Dərs vəsaiti Bakı 2 Müq ə ddim ə

 
Maraqlıdır 
Diplomatik  söz  oyunun  bariz  bir  nümunəsi  kimi 
Birinci  Dünya  Müharibəsinin  əvvəllərində  baş  vermiş  bir 
hadisəni  göstərmək  olar.  1914-cü  il,  avqust.  Müharibənin 
başlaması  ilə  əlaqədar  Almaniya  hərbi  sənayesinin  xarici 
sifarişləri  icra  etməsinə  qadağa  qoyulur.  Hələ  kimin 
tərəfində çıxış edəcəyini bəyan etməyən Yaponiyanın səfiri 
alman hökümətindən ölkədə saxlanılan Yaponiyanın sifariş 
etdiyi  silah  və  zirehlərin  istisna  hal  olaraq  çıxarılmasına 
icazə verilməsini xahiş edir. Səfirin «Yaponiya qüdrətli bir 
dövlətlə  müharibəyə  hazırlaşır»  sözləri  mənalı  gülüşlə 
müşayiət  olunur.  Yaponiyanın  Rusiya  ilə  müharibəyə 
başlayacağını  düşünən  almanlar  xahişə  müsbət  cavab 
verirlər.    
Bir neçə gündən sonra yapon səfiri kobud ifadələrlə 
zəngin  olan  notanı  (notadakı  təhqiredici  ifadələrin 

22 
 
ə
ksəriyyəti 1895-ci ildəki Almaniyanın Yaponiya qarşı irəli 
sürdüyü  ultimatumdan  götürülmüşdü)  alman  hökümətinə 
təqdim edir: almanlardan Çində tutduqları əraziləri dərhal 
boşaltmaqları  tələb  edilir.  Alman  imperatoru  II  Vilhelmin 
yapon diplomatiyasının bu kələyindən hiddətlənsə də, qarşı 
tərəf  yalan  danışmadıqlarını  bildirdilər:  səfir  qüdrətli 
dövlətlə  müharibəyə  başlayacaqlırını  bildirdi.  Məgər 
Almaniya qüdrətli dövlət deyil?!
9
 
 
Lakin  bu  kimi  hallar  diplomatik  sözün  nüfuzu  və 
gücünü inkar etmir. Diplomatik söz güllə kimi, qalxan kimi 
də  istifadə  olana  bilər.  Buna  görə  diplomat  dilini 
mükəmməl  səviyyədə  bilməli,  ondan  ən  səmərəli  şəkildə 
yararlanmağı bacarmalıdır. Və necə ki, söz dünyası ucsuz-
bucaqsız  bir  məkandır,  eləcə  də  diplomat  heç  vaxt  özünü 
tam kamil dil bilicisi saymamalı, daima mütaliə etməli, öz 
dili,  söz  ehtiyatı,  yazma  qabiliyyəti  üzərində  çalışmalıdır. 
Diplomatik  arsenaldakı  düşünülmüş,  cilalanmış  sözlər, 
kəlmələr – dövlətin «qızıl ehtiyatıdır». 
                                                           
9
Kovalyov A.Q. Göst. Əsər. S. 68-69. 

23 
 
Bəzən  diplomatiyada  nəinki  söz,  hətta  durğu 
işarələrinin  rolu  belə  əhəmiyyətli  olur.  Sovet  diplomatı 
A.Q.Kovalyov  L. .Brejnevin  dövründə  SSR   ilə  Fransa 
arasında əməkdaşlıq haqqında sənədlə bağlı ikitərəfli görüş 
zamanı son detalların müzakirəsinin gərgin keçdiyini qeyd 
edir.  Fransız  tərəfi  ifadələrin  birindən  sonra  vergülün 
qoyulmasına  qəti  etiraz  edirdilər.  Axırda  mübahisələrdən 
usanan SSR -nin xarici işlər naziri A.A.Qromıko «mən bu 
vergülü  fransızlara  hədiyyə  edirəm»  deyə  bildirir. 
Fransızlar  bu  təklifə  həmin  an  reaksiya  vermədilər. 
Sonradan,  L. .Brejnevin  Fransaya  rəsmi  səfəri  zamanı, 
ə
məkdaşlıq 
müqaviləsinin 
imzalanmasından 
öncə, 
danışıqların  sənəd  hissəsinə  cavabdeh  olan  A.Q.Kovalyov 
Fransa  X N  baş  katibinin  yanına  dəvət  edilir  və  sovet 
diplomatına  onu  «Qromıkonun  hədiyyə  etdiyi  vergülü 
qaytarmaq üçün» dəvət etdikləri bildirilir
10
.  
 
