Dərs vəsaiti Bakı 2 Müq ə ddim ə

Tənəffüs 
-  Azərbaycandan  xaricə  göndərilən  poçtun  ABŞ-
ın diplomatik poçtasından nə ilə fərqlənir? 
- Azərbaycan poçtunu MTN-in kuratoru oxuyur, 
ABŞ-ın diplomatik poçtu bütün dünya izləyir. 
****** 

67 
 
Vikiliks skandalından sonra ABŞ-dı yeni məxfilik 
qrifi  tətbiq  edilir:  «Vikiliksdə  nəşr  edildikdən  sonra 
məhv etmək». 
 
YOXLAMA SUALLAR: 
1.
  “Sənəd” və “diplomatik sənəd” anlayışlarının 
tərif edin. 
2.
  Diplomatik  sənədləri  hansı  meyarlar  üzrə 
qruplaşdırmaq olar? 
3.
  Səfirliklərlə  diplomatik  yazışma  praktikasının 
nəzəri tələblərdən fərqi nədədir? 
4.
  Sənədin statusuna görə diplomatik sənədləri 
hansı qruplara bölmək olar? 
5.
  Sənədin hazırlanması mərhələlərini göstərin. 
6.
  Müasir  dövrdə  diplomatik  sənədlərin 
məxfiliyi  probleminin  mahiyyəti.  Misallar 
gətirin. 
 
 

68 
 
 
 
 
 
5. Diplomatik sənədlərə qarşı ümumi tələblər 
 
Ayrı-ayrı  diplomatik  sənədlərin  xüsusiyyətləri  və 
tərtib  qaydalarına  keçməzdən  öncə  ümumən  diplomatik 
sənədlərə  qarşı  tələbləri  nəzərdən  keçirək.  lk  növbədə 
diplomatik sənəd qüsursuz xarici görünüşə malik olmalıdır: 
yüksək  keyfiyyətli  kağız  (bəzən  diplomatik  fikir, 
münasibətin daşıyıcısı qismində orijinal əşyalar da istifadə 
oluna  bilər.  Məsələn,  1935-ci  ildə  Moskvada  Böyük 
Britaniyanın  lordu,  möhürdarı  A. denin  şərəfinə  verilən 
ziyafətdə  xarici  işlər  üzrə  xalq  komissarı  M.M.Litvinov 
maraqlı  bir  gediş  edir.  Qərb  dünyasının  hələ  də  bolşevik 
Rusiyası ilə münasibətlərdə təcridə meyilliyinə işarə etmək 
üçün  süfrəyə  üzərində  ingiliscə  «Peace  is  indivisible»  - 
«dünya  bölünməzdir»  həkk  olunmuş  tort verilir
23
),  texniki 
                                                           
23
Kovalyov A.Q. Göst. əsər. s. 35. 

69 
 
cəhətdən  mətnin  düzgün  yerləşdirilməsi,  düzəliş  və 
pozmalara yer verilməməlidir, zərfin müvafiq formatı və s. 
 
 
Bir qayda olaraq, diplomatik sənəd cavab tələb edir. 
Təbii  ki,  sənədə  tələsik  cavab  verilmir,  məktubun 
Бу  эцн  дипломатийа  сащясиндя  чалышан  вя  сяняд-
сцнцд  ишинин  чохлуьундан  шикайят  едян  бязи  эянжляримиз 
мцасир  дюврдя  дипломатийанын  бу  сащясинин  ХЫХ-ХХ 
ясрин  яввялляри  иля  мцгайисядя  ня  гядяр  асанлашдыьыны 
билмялидирляр.  Бир  сяняд  дяфялярля  йенидян  ялля  йазылырды. 
Бязян  карйера  пилляканы  иля  ирялилямяк  цчцн  садяжя  йахшы 
хяття  сащиб  олмаг  кифайят  едирди  вя  яксиня,  рящбярлийин 
эюзцндян дцшмяк цчцн анлашылмаз хяттля йазмаг йетярли 
иди. Инди гябуледилмяз олан дцзялишляр дябдя иди вя бунун 
цчцн  ичи  сяндяряк  гятраны  иля  долдурулмуш  йастыгжадан 
истифадя олунурду. 
Каьыз  дювриййяси  индикиндян  йцз  дяфялярля  чох  иди. 
Щятта  ейни  шюбянин  ямякдашлары  арасында  цнсиййят 
йазышма  васитясиля  апарылырды  вя  щяр-щансы  ислащатлара 
бцрократик апарат имкан вермирди. 
Бах:  Григорьев  Б.  Повседневная  жизнь  царских 
дипломатов 
в 
19 
веке. 
М., 
2010.
 
