XXI əsrin əvvəlləri:
Giriş kompliment
:
«Hörmətini izhar edir»
«… aşağıdakıları bildirməkdən şərəf duyur»
«… şərəf duyğusu ilə sizə…»
Yekun kompliment
:
«Fürsətdən istifadə edərək, öz ehtiramını bildirir»
«Hörmətlə,
Cənab …»
32
Муратов Э.Н. Дипломатические документы и дипломатическая переписка
на английском языке. М., 2001.
86
«Bir daha öz dərin hörmətini ifadə edir»
33
.
Məna nüvəsi
Adından da bəlli olduğu kimi, söhbət diplomatik
sənədin bəlkə də həcminə görə kiçik olan, lakin əsas
məzmununu özündə əks etdirən hissəsindən gedir. Məna
nüvəsi üzrə təsnifatı aparmaq şərti olaraq mümkündür,
çünki eyni növə aid sənədlər məzmunca müxtəlif, və
ə
ksinə, məzmunca oxşar olan sənədlər müxtəlif sənəd
növlərinə aid ola bilərlər. A.N.Kovalyov təsnifatı aşağıdakı
ə
sas kateqoriyalar üzrə aparmağı təklif edir:
A) təklif ehtiva edən;
B) etirazı bəyan edən;
C) mümkün cavab addımları barədə xəbərdar edən;
D) digər dövlətin yaxud dövlətlərin aksiyasına və ya
beynəlxalq hadisəyə dair siyasi yaxud beynəlxalq-hüquqi
mövgeyi təsbit edən;
33
http://prezident.gov.az/articles
;
Nuriyev S.S., Yusifova S. . Handbook on
nternational Relations. Bakı, 2012.
87
E) beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edən tədbirlərin
keçirildiyi yaxud keçirilməsinin planlaşdırıldığı barədə
məlumatlandıran;
F) sazişi yaxud əldə olunmuş razılıq səviyyəsini
rəsmiləşdirən
34
.
Dövlətlərarası münasibətlərdəki qarşılıqlı hörmət,
ehtiram, ifadələrdəki ehtiyatlılıq və nəzakətlilik diplomatın
gündəlik
fəaliyyətində
istifadə
olunan
sənədlərin
ə
ksəriyyətinin xahiş, təklif ehtiva edən səciyyəli olmasını
şə
rtləndirir. Təklif yaxud xahiş sətiraltı olaraq yaxud
mövcud beynəlxalq vəziyyət və ya ölkələrarası
münasibətlərdən çıxış edərək, müxtəlif mənalar daşıya
bilər (səhvi etiraf etmə, üzrxaqlıq, rədd edilməsi qəbul
edilməyəcək təklif, hətta gizli təzyiq, təhdid), lakin yazılış
üslubunda bu, bir o qədər də sezilmir. stənilən halda
təkliflə çıxış edən tərəf müsbət cavab almaq üçün (təbii ki,
ə
gər təklif yalnız təklifvermə xatirinə, müəyyən mövgeyi
zahirən nümayiş etdirmək yaxud hansısa digər məqsədləri
pərdələmək üçün edilmirsə (məsələn, Rusiyanın Suriyadakı
34
КовалевА.Н. Азбукадипломатии. – М., 1984. С. 85-86.
88
vətəndaş müharibəsinə dair sülh konfransını çağırmaq,
Ş
imali Koreyanın nüvə proqramına dair danışıqların
keçirilməsinə dair təklifləri və s. bu kimi təkliflər real
nəticədən daha çox təklif edən tərəflərin özləri üçün
müəyyən müsbət beynəlxalq imic yaratmaq məqsədi
güdür) məna nüvəsindəki ifadələrin dəqiqliyi və
aydınlığına, yanlış şərhlərə səbəb olmamalarına fikir
verilməlidir.
NÜMUNƏLƏR
1)
Tunisin daimi nümayəndəsinin Tərksilah üzrə
Komitənin sədrinin adına «Prosedur qaydalarının»
33-35 qaydalarına dair 29 mart 1982 il tarixli verbal
nota
Cenevrədəki Tunisin daimi nümayəndəliyi Tərksilah
üzrə Komitəyə öz hörmətini izhar edir və
aşağıdakıları bildirməkdən şərəf duyur: Tunisin
nümayəndə heyəti Tərksilah üzrə Komitənin 1982
ildəki ilk sessiyasında nüvə silahına malik olmayan
89
dövlətlərə nüvə silahının tətbiqi yaxud tətbiqi
təhlükəsindən təminatlar vermək məqsədi ilə
hərtərəfli
tərksilah
proqramları
və
effektiv
beynəlxalq sazişlər üzrə müvafiq xüsusi işçi
qrupların fəaliyyətində iştirak etmək istərdi
35
.