Zəngin  söz  ehtiyatından  diplomatik  yazışma 
çərçivəsində  məqsədəuyğun  şəkildə  istifadə  etmək  üçün 
diplomatik  dilə  yiyələnməli,  onun  üslüb  özəlliklərini 
                                                           
10
 Ковалев А.Г. Азбука дипломатии. М., 1993. С.41  

24 
 
öyrənmək,  mənimsəmək  lazımdır.  Elmi  dövriyyədə 
«diplomatik dil» dedikdə, aşağıdakılar başa düşülür: 
1)
  Diplomatlar  tərəfindən  beynəlxalq  müqavilələrin 
hazırlanması  və  bağlanmasında,  rəsmi  diplomatik 
danışıqlarda istifadə olunan dil; 
2)
  Tarixən  formalaşmış,  ümumi  diplomatik  lüğətin 
tərkibini təşkil edən xüsusi termin və ifadələr; 
3)
  Mürəkkəb vəziyyətlərdə diplomatların istifadə etdiyi 
ehtiyatlı, nəzakətli, sətiraltı məna daşıyan ifadələr. 
1)
  Orta əsrlərdə feodal pərakəndlilik şəraitində bir 
müddət dini institutlar dövlət qurumları üzərində üstünlüyə 
sahib  olurlar.  Bunun  nəticəsi  olaraq,  beynəlxalq 
münasibətlər sahəsində Avropada latın dili, islam Şərqində 
isə  ərəb  dili  hökmranlıq  edirdi.  Avropada  ilk  beynəlxalq 
sistemin təməlini qoyan Vestfal sülh sazişləri (1648 il) latın 
dilində  yazılmışdı.  XVIII  əsrin  ilk  yarısında  Avropada 
beynəlxalq müqavilələrin yazılması zamanı həm latın, həm 
fransız  dillərindən  istifadə  olunurdu.  Eyni  zamanda  islam 
Şə
rqində  Osmanlı  imperiyasının  hökmranlıq  etməsi 
şə
raitində  türk  dilinin  beynəlxalq  nüfuzu  artır.  Təsadüfi 

25 
 
deyil  ki,  həmin  dövrün  venesiyalı  diplomatı  Ottaviano 
Maco diplomatlara latın, yunan, fransız və ispan dilləri ilə 
yanaşı türk dilini də öyrənmələrini tövsiyyə edirdi
11
. 
 
XVIII  əsrin  ortalarından  beynəlxalq  ünsiyyət  dili 
kimi  fransız  dili  qəbul  edilir  (bunun  digər  tərəflərin 
hüquqlarının  tapdalanması  kimi  başa  düşülməməsi  şərti 
ilə). Bütün Avropada diplomatik kadrların əsas təminatçısı 
olan  aristokratlar  sinfi  arasında  fransız  dilini  uşaq 
vaxtından  öyrənmək  bir  dəb  şəklini  alır.  Məsələn,  hətta 
Napoleon  Fransası  ilə  müharibə  apardığı  dövrdə  belə 
Rusiyada  fransız  dilini  öz  doğma  dilindən  yaxşı  bilən 
aristokratlar kifayət qədər çox idi. Oxşar vəziyyət Osmanlı 
imperiyasında  da  mövcud  idi.  Məhz  bunun  nəticəsində 
vaxtilə  Rusiya,  Türkiyə  və  Qərbi  Avropada  təhsil  almış, 
Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin baniləri  fransız  dilində 
sərbəst  danışır,  yazır  və  mübaliğəsiz  söyləmək  olar  ki, 
Versal  sülh  danışıqları  prosesində  müvəffəqiyyətlə  dövlət 
                                                           
11
Eyyubov A. K. Diplomatiyanın əsasları. B., 2009, S. 14. 

26 
 
maraqlarımızı 
müdafiə 
olunmasında 
bu 
amilin 
özünəməxsus rolu var idi
12
.   
 
