Dərs vəsaiti Bakı 2 Müq ə ddim ə

edən sənədləri aid etdiyini bildirir
43
. 
 
 
 
NÜMUNƏLƏR 
 
1)
   
Azərbaycan Respublikası Xarici  şlər Nazirliyinin 13 
                                                           
42
http://az.trend.az/news/politics/2135582.html
 
43
A.N.Kovalyov. Göst. əsəri. s. 104-105. . 

105 
 
noyabr 2011-ci il tarixində Gürcüstanın Tsxinvali 
regionunda - Cənubi Osetiyada keçirilmiş qondarma 
prezident seçkiləri ilə bağlı Bəyanatı, 18 noyabr 2011-ci 
il  
   
 
Azərbaycan  Respublikasının  Xarici 
ş
lər  Nazirliyi 
Gürcüstanın  ərazi  bütövlüyünü   və  suverenliyini  qəti 
şə
kildə  dəstəklədiyini  bir  daha  bildirərək,  Gürcüstanın 
Tsxinvali regionunda - Cənubi Osetiyada 13 noyabr 2011-
ci  il  tarixində  keçirilmiş  qondarma  prezident  seçkilərini 
tanımadığını bəyan edir. 
Azərbaycan  Respublikasının  Xarici 
ş
lər  Nazirliyi 
münaqişənin  öz  mümkün  həllini  tapması  üçün  hazırkı 
danışıqlar 
prosesinin 
konstruktiv 
şə
kildə 
davam 
etdirilməsinin vacibliyinə qətiyyətlə inanır
44
.
 
 
2)
   
                                                           
44
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=14&news_id=147&language=az
 

106 
 
Azərbaycan Respublikasının Xarici  şlər Nazirliyinin 
Liviyadakı vəziyyətlə bağlı Bəyanatı, 02 sentyabr 2011-
ci il  
   
 
Azərbaycan Respublikası Liviya xalqının iradəsinə 
hörmətlə yanaşır və Milli Keçid Şurasını Liviyanın 
hakimiyyət  təmsilçisi kimi tanıdığını  bəyan edir
45
. 
Beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edən tədbirlərin 
keçirildiyi yaxud keçirilməsinin planlaşdırıldığı barədə 
məlumatlandıran  sənədlərin  xüsusi  izahatına  ehtiyac 
olmadığına  görə  bəzi  nümunələri  təqdim  etməklə 
kifayətlənəcəyik: 
 
NÜMUNƏLƏR 
 
1)
   
Qəbələ Radio Lokasiya Stansiyasının istismarının 
                                                           
45
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=14&news_id=150&language=az
 

107 
 
dayandırılması ilə bağlı AR X N-in Bəyanatı  
 
Azərbaycan  Respublikası  ilə  Rusiya  Federasiyası  arasında 
Qəbələ  Radio  Lokasiya  Stansiyası  (RLS)  ilə  əlaqədar 
intensiv danışıqlar aparılmışdır. 
 Azərbaycan  Respublikası  danışıqlarda  Qəbələ  RLS-in 
icarə  müddətinin  uzadılması  ilə  bağlı  Rusiya  tərəfi  ilə 
ə
məkdaşlığı  davam  etdirməyə  hazır  olduğunu  nümayiş 
etdirmişdir. Danışıqlar zamanı adı çəkilən stansiyanın icarə 
haqqı  ilə  bağlı  razılaşmanın  əldə  olunması  mümkün 
olmamışdır. 
 “Azərbaycan 
Respublikası 
Hökuməti 
və 
Rusiya 
Federasiyası  Hökuməti  arasında  Qəbələ  RLS-in  statusu, 
istifadə  prinsipləri  və  şərtləri  haqqında  Saziş”in  9  dekabr 
2012-ci  il  tarixindən  qüvvədən  düşməsi  ilə  bağlı  Rusiya 
Federasiyası  tərəfindən  stansiyanın  istismarının  10  dekabr 
2012-ci  il  tarixindən  etibarən  dayandırılması  barədə 
Azərbaycan tərəfinə Nota təqdim edilmişdir
46
. 
                                                           
46
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=14&news_id=1219&language=a
z
 

108 
 
 
2)
   
Türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının IX zirvə 
toplantısının Naxçıvan bəyannaməsi  
 