- 
http://www.likebook.ru/books/view/199693/
 

70 
 
məzmununa  müvafiq,  dövlətin  mövgeyini  əks  etdirmək 
məsuliyyətini 
anlayaraq 
sənəd 
hazırlanır. 
Lakin 
gecikmələrə  də  yol  vermək  lazım  deyil,  çünki  cavabın 
gecikdirilməsi  yaxud  ümumiyyətlə,  verilməməsi,  yalnız 
diplomatik  protokolun  pozulması  deyil,  artıq  mənfi  cavab 
kimi  qiymətləndirilir  və  bundan  çıxış  edərək  növbəti 
addımlar  atılır.  Diplomatik  sənədə  cavab  verməmə 
hallarına müasir dövrdə az rast gəlinir və bu üsuldan xarici 
işlər  qurumları  istisna  hallarda  istifadə  edir.  Tarixdə 
diplomatik sənədə cavab verməmə hallarına daha çox qarşı 
tərəfi  beynəlxalq  ünsiyyətin  subyekti  kimi  tanımama 
mövgeyini  nümayiş  etdirmək  məqsədi  ilə  rast  gəlinir. 
Məsələn,  spaniya  ilə  mübarizədə  azadlıq  əldə  edən 
Kolumbiyanın  elçisi  Seanın  XIX  əsrin  əvvəllərində 
Müqəddəs  ttifaqa  daxil  olan  ölkələrə  rəsmi  müraciətləri, 
məktubları  cavabsız  qalmışdı.  spaniya  ilə  münasibətlərini 
pozmaq  istəməyən  avropa  liderləri  müraciətləri  cavabsız 
qoydular,  çünki  cavab  vermək  artıq  Kolumbiyanı 
beynəlxalq  münasibətlərin  aktoru  kimi  tanımaq  mənasına 
gəlirdi.  Həmin  vaxt  yeni  dövləti  Cənubi  Amerikada  öz 

71 
 
maraqları  olan  ABŞ  tanıdı
24
.  Qərbi  Avropa  dövlətlərinin 
liderləri  oxşar  reaksiyanı  Sovet  Rusiyasının  rəsmi 
məktublarına qarşı nümayiş etdirmişdilər. 
Diplomatik  sənədlərə  qarşı  digər,  vacib  bir  tələb  – 
sənəd  növünün  dəqiq,  düzgün  seçimidir.  Seçim  konkret 
vəziyyət,  sənədin  məzmunu  nəzərə  alınaraq,  diplomatik 
yazışma  texnikasını,  diplomatiya  və  beynəlxalq  hüquq 
terminlərini  tətbiqi  ilə  edilməlidir.  Bir  qayda  olaraq,  eyni 
tipli sənədə eyni növ sənədlə cavab verilir: verbal notaya – 
verbal nota ilə, şəxsi nota – şəxsi nota ilə və s. Əgər qarşı 
tərəf  sizə  əllə  imzasını  qoyduğu  sənəd  göndərirsə,  ona 
sonda  kompyuterdə  yazılmış  soyad  olan  sənədlə  cavab 
vermək  ədəbsizlik  kimi  qəbul  edilir.  Bir  sözlə,  burada 
diplomatiyanın  ənənəvi  prinsipləri  öz  qüvvəsini  saxlayır: 
qaydaları  daha  böyük  nəzakətlilik  istiqamətində  pozaraq 
verbal  notaya  şəxsi  nota  ilə  cavab  verə  bilərsiniz,  lakin 
ümumən qarşılıqlıq prinsipinə riayət edilir. 
 