Birinci  Dünya  müharibəsindən  sonra  tədricən 
beynəlxalq  dil  qismində  ingilis  dili  möhkəmlənir.  Hal-
hazırda  da  beynəlxalq  ünsiyyətdə  ingilis  dilinin  müəyyən 
üstünlüyə  sahib  olmasına  baxmayaraq,  rəsmi  şəkildə 
dillərin  bərabərhüquqluğu  elan  edilib  və  rəsmi  yazışma, 
xüsusən də diplomatik sənədlər mübadiləsi hər ölkənin öz 
dövlət  dilində  aparılır.  Azərbaycan  dili  bir  diplomatik  dil 
olaraq  gənc  olsa  da,  artıq  müəyyən  təcrübəyə  və 
özünəməxsus xüsusiyyətlər və cizgilərə malikdir. 
Bəzən  ictimaiyyətdə  eyni  zamanda  həm  doğma 
dilini,  həm  də  xarici  dili  mükəmməl  səviyyədə  bilən  və 
tətbiq  etməyi  bacaran  kadrların  az  olması  ilə  bağlı 
məzəmmətlər,  narazılıqlar  səslənir.  Lakin  tarixən  gənc 
dövlətlərin əksəriyyəti, xüsusən də böyük bir imperiyaların 
parçası olmuş ölkələrin bir çoxu bu problemi yaşamışdır və 
bu  zamana  ehtiyacı  olan  təbii  bir  prosesdir.  O  ki  qaldı 
                                                           
12
Maraqlananlara nümunə qismində AXC yaradıcısı Məmməd Əmin Rəsulzadənin 
fransız dilindəki məqalələri və onlara rus dilində şərhləri olan kitaba müraciət 
etməyi məsləhət görürəm: М.Э. Расулзаде. Сборник произведений и писем. М., 
2010. 

27 
 
diplomatik  sənədlərin  düzgün  və  aydın  tərcüməsi 
məsələsinə…  Ümumiyyətlə,  hazırda  istənilən  ixtisas 
sahəsində  (hüquqi,  tibbi,  ədəbi  və  s.)  identik  tərcümə  ilə 
bağlı problemlər mövcuddur. Dilimizin adı ilə yanaşı, onun 
söz 
ehtiyatı 
və 
bu 
söz 
ehtiyatının 
inkişaf 
qanunauyğunluqları,  istiqaməti  və  hətta  sürətinə  dair  həm 
«sıravi»  vətəndaşlar,  həm  də  mütəxəssislər  arasında 
diskussiyalar  davam  etməkdədir.  Tibbi,  hüquqi  terminlər, 
ifadələr  kimi,  bəzi  diplomatik  ifadələr  də  bizə  bir  az  yad, 
qeyri-düzgün görsənə bilər. Əminəm ki, necə ki ilk illərin 
doğma dilində cümlə qura bilməyən bəzi diplomatlarımızı 
və rəsmi şəxslərimizi bu günün rəsmi şəxsləri ilə müqayisə 
etmək  olmaz,  eləcə  də  sabahın  mütəxəssisləri  bu  sahədə 
daha da peşəkar olacaqlar. 
2)
  Diplomatik dilin ikinci anlamına aid xüsusi 
termin  və  ifadələr  bizim  əsas  tədqiqat  obyektimiz 
olmadığına  görə,  onların  üzərində  ayrıca  dayanmaq 
fikrində  deyilik.  Sadəcə  qeyd  edək  ki,  diplomatik  dilin 
inkişaf tarixi onlara da təsir etmiş və bu terminlərin böyük 
ə
ksəriyyəti  latın  (ad  HOC,  akklamasiya,  de-yure, 