 
 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  lham  Əliyev, 
Qazaxıstan 
Respublikasının 
Prezidenti 
Nursultan 
Nazarbayev, Qırğız Respublikasının Prezidenti Kurmanbek 
Bakiyev  və  Türkiyə  Respublikasının  Prezidenti  Abdullah 
Gül  2-3  oktyabr  2009-cu  il  tarixində  Azərbaycan 
Respublikasının  Naxçıvan  şəhərində  keçirilmiş  Türkdilli 
ölkələrin dövlət başçılarının IX Zirvə Toplantısında iştirak 
etdilər. 
Arqument hissəsindən sonra 
1.  Naxçıvan  şəhərində  yüksək  səviyyədə  keçirilmiş 
Türkdilli  ölkələrin  dövlət  başçılarının  IX  Zirvə 
Toplantısının  Türkdilli  dövlətlər  arasında  müxtəlif 

109 
 
sahələrdə çoxtərəfli və ikitərəfli əlaqələrin və əməkdaşlığın 
daha  da  inkişaf  etdirilməsi  və  dərinləşdirilməsinə 
ə
həmiyyətli töhfə verəcəyini qeyd etdilər. 
2. Türkdilli ölkələr arasında ortaq tarix, dil və mədəniyyət 
yaxınlığından  irəli  gələn  münasibətləri  və  həmrəyliyi 
qarşılıqlı  maraqlar  əsasında  davam  etdirmək  niyyətlərini 
ifadə etdilər. 
3. Demokratiya, insan hüquqlarına hörmət və iqtisadiyyatın 
inkişafı, qanunun aliliyi və səmərəli idarəçilik prinsiplərinə 
sadiqliklərini bir daha təsdiqlədilər. 
4.  Ticarət-iqtisadi  sahədə  qarşılıqlı  münasibətlərin  inkişaf 
etdirilməsi  və  əməkdaşlığın,  xüsusilə  sənaye,  kənd 
təsərrüfatı,  nəqliyyat,  rabitə  və  digər  sahələrdə  bərabərlik 
və  qarşılıqlı  fayda  prinsipləri  əsasında  genişləndirilməsi 
niyyətlərini ifadə etdilər.  
5. 
Türkdilli 
dövlətlərin 
dinamik 
inkişaf 
edən 
iqtisadiyyatlarının  bir  çox  sahələrdə  əməkdaşlıq  üçün 

110 
 
zəmin yaratdığını vurğuladılar, Türkdilli dövlətlər arasında 
ticarət-iqtisadi,  elmi-texniki  və  humanitar  əməkdaşlığın 
onların  potensialına  uyğun  olaraq  genişləndirilməsi  və 
dərinləşdirilməsi üçün impulsun verilməsi məqsədilə əlavə 
tədbirlərin görülməsinin vacib olduğunu bildirdilər. 
6.  Xəzər  regionundakı  enerji  ehtiyatlarının  Avropanın 
enerji  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsində  artan  rolunu 
təsdiqlədilər.  Bakı-Tiflis-Ceyhan  və  Bakı-Tiflis-Ərzurum 
strateji neft və qaz kəmərlərinin qlobal enerji təhlükəsizliyi 
və  region  ölkələrinin  davamlı  iqtisadi  inkişafına  xidmət 
etdiyinə əminliklərini ifadə etdilər. Bununla əlaqədar, onlar 
Bakı-Tiflis-Ceyhan 
kəmərinin 
nəql 
qabiliyyətinin 
artırılmasının  vacibliyini  qeyd  etdilər  və  Aktau  limanı  ilə 
Bakı-Tiflis-Ceyhan  neft  kəməri  arasında  əlaqəyə  xüsusi 
ə
həmiyyət verdilər. 
7.  Avropa  və  Asiya  arasında  yük  daşımalarının  həcminin 
artırılmasına  yönəlmiş,  Şərq-Qərb  dəhlizinin  bir  hissəsi 
olan  Bakı-Tiflis-Qars  yeni  birləşdirici  dəmiryolu  xəttinin 