Maraqlıdır 
                                                           
24
http://www.tinlib.ru/istorija/diplomatija_simona_bolivara/p8.php
 

72 
 
Qeyd  edək  ki,  Yeni  dövrdə,  hətta  XX  əsrin  birinci 
yarısında  diplomatik  yazışmanın  hansı  sənəd  formasında 
aparılması  dövlətlərarası  münasibətlərin  göstəricisi  kimi 
dəyərləndirilirdi.  Yəni  şəxsi  notalarla  yazışma  müsbət, 
verbal  notalarla  ünsiyyət  münasibətlərdəki  soyuqluğun 
ə
laməti  hesab  edilirdi.  Görünür,  buna  müəyyən  mənada 
həmin  dövrdə  diplomatik  münasibətlərdə dövlət  maraqları 
ilə  yanaşı  şəxsi  amilin  də  böyük  rol  oynaması  təsir 
göstərirdi. 
Ə
ksəriyyəti 
monarxiya 
quruluşlu 
olan 
dövlətlərdə  monarxın  şəxsi  imzası  olmayan  sənədin 
legitimliyi  və  sanballığı  şübhə  altına  alınırdı.  Eyni 
zamanda,  sənədin  növünü  dəyişməklə  hələ  nəinki 
ümumdünya,  ümumavropa  diplomatik  protokol  normaları 
tam  formalaşmamış  bir  dövrdə  bəzi  diplomatlar  dövlət 
maraqlarını  «unudaraq»  öz  şəxsi  incikliklərini  nümayiş 
etdirirdilər.  Məsələn,  1909-cu  ildə  Rusiyanın  xarici  işlər 
naziri  A.P. zvolskinin  Peterburqdakı  Avstriya-Macarıstan 
imperiyasının  səfiri,  qraf  Berxtolda  qarşı  incik  münasibəti 
X N  və  səfirlik  arasında  məktublaşmanın  şəxsi  notalardan 
verbal nota səviyyəsinə endirilməsinə gətirib çıxardı. Qraf 

73 
 
Berxtoldun  sonralar  Avstriya-Macarıstan  imperiyasının 
xarici  işlər  naziri  təyin  olunmasını  nəzərə  alsaq,  rus 
nazirin  şəxsi  incikliyinin  də  Birinci  Dünya  Müharibəsində 
bu  dövlətlərin  bir-birinə  düşmən  olan  hərbi  ittifaqlarda 
döyüşmələrinə təsir etdiyini söyləyə bilərik
25
. 
 
Ünvan  sahibinin  adı,  soyadı  və  titulunu  düzgün  və 
dəqiq  (həm  orfoqrafik,  həm  də  ardıcıllıq  nöqteyi-
nəzərindən)  yazmaq  da  diplomatik  yazışmanın  önəmli 
tələblərinə  aiddir.  Bir  çox  xalqlarda  ad  və  soyadın  ilk 
baxışdan  düzgün  müəyyənləşdirmək  (xüsusən  də  digər 
millətin  nümayəndəsi  üçün)  heç  də  asan  deyil 
(Azərbaycanda  son  dövrlər  soyadların  sadəcə  atasının 
adından  ibarət  olan  vətəndaşların sayı  artıb  və bu  mənada 
bizdə  də  hərdən  soyadla  adı  düzgün  müəyyənləşdirmək 
çətin  olur)  və  buna  görə  diplomat  yalnız  öz  intuisiyasına 
arxalanmayaraq,  müvafiq  vəsaitlərə,  ensiklopediyalara, 
arayışlara və s. əsaslanmalıdır. 
 