28 
 
delimitasiya, konsul, memorandum və s.), fransız (demarş, 
duayen,  aqreman,  denonsasiya  və  s.),  qismən  ingilis  (non 
paper,  centlmen  sazişi  və  s.  )  mənşəli  sözlərdir  və 
beynəlxalq  statuslu,  üstmilli  sözlər  olaraq,  demək  olar  ki, 
dəyişilmədən  dünyanın  əksər  dillərində diplomatlar,  rəsmi 
şə
xslər  tərəfindən  tətbiq  olunurlur.  Ümumən  dil  inkişaf 
etdiyi  kimi,  diplomatik  dil  də  inkişaf  edir,  bəzi  terminlər, 
diplomatik  ifadələr  öz  əhəmiyyətini  itirir  yaxud 
məzmununu dəyişir (məsələn, draqoman, «şimal sarayları» 
və  ya  Türkiyəyə  dair  «Porta»  sözündən  istifadə  və  s. 
13
), 
yeniləri  (assosiativ  üzvlük,  yumşaq  güc)  yaranıb  tətbiq 
edilməkdədir. 
3)
  Hər bir peşənin nəinki özünəməxsus termin 
bazası,  həmçinin  kənar  adam  üçün  adi  səslənən,  lakin 
həmin peşə dünyası daxilində ayrı məna kəsb edən ifadələr, 
cümlələr 
mövcuddur. 
Məsələn, 
həkimlər 
«ziyan 
vurmamaq»  prinsipindən  çıxış  edərək  pasiyentə  xəstəliyə 
ilə  bağlı  elə  ifadələrlə  məlumat  verirlər  ki,  sonuncu  çox 
vaxt vəziyyətinin nə dərəcədə pis olub-olmadığını anlamır 
                                                           
13
 Г.Никольсон. Дипломатия. – М., 1941. С. 88-89. 

29 
 
və  yalnız  «həkim  dili»  ilə  tanış  olanlar  real  vəziyyətin 
nədən ibarət olduğunu dərk edirlər. Diplomatlar da kəskin 
ifadələrdən,  «qapını  çırpmaqdan»  yayınmağa  çalışırlar, 
lakin  bu  heç  də  onların  eyni  məna  kəsb  edən  sətiraltı 
kəlmələrlərdən istifadə etmədikləri anlamına gəlmir. Gəlin 
bəzi nümunələrə nəzər salaq
14
: 
 
Məsələyə etinasız yanaşa 
bilmərik 
 
Məsələyə mütləq müdaxilə 
ediləcək
 
Bu halda hökümət öz 
mövgeyinə yenidən 
baxmağa məcburdur 
 
Dostluq istənilən an 
düşmənçiliyə çevrilə bilər 
 
Mənim hökümətim hərəkət 
etməkdə tam sərbəstdir 
 
Diplomatik əlaqələrin 
kəsilməsi nəzərdə tutulur 
 
Hökümət bu hüququ özündə 
saxlamağı lüzum bilir 
 
Hökümət imkan 
verməyəcək 
 
Nəticələrə görə cavabdeh 
deyil
 
Müharibəyə səbəb ola 
biləcək hadisə törətməyə 
hazırdır 
 
 
                                                           
14
V. .Popov. Gösğ.əsər. S. 433. 

30 
 
Yuxarıda qeyd  olunan  ifadələr  və onlara diplomatik 
müstəvidə  verilən  məna  da  birdən-birə  yanamamış  və 
uzunəsrli  təkamül  yolunu  keçmişdi.  Müharibələrlə  zəngin 
olan  Qədim  Dövr  və  Orta  əsrlərdə,  Yeni  dövrün  ilkin 
mərhələsində  dövlət  nümayəndələri  təhdidlərini  və  təzyiq 
cəhdlərini  daha  kobud,  açıq  şəkildə  ifadə  edirdilər.  Hətta 
XIX-XX  əsrin  əvvəllərində  belə,  müəyyən  sətiraltılığa 
keçidə  baxmayaraq,  bu  ənənə  davam  etməkdə  idi.  Gəlin 
stanbuldakı  rus  elçisinin  1826-cı  ildə  osmanlı  sultanının 
rəis-əfəndisinin  adına  ünvanladığı  ultimatumdakı  son 
abzasa nəzər salaq: 
«Hökmdarının  təlimatlarından  irəli  gələn  vəzifəni 
icra  etmək  üçün  aşağıda  imza  atan  Osmanlı  dövlətinə 
bəyan  edir  ki,  mperatorun  qanuni  gözləntilirinə  zidd 
olaraq,  hazırkı  sənədi  təşkil  edən  üç  tələbdə  göstərilən 
tədbirlər  altı  həftəlik  müddət  ərzində  tam  şəkildə  həyata 
keçirilmədikləri təqdirdə, o,  dərhal  stambulu tərk  edəcək. 
Ali  həzrətin  nazirləri  bu  hadisənin  yaxın  fəsadlarını 
asanlıqla təsəvvür edə bilərlər»
15
. 
                                                           
15
 Сатоу Э. Руководство по дипломатической практике. М., 1961. С. 106. 