111 
 
yaradılmasının 
beynəlxalq 
nəqliyyat-kommunikasiya 
ə
laqələrinin genişlənməsinə və regionun iqtisadi inkişafına, 
təhlükəsizliyinə  və  sabitliyinə  töhfə  verəcəyini  qeyd 
etdilər. 
8.  Türkdilli  dövlətlər  arasında  bütün  sahələrdə  əlaqələrin 
dərinləşdirilməsinə  və  bu  məqsədlə  qarşılıqlı  səfərlərin 
həyata keçirilməsinə, təcrübə mübadiləsinə və əməkdaşlığa 
xüsusi  əhəmiyyət  verdiklərini  bildirdilər.  Türkdilli 
ölkələrin  xalqları  arasında  ikitərəfli  və  çoxtərəfli 
ə
məkdaşlığın  möhkəmləndirilməsinə,  eləcə  də  ictimai 
ə
laqələrin 
inkişaf 
etdirilməsinə 
xidmət 
edəcək 
parlamentlər,  mərkəzi  və  yerli  hakimiyyət  və  mətbuat 
orqanları 
arasında 
ə
laqələrin 
genişləndirilməsini 
dəstəklədiklərini ifadə etdilər. 
9.  Elm,  təhsil,  mədəniyyət,  incəsənət,  turizm,  idman  və 
digər  sahələrdə  əlaqələrin  genişləndirilməsində  qarşılıqlı 
maraqlı olduqlarını təsdiq etdilər, Türkdilli xalqlar arasında 
mənəvi  və  humanitar  əlaqələrin  saxlanılması  və 

112 
 
möhkəmləndirilməsinə tərəfdar olduqlarını bildirdilər. 
10. Elm təşkilatları və elm xadimləri arasında əlaqələrə, o 
cümlədən müvafiq sahədəki konkret layihələrə dəstəklərini 
ifadə etdilər və təhsil sahəsində əməkdaşlığın əhəmiyyətini 
bir daha təsdiqlədilər...
47
 
 
 
Sazişi yaxud əldə olunmuş razılıq səviyyəsini şəxsi 
və verbal notalar, şəxsi müraciətlər vasitəsilə təsdiqləmək, 
rəsmiləşdirmək hallarına da az təsadüf edilmir: 
NÜMUNƏ 
D PLOMAT K  MÜNAS BƏTLƏR N  QURULMASINA 
DA R NOTALAR MÜBAD LƏS  
 
ABŞ prezidentinin SSR -nin Xarici  şlər üzrə  
Xalq komissarı M.M.Litvinova notası 
Ağ ev, Vaşinqton 
16 noyabr 1933 il 
Hörmətli Cənab Litvinov,  
                                                           
47
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=14&news_id=671&language=az
 

113 
 
Böyük sevinclə sizi məlumatlandırıram ki, bizim 
danışıqların  nəticəsiolaraq  Birləşmiş  Ştatların  Höküməti 
Sovet  Sosialist  Respublikalar  ttifaqının  Höküməti  ilə 
normal  diplomatik  münasibətləri  qurmaq  və  Səfirlər 
mübadiləsini həyata keçirmək qərarına gəldi. 
 
nanıram  ki,  xalqlarımız  arasında  qurulmuş 
münasibətlərin daima normal və dostcasına qalmağına və 
bizim  millətlərin  qarşılıqlı  fayda  və  ümumi  sülhün 
qorunması  istiqamətində  əməkdaşlıq  etməsinə  nail 
olunacaq. 
Cənab M.M.Litvinova ən səmimi arzularla 
Franklin D. Ruzvelt 
 
SSR -nin Xarici  şlər üzrə Xalq Komissarının 
ABŞ-ın prezidenti Franklin D.Ruzveltə notası 
 
 
Hörmətli Cənab Prezident,  
Böyük  sevinclə  sizi  məlumatlandırıram  ki,  Sovet 
Sosialist  Respublikalar  ttifaqının  HökümətiBirləşmiş 
Ş
tatların  Höküməti  ilə  normal  diplomatik  münasibətləri 