                                                           
25
 Соловьев Ю. Я. Воспоминания дипломата. М., 1959. С. 141. 

74 
 
Tənəffüs 
Bir  ispan  xaricdə  mehmanxanada  yer  tutmaq 
istəyir.  Özünü  tam  şəkildə  təqdim  etdikdə  –  Xuan 
Karlos Emanuel de Silva Kruzeyro, mehmanxana işçisi 
bildirir: 
-  Bizim  mehmanxanada  cəmi  iki  nəfər  üçün 
nömrə  qalıb.  Qalan  iki  dostunuza  küçənin  sonundakı 
mehmanxanaya yollanmaqlarını məsləhət görürəm. 
 
Titullara böyük hörmət tarixi ənənə xarakteri daşıyır. 
Dövlətin  yüksək  vəzifəli  təmsilçiləri,  xüsusən  də  birinci 
şə
xsinə qarşı nümayiş etdirilən münasibət ümumən dövlətə 
göstərilən ehtiramın təcəssümü kimi qəbul edilir. Əvvəllər 
monarxlar  bir-birinə  acıq  verərək,  digərlərindən  üstün 
olduqlarını, qüdrətini nümayiş etdirmək üçün onlara uzun-
uzadı  titullarla  müraciət  etməyi  tələb  edirdilər.  Məsələn, 
Rusiya  hökmdarının  XVIII-ci  əsrin  birinci  yarısında 
sənədlərin  birində  Osmanlı  sultanına  müraciətinə  nəzər 
salaq: 

75 
 
«Qüdrətli Sultan Həzrətləri, Məkkə və Mədinə kralı, 
müqəddəs Qüdsün qoruyucusu, Avropa, Asiya, Ağ və Qara 
dənizlərindəki  ölkələrin  imperatoru,  Sultanlar  Sultanı, 
Krallar  Kralı,  Sultan  Mustafa  Xanın  oğlu  Sultan  Maxmud 
Xana»
26
.  Təbii  ki,  bu  cür  müraciət  formasına  yalnız  ən 
qüdrətli  hökmdarlar  layiq  görülürdü,  zəiflər  belə  iltifatları 
yalnız  xəyal  edə  bilərdilər.  Titullardan  düşmən  dövlətin 
hökmdarını  alçatmaq  üçün  istifadə  halları  da  baş  verirdi. 
Ə
srlərlə Osmanlı imperiyası ilə müharibə aparan Səfəvilər 
dövlətində  ən  kiçik  feodal  titullardan  birinin  sultan 
olmasını  osmanlı  hökmdarlarını  alçaltmaq  istəyi  ilə  izah 
etmək olar. 
 
XIX-XX əsrin əvvəllərində siyasi hakimiyyətə sahib 
yaxud  iddialı  olmayan  uzun  titullara  malik  şəxslərin  sayı 
artır.  Belə  ki,  rəsmi  qəbulların  birində  tanınmış  alim 
D.Mendeleyev 
çarın 
titulları 
oxunduqdan 
sonra 
təqdimatçıdan öz titullarını oxumamağını xahiş edir: onun 
titullarını  sadalamaq  daha  çox  vaxt  aparar  və    çarın  pərt 
olmasına səbəb ola bilərdi.  
                                                           