31 
 
Gördüyünüz  kimi,  təhdid  kifayət  qədər  açıq  şəkildə 
verilib. Müasir dövrdə bu cür kəlmələrə çox nadir hallarda 
rast  gəlmək  olar  və  hətta  ən  kəskin  etirazlarda  belə 
qarşılıqlı  diplomatik  ehtirama,  kiçildici,  hərbi  əzələ 
nümayişindən  qaçmağa,  yaxud  bunu  ustalıqla  misal 
gətirdiyimiz  cümlələr  vasitəsilə  pərdələməyə  çalışırlar. 
Belə  şərti  formanın  tətbiqi  ictimaiyyəti  təşvişdən  qoruyur, 
diplomatlara,  hökümətə  isə  düşünülmüş  reaksiyanı 
nümayiş  etdirmək  üçün  vaxt  qazandırır.  Diplomat 
diplomatik  dilin  bu  özünüməxsusluğunu  da  yaxşı 
öyrənməli,  həm  düzgün  və  yerində  tətbiq  etməyi,  həm  də 
«düzgün oxumağı» bacarmalıdır. 
 
Maraqlıdır 
Diplomatik praktikaya sətiraltı mənanı daha orijinal 
şə
kildə  ifadə  etmə  halları  da  məlumdur.  1915-ci  ildə 
Yaponiya Çinə ultimatum verir. «21 tələb» kimi də tanınan 
bu sənəd faktiki olaraq Çinin Yaponiyanın iqtisadli əsarəti 
altına  keçməsni  nəzərdə  tuturdu.  Çin  prezidenti  Yuan 
Ş
ikayın  cavab  verməkdə  tərərrüd  etdiyini  görən  yapon 

32 
 
səfiri  ultimatumun  çap  olunduğu  kağıza  işıqda  baxmağa 
tövsiyyə  edir. 
ş
ıqda  kağızın  fonunda  yapon  hərbi 
gəmilərinin siluetləri sezilirdi
16
. 
 
 
 
 
 
                                                           
16
 Борунков А.Ф. Дипломатический протокол в России. М., 2000. С.82. 
Йапонийанын Чиня ултиматумун мятнин яслиндян (21 тяляб) 

33 
 
 
 
YOXLAMA SUALLAR: 
1.
  Diplomatın söz ehtiyatına dair tələbləri açıqlayın. 
2.
  Beynəlxalq diplomatik təcrübədən diplomatik sözün 
gücünü göstərən misallar gətirin. 
3.
  İşğal faktını ört-basdır etməyə çalışan tarixi şəxslər 
və dövlətlərə dair öz misallarınızı göstərin. 
4.
  Diplomatik dil dedikdə nə başa düşülür? 
5.
  Tarixən  hansı  dillər  beynəlxalq  ünsiyyət  vasitəsi 
kimi istifadə olunub? 
6.
  Dillərin bərabərhüquqluğu prinsipi nəyi ehtiva edir? 
7.
  Bildiyiniz diplomatik terminləri sadalayın və onların 
mənasını açıqlayın. 
8.
  Diplomatik 
ünsiyyətdə 
mənasını 
dəyişən 
ifadələrdən hansılarını söyləyə bilərsiniz? 
 
 
 

34 
 
3. Stil (üslub) anlayışı,  
diplomatik üslubun özəllikləri 
 
Zəngin  söz  ehtiyatına  sahib  olmaq  tələbi  yalnız 
diplomatlar qarşısında durmur. Jurnalistika, yazıçılıq, elmi 
fəaliyyət sahələrində də geniş söz bazasına malik olmaq və 
sözdən  məharətlə,  yerində,  düzgün  istifadə  etmək 
zəruriyyəti  mövcuddur.  Diplomatik  yazışma  diplomatik 
stilə  (üsluba)  tam  yiyələnməyi,  onu  adları  yuxarıda  qeyd 
edilən digər üslublarla səhv salmamağı ehtiva edir. 
»Stil» sözü qədim yunan mənşəlidir və hərfi mənada 
çubuq  mənasını  daşıyır.  Qədim  dövrdə  üstü  mumlu  taxta 
lövhələr üzərində yazırdılar. Çubuğun iti ucu ilə yazır, bel 
şə
klində  olan  ucu  iləsə  səhvləri  «pozub  düzəldirdilər». 
Funksional  stil  dedikdə,  ünsiyyətin  bu  və  ya  digər 
sahəsində istifadə edilən, peşəkar fəaliyyəti bu və ya digər 
sahəsi  ilə  bağlı  olan,  tarixən  formalaşmış  və  sosial 
dərketmədən keçmiş nitq vasitələri sistemləri başa düşülür. 
Bu  mənada  diplomatik  üslub  rəsmi-işgüzar  üslub 
növlərindən (qanunverici, metodik göstərişlər və təlimatlar, 

