlxalq  sənədi  imzalamazdan  öncə  dəfələrlə 
düşünür,  məsləhətləşirlər.  Təbii  ki,  deyilənlər  sənədin 
hazırlanmasında  iştirak  edənlərin  hamısının,  o  cümlədən 
diplomatların  nə  qədər  böyük  məsuliyyət  yükünün  altına 
girdiklərini  göstərir.  Təsadüfi  deyil  ki,  ABŞ-ın  xarici 
xidməti  üçün  diplomatlar  hazırlamaqla  məşğul  olan 
Vaşinqtonda yerləşən Corctaun universitetinin «Diplomatik 
praktika  kursu»nda  «Diplomatın  məharəti  və  şəxsi 
keyfiyyətləri»  fəslində  birinci  olaraq,  diplomatın  əldə 
etdiyi  informasiyanın  təhlili  və  qiymətləndirməsi  bacarığı 
və ədəbi (yazı) qabiliyyətləri qeyd edilir. Məhz buna görə 
instituta qəbul və sonralar xaricə xidmətə götürmə zamanı 
namizədlər  çətin  yazılı  imtahanlardan  keçməli  olurlar. 

15 
 
Tələbələr  qarşısında  diplomatik  sənəd  nümunələrini 
hazırlayarkən «sənədi incəsənət əsərinə çevirmək bacarığı» 
tələbi  qoyulur.  mtahanlarda  iştirak  edən  təxminən  700 
nəfərdən    400  nəfəri  keçid  balını  yığa  bilir  və  yalnız  200 
nəfər  xarici  xidmətdə  işlə  təmin  olunmaq  səviyyəsinə 
çatırlar
6
. 
YOXLAMA SUALLAR: 
1.
  Sözün diplomatiyadakı roluna dair hansı məşhur 
tarixi şəxsiyyətlərin fikirlərini xatırlaya bilərsiniz? 
2.
  Diplomatiyada  yazının  şıfahi  ifadədən  daha 
önəmli olmasını əsaslandırın. 
3.
  Bizim  dövrə  çatmış  ən  qədim  yazılı  beynəlxalq 
sənəd haqqında nə bilirsiniz? 
4.
  Müasir  dövrdə  diplomatik  yazışmaya  qarşı 
tələblərin artmasının səbəblərini göstərin. 
5.
  Diplomatik  yazışmanın  müasir  diplomatik 
kadrların 
hazırlanmasında 
yeri 
və 
rolu. 
Beynəlxalq təcrübədən misallar gətirin. 
                                                           
6
Popov V. . Göst. əsər. S. 411. 

16 
 
 
2. Diplomatın söz ehtiyatı və diplomatik dil 
anlayışı 
 
Ə
vvəlki  bölmədə  biz  yazılı  sözün  rəsmi  beynəlxalq 
ünsiyyətdə  nə  qədər  önəmli  olduğundan  bəhs  etdik.  Və 
bundan  çıxış  edərək,  söz,  dil,  üsluba  dair  diplomat 
qarşısında qoyulan tələbləri müəyyən etmək olar. 
  lk  növbədə,  diplomat  böyük  söz  ehtiyatına  malik 
olmalı  və  ən  əsası,  bu  ehtiyatdan  səmərəli  şəkildə  istifadə 
etməyi  bacarmalıdır.  Beynəlxalq  səviyyədə  təzyiqin, 
xahişin,  geri  çəkilmənin  və  s.  müxtəlif  səviyyələri  və 
çalarlarını  əks  etdirmək  üçün  çoxsaylı  sinonimlər 
ehtiyatından  (bura  həmçinin  mənaca  yaxın  olan  ifadələri 
ş
amil  edirik)  bəhrələnmək  lazımdır.  Bəzən  xırda  bir 
dəyişikliklik, diplomatiyadan kənar adam üçün fərqlilik və 
ə
həmiyyət  daşımayan  bir  sözün  digər,  sinonimsözlə,  ilk 
baxışda,  eyni  hissi,  münasibəti  əks  etdirən  ifadənin  digəri 
ilə əvəzlənməsi diplomatik uğura, yaxud, əksinə, skandala 
səbəb olur. Bütün maraqlı tərəfləri razı salacaq neytral bir 

17 
 
termini,  ifadəni  tapmaq  hərdən  uzunmüddətli  danışıqların 
uğurla  sonunclanmasına,  diplomatik  mübahisələrin  və 
gərginliklərin qarşısını almağa yardımçı olur. 
 
Maraqlıdır 
1)
  XVII  əsrin  əvvəllərində  Fransa  kralı  IV  Henrix 
diplomat Janneni Hollandiyaya vasitəçi missiyası ilə 
göndərir:  Birləşmiş  vilayətləri  və  spaniyanı  mülh 
danışıqlarına  sövq  etmək.  Şahzadə  Oranlı  və 
spaniya  kralı  üzdə  razılıq  versələr  də,  reallıqda 
danışıqları  mümkün  qədər  uzadır,  istənilən  bəhanə 
ilə  özünü  incimiş  kimi  göstərib  danışıqları 
dayandırırdılar.  Danışıqların  ikinci  ilində  sözün 
qüdrətini  yaxşı  bilən  Jannen  «sülh»  sözünü 
«uzunmüddətli  atəşkəslə»  əvəz  edir  və  nəticədə 
spaniya  ilə  Niderland  arasında  12  illik  sazişin 
bağlanmasına nail olur
7
. 
2)
  1978-ci  ildə  Qərbi  Avropa  dövlətlərinin  liderləri 
Avropa Şurasının iclasında Avropa valyuta sazişinin 
                                                           