2)
19 sentyabr 1938-ci ildə Çexoslovakiya hökümətinə
təqdim edilən ingilis-fransız təklifləri
Fransız və britaniya hökümətlərinin nümayəndələri
bu gün ümumi vəziyyət haqqında məsləhətləşmələr aparmış
və britaniya baş nazirinin cənab Hitlerlə danışıqlarına dair
məruzəsini nəzərdən keçirdilər…
Hər iki tərəfin nümayəndələri əmindirlər ki, son
hadisələrin nəticəsində elə bir vəziyyət yaranıb ki, əsasən
sudet
almanlarının
məskunlaşdığı
rayonların
Çexoslovakiya dövləti sərhədlərində qalmasının davam
etməsi Çexoslovakiyanın özünün və avropa dünyasının
maraqlarının təhlükə altına qoyulmadan mümkün deyil. Bu
mülahizələrdən irəli gələrək, hər iki hökümət təəssüflə belə
35
МуратовЭ.Н.,
Göst. əsəri.s. 50-51.
90
bir yekun nəticəyə gəlib ki, qeyd edilən rayonların dərhal
alman imperiyasına verilməyəcəyi təqdirdə, sülh və
təhlükəsizliyinin, Çexoslovakiyanın həyati maraqlarının
effektiv şəkildə təmin edilməsi qeyri-mümkündür…
Biz qəbul edirik ki, Çexoslovakiya höküməti
dövlətin mövgeyində mühüm dəyişikliklərə səbəb olacaq
təklif edilən tədbirlərə razılıq verdiyi təqdirdə, özünün
gələcək təhlükəsizliyinə dair müəyyən təminatlar istəməkdə
haqlı olacaq…
Həm fransız höküməti, həm britaniya höküməti
çexoslovakiya hökümətindən sülh naminə nə qədər böyük
qurbanlar verilməsi tələb edildiyini anlayırlar. Lakin bu
məsələ yalnız Çexoslovakiyanın deyil, bütün Avropanın
ümumi məsələsi olduğuna görə, onlar bu məsələnin
təminatı üçün lazım olan şərtləri aydın şəkildə açıqlamağı
özlərinə borc bildilər.
Baş nazir cənab Hitlerlə danışıqları çərşənbə
91
günündən gec olmayaraq, mümkün olarsa, daha da erkən
bərpa etməlidir. Buna görə hesab edirik ki, sizdən cavabı
mümkün qədər tez verməyi xahiş edə bilərik
36
.
3)
Cavab notası
sveçdəki
Rusiya səfirliyi
№ 46/N
Rusiya Federasiyasının səfirliyi Xarici şlər
Nazirliyinə öz hörmətini izhar edir və Rusiya Federasiyası
ilə sveç krallığı arasında balıqçılıq sahəsinə dair 11
dekabr 1992 il tarixində Stokholmda imzalanmış Sazişin 10
avqust 1993 il tarixindən qüvvəyə minməsinə dair sveç
hökümətinin təklifi barədə məlumatlandıran 9 avqust 1993
il tarixli notanı aldığını təsdiqləməkdən şərəf duyur.
Yuxarıda qeyd edilən notadan sveç tərəfinin
müvafiq konstitusiya tələblərini yerinə yetirdiyinin məlum
olduğunu nəzərə alaraq, Səfirlik Sazişin qüvvəyə
minməsinə
dair
təklif
olunan
tarixin
Rusiya
36
Документы и материалы кануна Второй Мировой Войны. М., 1948. С. 202-
205.
92
Federasiyasının höküməti üçün məqbul olduğu barədə
Nazirliyi məlumatlandırır.
Fürsətdən istifadə edərək, Rusiya Federasiyasının
səfirliyi Xarici işlər Nazirliyinə bir daha öz dərin hörmətini
ifadə edir.
Stokholm, 10 avqust 1993 il
37
4)
ngiltərə Xarici şlər Nazirliyinin
SSR -nin Londondakı səlahiyyətli nümayəndəliyinə
Notası
№ C 1935/95/92
Nüsxə
Xarici işlər nazirliyi
24 mart 1938 il
37
МуратовЕ
.Н.Göst. əsəri.s. 48-49.
93
Zati-aliləri.