114 
 
qurmaq  və  Səfirlər  mübadiləsini  həyata  keçirmədən  
məmnunluğunu ifadə edir. 
Mən də sizin ümidlərinizi bölüşürəm ki,xalqlarımız 
arasında  qurulmuş  münasibətlərin  daima  normal  və 
dostcasına qalmağına və bizim millətlərin qarşılıqlı fayda 
və  ümumi  sülhün  qorunması  istiqamətində  əməkdaşlıq 
etməsinə nail olunacaq. 
Cənab Prezidentə ən səmimi arzularla 
Maksim Litvinov 
Sovet Sosialist Respublikaları  ttifaqının 
Xarici  şlər üzrə Xalq Komissarı
48
 
Diplomatik  sənədin  həcminə  mühüm  dərəcədə  təsir 
edən  onun  arqument  hissəsidir.  Ümumi  məlumat, 
mövgeyi əks etdirən sənədlərdə çox vaxt arqument hissəyə 
ehtiyac duyulmur. Lakin qarşı tərəfə, sənədin ictimaiyyətə 
açıqlanması  nəzərdə  tutulduqda  isə  bütövlükdə  həm  yerli, 
həm  beynəlxalq  dairələrə  yanaşmanızı  aydınlaşdırmaq, 
izah  etmək,  əsaslandırmaq  lazım  gəldikdə,  arqumentlərsiz 
keçinmək mümkün deyil. Təbii ki, bir sıra məsələlərdə əks 
                                                           
48
МуратовЕ
.Н.Göst. əsəri.s. 63-64. 

115 
 
mövgedən  çıxış  edənlər  üçün  digər  tərəfin  arqumentləri 
ə
saslı  görünməyə  bilər.  Buna  baxmayaraq,  məntiqə, 
faktlara  əsaslanan  arqumentlər  dövlətin  mövgeyinə,  bu 
mövgedən irəli gələn addımlara hörmətlə yanaşmağa vadar 
edir. Məsələ nə qədər mürəkkəb və ziddiyətlidirsə, gətirilən 
səbəblər, əsaslar bir o qədər daha düşünülmüş, çoxsaylı və 
hərtərəfli (siyasi, iqtisadi, tarixi, hüquqi, mənəvi və s.) olur. 
Ə
vvəlki 
nümunələrin 
birində 
biz 
Türkdilli 
dövlətlərin  dövlət  başçılarının  IX  Zirvə  toplantısının 
Naxçıvan 
bəyannaməsinin 
məna 
nüvəsi 
hissəsini 
gətirmişdik  (s.52-53).  ndi  onun  arqument  hissəsinə  nəzər 
salaq: 
 
«Dövlətbaşçıları, 
Tarix,  dilvə  mədəniyyətyaxınlığına,  dostluq,  bərabərlikvə 
qarşılıqlı 
faydaya 
ə
saslanan, 
bütünsahələrdə 
mövcudolanyüksəksəviyyəli  əlaqələrinvə  əməkdaşlığın 
ə
həmiyyətiniqeydedərək, 
Türkdilli 
ölkələrindövlətbaşçılarınınZirvə 
Toplantılarınınfaydasını 
və 
2006-cı 
ildə 
Türkiyə 

116 
 
Respublikasındakeçirilmiş 
Zirvə 
Toplantısındaqəbuledilmiş 
AntalyaBəyannaməsidə 
daxilolmaqla 
ə
vvəllərkeçirilmiş 
Zirvə 
Toplantılarındaqəbuledilmiş  Bəyannamələrinmüddəalarını 
təsdiqedərək, 
Türkdilli  ölkələrarasındaikitərəflivə  çoxtərəfli  əlaqələrinvə 
mövcudhəmrəyliyinmöhkəmləndirilməsininAvrasiyaregion
undakı əməkdaşlığı dərinləşdirdiyinə əminolaraq, 
2-3  oktyabr  2009-cuiltarixində  Naxçıvan  şəhərində 
keçirilmiş  Türkdilli  ölkələrindövlətbaşçılarınınIXZirvə 
Toplantısında 
“Türkdillidövlətlərin 
ə
məkdaşlıq 
Ş
urasınınyaradılması 
haqqındaNaxçıvanSazişi”ninimzalanmasını 
məmnuniyyətlə qeydedərək, 
Müasirbeynəlxalqmünasibətlərdə 
iqtisadiyyatvə 
ticarətinaparıcı rolunuqeydedərək, 
Birləşmiş 
MillətlərTəşkilatının 
(BMT) 
Nizamnaməsininməqsədvə 
prinsiplərinə, 
HelsinkiYekunAktı  başdaolmaqlaAvropada  Əməkdaşlıqvə 