26
 Юзефович Т. Договоры России с Востоком. СПБ., 1869. С. 43 

76 
 
Müasir 
dövrdə 
dövlətlərin 
beynəlxalq 
münasibətlərdə  bərabərhüquqluğu  beynəlxalq  sənədlərdə 
təsbit  olunduğu  üçün,  ünvan  sahibinə  müraciət  forması 
ölkənin  qüdrətinə  deyil,  yerli  protokol  normalarına 
ə
saslanır.  Titulların  bir  çoxu  sadələşib,  müəyyən  qədər 
unifikasiyaya  məruz  qalıb,  hərçənd  indi  də  orijinal 
formalara  rast  gəlmək  olur  (Nümunə  olaraq,  Liviyanın 
keçmiş rəhbəri Müəmmar Qəddəfinin (yeri gəlmişkən, tam 
adı Müəmmar ben Məhəmməd Əbu Mənyar Əbdül Saləm 
ben Həmid əl-Qəddəfi) titullarını yada salmaq olar: Liviya 
nqilabi komandanlıq Şurasının sədri, Liviyanın baş naziri 
və  müdafiə  naziri,  Ümumxalq  konqressinin  baş  katibi, 
polkovnik,  ali  komandan.  Qəddafi  «sadəlik»  nümayiş 
etdirərək  bütün  vəzifələr  və  titullardan  imtina  etdikdən 
sonra  ona  rəsmən  Sosialist  Xalq  Liviya  Ərəb 
Cəmahiriyyəsinin  Böyük  bir  sentyabr  nqilabının  rəhbəri 
və  Qardaş  Rəhbər  deyə  müraciət  etmək  lazım  idi).  
stənilən  halda  dəqiqlik  və  düzgünlüyə,  ardıcıllığa  riayət 
edilməli, heç bir qısaltmalara yol verilməməlidir. 

77 
 
Unutmaq  olmaz  ki,  diplomatik  yazışmada  istifadə 
olunan kompliment və iltifatlar (zati-aliləri, şərəf duyuruq, 
ə
ziz  dost)  emosional  deyil,  təmtəraqlılıq  xarakteri 
daşıyırlar.  Yəni  söylənilən  komplimentlər  hissləri  deyil, 
ölkələrarası  münasibətləri,  statusu  bəlli  edir.  Sadə  dillə 
desək, tərifi Əli Vəliyə deyil, bir ölkənin rəsmi şəxsi digər 
ölkənin  rəsmi  şəxsinə  edir.  Bir  şəxs  kimi  diplomatlar, 
siyasi  xadimlər  bir-birinə  qarşı  kin,  nifrət  belə  bəsləyə 
bilərlər (Fransa imperatoru Napoleon Bonapartla rus çarı I 
Aleksandr  bir-birinə  «mənim  qardaşım»  -  deyə  müraciət 
etsələr də, bu, onların arasında genişmiqyaslı müharibənin 
baş verməsinə mane olmadı), lakin statusa qarşılıqlı hörmət 
beynəlxalq ünsiyyətin labüdd şərtlərindən biridir. 
Həyat  axınının  sürətinin  artması  diplomatik 
sənədlərin  hazırlanmasına  məsələsinə  də  təsirsiz  ötmədi. 
Sənədlər  vaxta  qənaet  etməklə  çevik  şəkildə  hazırlanmalı 
və müvafiq ünvanlara çatdırılmalıdırlar. Əgər əvvəllər hər-
hansı  bir  görüşlə  bağlı  məlumat  Mərkəzə  bir  neçə  gün, 
hətta  həftələr  sonra  çatırdısa,  hazırda  bunu  bir  neçə  saata 
icra etmək tələb olunur. Mükəmməl səviyyədə hazırlanmış, 

78 
 
lakin  artıq  gecikdirilmiş,  mənası  və  təsir  gücünü  itirmiş 
sənədin  əhəmiyyəti  varmı?!  ldən-ilə  bununla  bağlı  xarici 
işlər qurumlarında tələblər  sərtləşir,  çevikliyi  təmin  etmək 
üçün islahatlar, struktur dəyişiklikləri aparılmaqdadır
27
. 
 
 
 
YOXLAMA SUALLAR: 
1.
  Diplomatik  sənədlərə  dair  ümumi  texniki 
tələbləri qeyd edin. 
2.
  Sənədlərin kağız dövriyyəsi dünən və bu gün: 
müqayisəli təhlil aparın. 
3.
  Sənədin  növünü  seçərkən  hansı  məqanlara 
xüsusi diqqət yqtirmək lazımdır? 
4.
  Diplomatik yazışmada titulların yerui və rolu. 
5.
  Diplomatik  yazışmada  kompliment  və 
iltifatların əhəmiyyəti nədən ibarətdir? 
 