7
http://www.ling-expert.ru/conference/langlaw1/langdiplomat.html
 

18 
 
məzmununu müzakirə edirlər.  Saziş gələcək avropa 
pul 
vahidinin 
embrionu 
olacaq 
hesablaşma 
valyutasının  varlığını  ehtiva  edir.  Bəs  onu  necə 
adlandırmaq lazımdır? 
clasda  çaşqınlıq  hökm  sürür.  Böyük  Britaniyanın 
sistemdə  bilavasitə  iştirak  etmədiyinə  görə  ingiliscə  ad 
vermək bir o qədər də uyğun deyil. Fransız dilinə qarşı heç 
kim  açıq  çıxış  etməsə  də,  əksəriyyətin  bunu  fransız 
intellektual imperializm nümunəsi kimi dəyərləndirəcəkləri 
sezilir. 
Fransanın prezidenti Valeri Jiskar d’Esten çıxış üçün 
söz  istəyir  və  valyutaya  konkret  ad  verməməyi,  elə 
məqsədinə uyğun olaraq ingilis dilində adlandırmağı təklif 
edir:  European  Currency  Unit  (Avropa  hesablaşma 
vahidi). 
Təklif  əvvəlcə  təəccüb  doğurur  (niyə  Fransanın 
nümayəndəsi  bu  güzəştə  gedir),  sonra  hamının  razılığına 
səbəb  olur.  Alman  kansleri  Helmut  Şmidt  Fransanın  inad 
göstərməməsinə,  Böyük  Britaniyanın  baş  naziri  Ceyms 
Kallagen adın ingilis dilində olmasına razılığını ifadə edir. 

19 
 
Ə
vvəlki gərginliyi ümumi rahatlıq  abu-havası  əvəz  edir və 
heç  adbaad  sorğuya  belə  ehtiyac  qalmır.  Protokolda 
təklifin qəbul olunduğu qeyd edilir. Və bu an Jiskar d’Esten 
ə
lavə edir: 
-  Praktikada  biz  abbreviaturadan  istifadə  etməli 
olacağıq.  Buna  görə  sənəddə  European  Currency  Unit 
ifadəsinin  yanında  mötərizədə  onun  qısaldılmış  variantını 
qeyd etmək lazımdır: ECU. 
Kimdəsə daxilində buna qarşı etiraz olsa belə, artıq 
onu  nümayiş  etdirmək  yersiz  idi.  Və  beləliklə,  Fransa 
prezidentinin  diplomatik  söz  məharəti  nəticəsində  avropa 
valyutası ECU düz 1998-ci ilə həm tərəflərin hamısını razı 
salan,  həm  də  Fransanın  Valua  sülaləsi  dövrü  zamanı 
istifadə  etdiyi  ən  dəyərli  pul  vahidinin  adını  daşımağa 
başlayır
8
. 
 
Təbii  ki,  diplomatiyada  sözdən  əks  məqsədlərlə  də 
istifadə  olunur.  Diplomatik  söz  «oyunları»  ilə  bağlı  ən 
bariz  nümunələrdən  biri  tarixən  işğalçıların  işğal  faktını 
                                                           
8
 Валери Жискар д’Эстен. Власть и жизнь. М., 1990. С. 119-121.  

20 
 
ört-basdır  etmək  üçün  tətbiq  etdikləri  ifadələr  və 
terminlərdir.  Vaxtilə  Napoleon,  Hitler,  Stalin,  S.Hüseyn 
kimi  liderlər,  hazırkı  ABŞ  administrasiyası,  Rusiya, 
Ermənistan  hökümətləri  və  s.  hər  vəclə  «işğal»  sözünün 
istifadə  etməkdən  yayınırlar.  Anşlyus,  anneksiya,  könüllü 
birləşmə,  yardım,  müdafiə  məqsədi  ilə  müdaxilə, 
təhlükəsizlik  zolağı,  tarixi  ədalətin  bərpası–beynəlxalq 
qınaqdan, hüquqi məsuliyyətdən qurtulmaq üçün bunlardan 
geniş  istifadə  olunur.  Xalq  diplomatiyası  çərçivəsində 
Ermənistanın 
sülh 
quruculuğu 
sahəsində 
çalışan 
vətəndaşları  ilə  görüşlərim  zamanı  onların  bir  qismi 
çətinliklə  olsa  da,  ən  azı  keçmiş  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar 
vilayəti  ətrafındakı  rayonları  dövlətlərinin  işğal  etdiklərini 
qəbul  etsələr  də,  rəsmi  şəkildə  bunun  nə  özlərinin,  nə  də 
hökümətlərinin etiraf edəcəklərini bildirirdilər. 
Eyni  şəkildə  hər  il  aprelin  sonlarında  ABŞ 
prezidentləri dırnaqarası erməni soyqırımı ilə bağlı hərəkət 
edirlər.  Hər  prezident  özünəməxsus  bir  ifadə  «kəşf» 
etməklə  həm  Ermənistanın,  həm  də  Türkiyənin  könlünü 
almağa  çalışır.  Və,  düzü,  bilmirəm,  insanı  daha  çox  nə 

21 
 
hiddətləndirir:  erməni  millətçilərinin  «soyqırım»  sözünün 
işlədilməməsinə etirazları, yaxud, türk dünyasının «bu il də 
istifadə etmədilər» - deyə sevinmələri.