35 
 
sərəncamverici,  statistika,  texniki  informasiya)  biridir  və 
bu stilə aid olan ümumi cizgilərə malikdir: 
1)
  Nisbi dayanıqlılıq 
2)
  frat quruluq; 
3)
  Emosional çalarlı leksikanın yoxluğu; 
4)
  Neytrallıq; 
5)
  fadetmənin yığcamlığı və kompaktlığı. 
6)
  Hazır dil ştampları və klişelərdən istifadə 
Rəsmi-işgüzar üslub fərdi deyil, sosial 
təcrübəni  əks  etdirdiyi  üçün  ümumiləşdirilmiş  leksikaya 
malikdir və çoxmənalı sözlərdən qaçmağa meyillidir. Bunu 
yazanın  yaxud  qəbul  edənin  söz  kasadlığı  deyil,  stil 
özəllikləri tələb edir. 
 
Lakin diplomatik üslubun sırf quru, cansıxıcı görünə 
biləcək  ifadələrdən  ibarət  olduğunu  da  düşünmək  yanlış 
olardı. Qeyd etdiyimiz yeni terminlər, ifadələr mühafizəkar 
ə
ləkdən  keçirilir  və  ən  uğurlu  tapıntılar  qəbul  edilir. 
Epitetlərdən  qaçılsa  da,  ən  «layiqliləri»  diplomatik  dilin 
ayrılmaz  parçasına  çevrilirlər.  Razılaşaq  ki,  «soyuq 
müharibə», «dəmir pərdə», «zərif güc» kimi ifadələr ədəbi 

36 
 
bənzətmələr  tək  də  gözəl  səslənir,  sadəcə  olaraq  siyasi 
proseslərdə  tətbiqi  onlara  yeni  məna  verdi  və  diplomatik 
lüğətin  arsenalına  daxil  etdi.  Bəzən  böyük  diplomatlar 
ordusundan  seçilərək  siyasi  tarixdə  qalmaq  üçün  belə  bir 
yeniliyin, ifadənin tapıntısı kifayət edir. Məsələn, 1963-cü 
ildə  amerikan  nüvədaşıyıcı  sualtı  qayıqlarının  Aralıq 
dənizində  yerləşməsinə  SSR -nin  etiraz  notasında  «Aralıq 
dənizin  ölü  dənizə  çevrilməsi  təhlükəsi  var.»  cümləsi  var. 
«Aralıq  dənizin  ölü  dənizə»  ifadəsi  öz  mənalığı  və  təsir 
gücünə  görə  ədəbi  əsərlədəki  ən  gözəl  nümunələrdən  geri 
qalmır  (həm  təbii  dənizin  məhv  olması  təhlükəsini 
yaşadığını  göstərmə,  həm  də  Ölü  dənizə  işarə  etməklə 
Yaxın  Şərqdəki  gərgin  vəziyyətə  və  bu  vəziyyətin  Aralıq 
dənizi regionunda yarana bilməsi ehtimalına işarə)
17
.   
 
Ümumiləşdirsək, diplomatik, rəsmi stilin qısa ifadəsi 
kimi  Böyük  Britaniyada  işlədilən  «5C»  qaydasını  qəbul 
etmək olar: 
clear  
Aydın 
                                                           
17
Kovalyov A.Q. Göst. əsəri. S. 145. 

37 
 
complete  
tam, dolğun  
Concise 
yığcam  
Courteous 
nəzakətli  
Correkt 
düzgün  
 
Bu  qaydaların  ayrı-ayrılıqda  tətbiqi  nə  qədər 
asandırsa,  onları  bir  yerdə  (dolğun  və  yığcam,  aydın  və 
nəzakətli)  bir  sənəddə  tətbiq  etmək,  doğrudan  da,  böyük 
diplomatik məharət, yazışma təcrübəsi tələb edir. 
 