                                                           
27
Bax Eyyubov A.K. Göst. Əsər. S. 94-95. 

79 
 
 
 
6. Diplomatik sənədlərin tərkib hissələri 
 
Diplomatik sənədlərə dair müxtəlif tələbləri, onların 
inkişaf tarixi və zəruri şərtlərini nəzərdən keçirəndən sonra 
diplomatik sənədlərin tərkib hissələrinə nəzər sala bilərik: 
 
 
 
 

80 
 
 
Gördüyümüz 
kimi, 
protokol 
formullarına 
müraciət,  giriş  və  yekun  komplimentlər  aiddir.  Bu  bir 
daha  göstərir  ki,  komplimentlər  emosional  deyil,  protokol 
elementi olaraq təmtəraqlılıq xarakteri daşıyırlar. Və, təbii 
ki,  bu  cür  yazı  üslubu  əsasən  qarşılıqlı  ehtiyatlılıq  və 
ehtiramı  tələb  edən  bilavasitə  diplomatik  yazışmaya,  yəni 
daxili deyil, xarici yazışma sənədlərinə aiddir. 
Müraciət  ifadələri  çoxəsrli,  daha  çox  qısalıq  və 
unifikasiyalaşma  istiqamətli  təkamül  yolunu  keçiblər. 
Beynəlxalq  münasibətlərin  aktorlarının  daxili  və  xarici 
siyasi,  iqtisadi,  mədəni  fərqlilikləri  (monarxiyaların 
sayının,  diplomatiyanın  sırf  zadəganlar  təbəqəsinin  peşəsi 
olmasından çıxması və, ümumiyyətlə, zadəganların sayının 
azalması  əlavə  titullarının  geniş  tətbiqi  zəruriyyətini 
minimuma  endirdi)  azaldıqca,  müraciət  kəlmələri  də 
sadələşir,  eyniləşir  və  bu  proses  davam  etməkdədir.  Hal-
hazırda  da  monarxiyaların,  müxtəlif  totalitar  və  avtoritar 
rejimlərin  tədricən  daxili  və  xarici  amillərin  təsiri  altında 
devrilərək  respublika  idarə  üsuluna  keçməsi  diktator  tipli 

81 
 
liderlərin özləri üçün «kəşf etdikləri» adlar və titulların da 
beynəlxalq  ünsiyyətdən,  diplomatik  yazışma  sənədlərinin 
səhifələrindən qalxmasına səbəb olur. 
 
Maraqlıdır 
XX  əsrdən  başlayaraq  demokratik  respublika 
idarəetmə  üsulu  tədricən  aparıcı,  nümunəvi  idarəetmə 
modelinə  çevrilməyə  başlayır.  Faktiki  olaraq,  hal-hazırda 
bu idarəetmə modelinə alternativ yoxdur və digər modellər 
sıradan  çıxmaqdadır.  XX  əsrin  ilk  rübündə  6  iri  imperiya 
və  ondan  çox  kiçik  monarxiya  quruluşlu  dövlətlər  dünya 
xəritəsindən  «silindi».  XX  əsrin  ikinci  rübündə  kinci 
Dünya Müharibəsinin nəticələri və təsiri altında 10-a yaxın 
monarxiya  devrildi.  Təxminən  bir  o  qədər  də  monarxiya 
XX  əsrin  ikinci  rübündə  yox  oldu.    2007-ci  ildə  Samoa 
özünü  respublika  elan  etdi,  2008-ci  ildə  Nepal  krallığı 
devrildi
28
.
 