117 
 
TəhlükəsizlikTəşkilatınınsənədlərinə sadiqolduqlarını ifadə 
edərək, 
Suverenlik,  ərazibütövlüyü  və  sərhədlərintoxunulmazlığı, 
bir-birinindaxiliişlərinə  qarışmamaq,  zorişlətməməkvə 
yazorişlədəcəyiilə 
hədələməkprinsipləri 
ə
sasındadövlətlərinsiyasivə 
iqtisaditəhlükəsizliyininmöhkəmləndirilməsinə 
çalışaraq,…
49
 
 
 
Gördüyümüz  kimi,  bəyannamənin  məna  nüvəsi  bir 
sıra aspektdən müəyyən ardıcıllıq prinsipi ilə əsaslandırılır 
və  burada  nəinki  mövge  izah  edilir,  həmçinin  mümkün 
ə
ksarqumentlərə cavab verilir, maraqlı tərəflərin səsləndirə 
biləcək  ittihamları,  müxtəlif  ikimənalı  yozmaları  və 
şə
rhlərini neytrallaşdıran əsaslar gətirilir: toplantının məhz 
bu  formatda  olmasının  tarixi,  mədəni  və  digər  səbəbləri, 
qeyd  edilən  əməkdaşlığın  digər  dövlətlərə  qarşı 
yönəlmədiyi,  ümumən  bütün  regionun  inkişafına  xidmət 
                                                           
49
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=14&news_id=671&language=az
 

118 
 
etməsi  və  beynəlxalq  qurumların  prinsiplərinə  müvafiq 
olduğu və s. 
 
Diplomatik  sənədin  faktları  açıqlayan  hissəyə 
gəldikdə,  ilk  növbədə  faktın  dəqiq  və  tutarlı  olmasına 
diqqət yetirmək lazımdır. Faktla bağlı istənilən, kiçik belə 
ş
işirtmə,  yanlışlıq  qarşı  tərəfə  faktları  alt-üst  etmək  və 
bütün  diplomatik  səylərin  nəinki  puç  olmasına,  əvvəlki 
vəziyyətdən də geriyə düşməsinə gətirib çıxara bilər. Məhz 
buna  görə  diplomatik  sənəddə  əks  olunacaq  faktlar,  ən 
aşkar  görünənləri  belə,  dəfələrlə  yoxlanılır,  işlədilən 
ifadələrin  həm  mənaca,  həm  ölçülərinə  görə  faktlara 
müvafiqliyinə  nəzarət  edilir.  V. .Popov  buna  dair  belə  bir 
misal  gətirir:  Londona  diplomatik  vəzifəyə  keçdikdə  ilk 
məsələlərdən  biri  1968-ci  ildə  XX  əsrin  əvvəllərində 
Müvəqqəti  hökümətin  sədri  olmuş  A.Kerenskinin 
mühacirətdən  Moskvaya  dönməyə  hazır  olduğu  barədə 
sənədi  araşdırmaq  idi.  Sənəddə  əks  olunanlar  öz  təsdiqini 
tapdığı  halda,  Siyasi  Büro  üçün  maraq  kəsb  etdiyi  üçün 
məlumat təcili olaraq şifrəli teleqramm vasitəsilə Mərkəzə 
çatdırılmalı  idi.  Lakin  yoxlama  zamanı  məlum  oldu  ki, 

119 
 
sənədi  konsulluğun  təcrübəsiz,  gənc  bir  əməkdaşı 
hazırlamış  və  fakt  kimi  qeyd  edilənlər  xaricdəki  rus 
pravoslav  kilsəsinin  keşişi  ilə  söhbət  əsnasında  ehtimal 
kimi söylənən fikirlərinə əsaslanırdı
50
. 
 