22 mart tarixli notama əlavə olaraq aşağıdakıları
bildirməkdən şərəf duyuram:
Mən 17 mart tarixli nota vasitəsilə tərcüməsini
böyük lütfkarlıqla təqdim etdiyiniz M.Litvinovun
Moskvada mətbuat nümayəndələri üçün etdiyi
bəyanatın
mətnini
artıq
oxuyaraq
nəzərdən
keçirmişəm.
Qeyd edilən bəyanatı SSR hökümətinin hazırkı
beynəlxalq məsələlərə dair mövgeyinin təqdimatı
hesab etmək olar. Belə hesab edirəm ki, Sovet
hökumətinin
təklifinin
mahiyyəti
təcavüzün
inkişafının, müharibənin baş vermə təhlükəsinin
artmasının mümkün qədə rqarşısını almaq üçün
praktiki tədbirlərin müəyyən edilməsi məqsədi ilə
maraqlı hökümətlərin müzakirəsinin keçirilməsi
üçün təcili tədbirlərin görülməsindən ibarətdir…
Lakin mövcud şərtlər çərçivəsində bu konfransı
təşkil etmək, yəqin ki, mümkün görünmür. Əlahəzrət
hökumətinin rəyinə görə, avropa dövlətlərinin yalnız
94
bir qisminin iştirak edəcəyi və həllolunmamış avropa
problemlərinin
tənzimlənməsindən
daha
çox
təcavüzə qarşı birgə addımların qəbulu məqsədini
güdən
konfransın
Avropa
dünyasının
perspektivlərinə müsbət təsir göstərəcəyini əminliklə
söyləmək olmaz.
Qeyd olunan şərtlər çərçivəsində, Sovet hökumətinə
sülhün qorunmasına dair effektiv metodlara dair öz
baxışlarını açıqladığına görə minnətdar olmağıma
baxmayaraq, təəssüflə bildirməliyəm ki, Əlahəzrət
hökuməti M.Litvinovun məlum bəyanatındakı irəli
sürülən təkliflərlə tam həcmdə razılaşa bilməz…
Zati-alilərinizə dərin ehtiramla
Dövlət katibi K.U.Bakster
38
Etiraz ifa edənvəmümkün cavab addımları
barədə xəbərdar edən
diplomatik
sənədlərdən
də
diplomatik
yazışmada
kifayətqədər geniş istifadə olunur. Etiraz bir dövlətə yaxud
38
Документы и материалы кануна Второй Мировой Войны. М., 1948. С. 102-
106.
95
bir qrup dövlətə qarşı atılan addım beynəlxalq hüquqa zidd
olduğu, dövlətlərarası ünsiyyətin ümumən qəbul edilmiş
normaları pozduğu, sülh və təhlükəsizlik üçün təhdid
yaratdığı hallarda (etiraz bunun nə dərəcədə həqiqət olub-
olmamasından daha çox məsələyə etirazçı-dövlətin
yanaşmasına, qiymətləndirməsinə əsaslanır) bildirilir. Bu
zaman delikt (hüquq pozuntusu) faktının, yəni etiraz üçün
ə
sas rolunu oynayan faktın yaxud hadisənin göstərilməsi
önəmlidir. Sözsüz ki, etirazda müvafiq ölkələrin də qəbul
etdiyi BMT, ATƏT və digər beynəlxalq təşkilatların
öhdəliklərinə istinad edilirsə, sənəd daha inandırıcı
görünür. Etiraz tipli sənədlər, bir tərəfdən, digər tərəfin
tutduğu sözə əməl etməyən insan tək öhdəliklərini icra
etməyən bir dövlət kimi beynəlxalq ictimaiyyətə nümayiş
etdirmək, həmin dövlətin nüfuzuna təsir etmək məqsədi
güdürsə, digər tərəfdən, etirazçı-dövlətin xəbərdaredici
atəşi rolunu oynayır və etiraza fikir verilmədiyi halda
atılacaq addımların, baş verəcək hadisələrin məsuliyyətinin
bir hissəsinin etiraza məhəl qoymayan dövlət yaxud dövlət
qruplarının, bir hissəsinin isə müvafiq nəzarət, təsir
96
mexanizmlərindən
istifadə
etməyən
beynəlxalq
ictimaiyyətin üzərinə düşəcəyi barədə məlumat verir.