 
                                                           
28
http://telegraf.by/2012/03/monarhi-xxi-veka
 

82 
 
 
Və  XX  əsrin  ortalarında  E.Satou  əsərində 
monarxların titulları məsələsinə geniş yer ayırır (kral, onun 
qardaşı, bacısıoğlu, daha uzaq qohumları arasında müraciət 
fərqlərinə  belə),  onlar  arasında  incə  fərqləri  belə  xüsusilə 
vurğulayırsa,  daha  müasir  müəlliflər,  məsələn,  V. .Popov 
bir neçə ən vacib və geniş istifadə edilən müraciət ifadələri 
ilə kifayətlənir
29
. 
 
Standart müraciət ifadələrinə nəzər salaq: 
Nazirə – cənab Nazir, zati-aliləri 
səfirə – cənab Səfir, zati-aliləri, 
elçiyə – cənab Elçi, 
işlər üzrə müvəkkilə – cənab işlər üzrə Müvəkkil
30
. 
 
Müraciətdən  öncəki  ehtiram  bildirən  söz  yaxud  söz 
birləşməsi 
ölkələrarası 
yaxud 
şə
xslərin 
şə
xsi 
münasibətlərin  səviyyəsindən  asılı  olaraq  dəyişə  bilər:  bir 
qayda olaraq tətbiq edilən «hörmətli» sözündən başlayaraq 
«əziz dost», «əziz qardaşım» və s. qədər. 
 
                                                           
29
 Сатоу Э. Руководство по дипломатической практике. М., 1961; Попов В.И. 
Современная дипломатия. М., 2004. С. 417-418. 
30
 Борунков А.Ф. Дипломатический протокол в России. М., 2000. С. 68-69. 

83 
 
NÜMUNƏLƏR 
 
1)
  Cənab Nazir, 
Zati-alilərinizə  aşağıdakı  məlumatı  çatdırmaqdan 
şə
rəf duyuram… 
 
2)
  Əziz dostumuz, … Respublikasının prezidenti … 
 
3)
  Hörmətli cənab Prezident 
Sizi  yenidən  Prezident  seçilməyiniz…  münasibətilə 
təbrik edirəm 
 
4)
  Hörmətli Vladimir Vladimiroviç … 
 
Giriş və yekun komplimentlər məktubdakı yerinə 
uyğun  olaraq,  müəyyən  fərqlərə  malik  olsalar  da, 
məzmunca oxşardırlar (bəzən işlədilən sözlər və ifadələrdə 
təkrarlıq  elementləri  də  sezilir).  Eyni  zamanda  müxtəlif 
dövrlərdə  yazılmış  diplomatik  məktublara  nəzər  salmaqla 

84 
 
diplomatik  sənədin  bu  hissələrinin  nisbi  sabitliyini  qeyd 
edə bilərik. 
 
XX əsrin ilk yarısı:  
Giriş kompliment: 
«Zati-aliləri, böyük ehtiramla bildirirəm ki,…» 
 «Kral  həzrətləri,  səmimi  ehtiramlarımı  qəbul 
etməyinizi Sizdən xahiş edirəm». 
 «Cənab Nazir, dərin ehtiramla nəzərinizə çatdırıram 
ki,…» 
 
 
Yekun kompliment
: 
 
«Dərin ehtiramla, 
daima Sizə sadiq…» 
 
«Ən səmimi arzularla…» 
 
«Bir  daha  dostluq  və  qardaşlıq  hisslərimi  izhar 
edərək»
31
. 
 
XX əsrin ikinci yarısı: 
                                                           
31
 Сатоу Э. 
Göst.əsəri. s. 76-85. 

85 
 
Giriş kompliment: 
 
« … səfirliyi dərin ehtiramla bildirir ki,…» 
 
«… şərəf duyur» 
 
Yekun kompliment
: 
 
«Sizin sadiq dostunuz…» 
 
«Fürsətdən  istifadə  edərək,  bir  daha  öz  ehtiramını 
bildirir»
32
.