 
Maraqlıdır 
2013-cü  ilin  sonunun  diplomatik  skandalları 
arasında  diqqəti  cəlb  edənlərdən  biri,  sözsüz  ki,  ABŞ-da 
çalışmış və çalışan 25 rusiyalı diplomatın tibbi sığortalarla 
bağlı  fırıldıqlarda  ittiham  edilmələridir.  Xatırladaq  ki, 
Nyu-York  şəhərinin  Cənub  dairəsinin  prokuroru  Prit 
Bhararanın  itthamlarına  əsasən,  rusiyalı  diplomatlar  və 
onların xanımları, aldıqları məvacibləri qəsdən kiçildərək, 
aztəminatlı  ailələr  üçün  nəzərdə  tutulmuş  tibbi  sığorta 
güzəştlərindənyararlanaraq 
ABŞ 
dövlət 
büdcəsindən 
onminlərlə  dollar  pul  oğurlamışdılar
51
.  ttihamları  şərh 
edən  Rusiyanın  xarici  işlər  naziri  Sargey  Lavrov  cavab 
olaraq  qeyd  etdi  ki,  Rusiya  ərazisində  fəaliyyət  göstərən 
                                                           
50
V. .Popov. Gösğ.əsər. S. 412-413. 
51
http://www.newizv.ru/politics/2013-12-11/194013-nashi-shtirlicy-pogoreli-na-
strahovke.html
 

120 
 
xarici  diplomatlar,  o  cümlədən,  amerikalılar,  mütəmadi 
olaraq  rusiya  qanunvericiliyini  pozurlar,  lakin  onlar 
bundan  informasiya  şousu  yaratmır  və  məsələləri  səs-
küysüz, diplomatik kanallar vasitəsilə həll edirlər
52
. 
S.Lavrovun  reaksiyası  göstərir  ki:  1)  ABŞ  tərəfin 
ittihamlarının faktoloji hissəsi o qədər dəqiq və əsaslıdır ki, 
onu  inkar  etmək  mümkün  deyildi.  2)  Lakin  açıq  etiraf 
ə
vəzinə  rusiyalı  nazir  əvəzinə  əkshücuma  keçməyə  çalışıb. 
Amma  digər  ölkələrin  diplomatlarına  qarşı  ittihamları 
ümumi 
xarakter 
daşıdığına, 
yəni 
real 
faktlarla 
ə
saslandırılmadığına görə, onlar bir daha bu məsələdə rus 
tərəfin  acizliyinin  nümayişinə  çevrildi  (əminliklə  söyləmək 
olar  ki,  Rusiya  ərazisində  fəaliyyət  göstərən  amerikalı 
diplomatların  yerli  qanunları  pozduqlarına  dair  hansısa 
tutarlı  faktlar  olsaydı,  rus  tərəfi  çoxdan  onları 
açıqlamışdı).  
Qeyd  olunan  misal  bir  daha  sənədin  faktoloji 
hissəsinə  diqqətli,  əhatəli  araşdırma  və  dəqiqləşdirmə  ilə 
yanaşmağın  vacibliyini  sübut  edir.  Faktlar  inkaredilməz 
                                                           
52
http://argumenti.ru/politics/2013/12/305236
 

121 
 
olduğu  halda  qarşı  tərəf  nə  qədər  məsələdən  yayınmaq 
istəsə belə, bəzi məsələləri etiraf etməyə məcbur olur. 
 
 
YOXLAMA SUALLAR: 
1.
  Protokol formullarına daxil olanları qeyd edin? 
2.
  Diplomatik  yazışmada  standart  müraciət 
ifadələrini sadalayın. 
3.
  Məna  nüvəsi  üzrə  diplomatik  məktubların 
təsnifatına hansı kateqoriyalar daxildir? 
4.
  Etiraz  ifadə  edən  sənəd  nümunələrindən 
misal gətirin. 
5.
  Diplomatik  məktubun  arqument  hissəsinin 
yeri və əhəmiyyətini açıqlayın. 
 
 
 
 
 

122 
 
 
ƏLAVƏ 
 
Şə
xsi  nota  –bir  qayda  olaraq,  mühüm  və  prinsipial 
ə
həmiyyətli  məsələlərə  aid olur və  ya  hər  hansı  hadisə  ilə 
bağlı  rəsmi  informasiya  qaydasında,  yerli  diplomatik 
protokolun  tələblərinə  uyğun  şəkildə  və  ya  şəxsi  notaya 
cavab olaraq göndərilir. Blankda çap edilir, üstündə ünvan 
göstərilir, möhür qoyulur.