 
 
 
 
Maraqlıdır 

38 
 
 
 
 
Diplomatik stildə yazmaq üçün digər üslublara 
xas  olan  bəzixüsusiyyətlərdən  qaçmaq,  özünü  saxlamaq 
lazımdır.  Elmi  üsluba  xas  olan  mürəkkəblikdən  qaçmalı, 
qəliz  və  anlaşıdmaz  xüsusi  terminlərə  meyl  etməməli; 
publisistik  üsluba  xas  olan  sərbəstlik  və  şişirtmələrdən 
uzaq olmalı; ədəbi üslubun uzunçuluğu, qeyri-müəyyənliyi, 
orijinal  bənzətmələrindən  yayınmaq  lazımdır.  Qeyd 
edilənlər  heç  də  diplomatın  adıçəkilən  sahələrdən  bixəbər 
olmasına  dəlalət  etmir.  Əksinə,  bəlkə  də,  həmin  peşə 
fəaliyyətləri,  onların  yazma  üsulu  ilə  yaxşı  tanış  olmaq 
lazımdır  ki,  eyni  stildən  diplomatik  yazışmada  istifadə 
Италийалы А.Данте     Ф.Петрарка 
Ж.Боккаччо 

39 
 
etməyəsən. Təsadüfi deyil ki, bir çox diplomatlar həmçinin 
ş
air,  yazıçı,  publisist  kimi  də  tanınıblar  və  bəzi  hallarda 
xobbi kimi yanaşdıqları bu istiqamətlər onları tarixdə daha 
çox tanıdıb, nəinki diplomatik fəaliyyətləri. Məşhur italyan 
ş
air  və  yazıçıları  Aligyeri  Dante  (
Ravenna  hökmdarının 
səfiri qismində çalışmışdı), Françesko Petrarka (XIV əsrin 
ortalarında  elmi  fəaliyyətdən  imtina  edərək,  Milan 
arxiyepiskopun  yanında  katib,  natiq  və  emissar  olaraq 
çalışır  və  müxtəlif  diplomatik  missiyalarda  iştirak  edir,  o 
cümlədən  Praqada  çar  IV  Karlla  görüşür),  Covanni 
Bokaçço  (
XIV  əsrin  ortalarında  Ravennanın  elçisi  olaraq, 
çar  V  Lyudoviq  Brandenburqlu,  roma  papaları  VI 
nnokenti və V Urbanla diplomatik danışıqlar aparmışdı), 
 
  Рус Д.Фонвизин     А.С.Грибойедов          Ф.Тйутчев 

40 
 
 
rus  D.Fonvizin  (
XVIII  əsrin  ortalarında  Rusiya  xarici 
kollegiyasında  çalışmışdı),  A.S.Qriboyedov,  F.Tyutçev 
(
XIX  əsrin  ikinci  rübündə  Münhen,  Genuya  ə  Turindəki 
rus  missiyalarında,  sonralar  bilavasitə  Rusiya  X N 
tərkibində müşavir qismində çalışmışdı),  
 
 
 
azərbaycanlı  Molla  Pənah  Vaqif,  A.Bakıxanov,  gözəl 
publisist Ə.M. Topçubaşov, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı 
almış  U.Çörçill,  XX  əsrin  ikinci  yarısında  Sudanın  əvvəl 
xarici  işlər,  sonra  baş  naziri  olmuş  Məhəmməd  Əhməd  əl 
Məhcub  və  digərləri  bunu  öz  həyat,  peşə  fəaliyyətləri  və 
yaradıcılıqları  ilə  sübut  edirlər.  Daha  müasir  dövrdən  də 
А.БакыхановМолла Пянащ Вагиф       Я.М.Топчубашов 

41 
 
belə  misallar  gətirmək  olar:  XX  əsrin  sonlarında 
Bolqarıstanıın  X N  əməkdaşı  olmuş  şair,  tərcüməçi, 
diplomat, 
ə
slən 
azərbaycanlı 
Xalid 
Qiyasbəyli 
(
diqqətəlayiqdir ki, həmyerlimiz, eyni zamanda 4 dildə şeir 
yazır,  həmçinin  elmi  fəaliyyətlə  məşğuldur
18
),  şərqşünas-
alim, fövqəladə və səlahiyyətli səfir Elman Araslı, Bakıdakı 
Rusiya səfirliyinin baş müşaviri, şair A.Qladkov və b.