Ölkənin
nüfuzu,
beynəlxalq
imici
nöqteyi-
nəzərindən etiraz xarakterli sənədlərdən çox tez-tez, hər bir
kiçik hadisə zamanı istifadə etmək məqsədəuyğun hesab
edilmir. Bu həmin etirazların beynəlxalq ictimaiyyətə, qarşı
tərəfə təsir gücünü azaltmış olur. Həmçinin etiraz nəzərə
alınmadıqda, onu dəfələrlə təkrarlamaq da eyni nəticəyə
gətirib çıxarır. Söz əməllə təsdiqlənmədikdə, dövlətin öz
milli maraqlarını qorumaq iqtidarında olması şübhə altına
alınır və digər dövlətləri də, tərəfləri də etirazçı-dövlətə
qarşı daha «sərbəst» davranmağa «şirnikləndirir».
NÜMUNƏLƏR
1)
Azərbaycanın Rusiyadakı səfirliyi Rusiya Dövlət
Dumasının MDB şləri vəHəmvətənlərlə Əlaqələr üzrə
Komitəsi sədrinin birinci müavini K.Zatulinin rəhbərlik
etdiyi MDB ölkələri nstitutunun «Kosovodan sonra:
tanınmamış ölkələrin birliyi tanınmaq yolunda» adlı martın
97
28-də Moskvada keçirdiyi beynəlxalq konfransla əlaqədar
Rusiya Federasiyasının Xarici şlər Nazirliyinə özetirazını
bildirib.
Qeyd edək ki, həmin konfransda Azərbaycanın işğal
olunmuş ərazilərində fəaliyyət göstərən qeyri-qanuni
rejimini nümayəndələri, eləcə də Rusiya hakimiyyət
orqanlarının təmsilçiləri də iştirak ediblər.
Nazirliyə təqdim olunan etiraz notasında deyilir ki,
Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərində fəaliyyət göstərən
qondarma rejimin nümayəndələrinin də konfransa dəvət
olunması
yolverilməzdir.
Rusiya
Federasiyası
Konstitusiyasına
görə,
qanunvericilik
hakimiyyəti
orqanının nümayəndəsi, parlamentin MDB məsələləri
üzrə komitə sədrinin birinci müavini K.Zatulinin öz
qanunsuz fəaliyyətindən əl çəkməməsi qəbuledilməzdir.
Səfirlik Rusiya Xarici şlər Nazirliyinin və Moskva
hökuməti
nümayəndələrinin
konfransa
dəvət
olunmalarını Azərbaycanla Rusiya arasında təşəkkül
tapmış, habelə imzаlanmış müqavilə və digər siyasi-
hüquqi sənədlərdə əks etdirilmiş strateji əməkdaşlıq
98
münasibətlərinin ruhuna cavab vermədiyini açıq bəyan
edir.
SəfirlikRusiyaXarici
ş
lərNazirliyindənkonfransınkeçirilməsiilə
ə
laqədarizahatverməsinivə
gələcəkdə
bucürhallarayolverilməməsiniistəyib
39
.
2)
ran
slamRespublikasınınAzərbaycanRespublikasındakı
səfiriMəhəmmədbağırBəhramiAzərbaycanRespublikas
ınınXarici şlərNazirliyinə dəvətolunmuşdur, 11 avqust
2011-ciil
39
http://deyerler.org/new/ru/print:page,1,7819-ibm-podarila-armii-ssha-
jelektronnyjj-perevodchik.html
99
ran
slamRespublikasınınsəfiriniqəbuledənXarici
ş
lərNazirininmüavinicənabN.HüseynovonaAzərbaycantər
ə
fininetiraznotasını təqdimetmişdir.
Xarici şlər Nazirliyinin Notasında ran rəsmisinin bu cür
məsuliyyətsiz iftiralarına qəti etiraz bildirilir və ran
mətbuatında Azərbaycan Respublikası xalqına və
dövlətinə qarşı yönəldilmiş, milli mənafeyi və
təhlükəsizliyinə zidd məlumatların yayımlanmasının,
dövlətimizin daxili və xarici siyasətinin təhrif
olunmasının ölkələrimiz arasında yaranmış dostluq və
qarşılıqlı anlaşma və öhdəliklərlə ziddiyyət təşkil etdiyi
vurğulanır.
Azərbaycan Respublikasının Xarici şlər Nazirliyi ran
tərəfindən Azərbaycana qarşı qərəzli bəyanatların
verilməsinin qarşısının alınması və bu kimi addımların
bir daha təkrar olunmaması istiqamətində ran slam
Respublikası tərəfindən qısa müddət ərzində müvafiq
tədbirlərin görülməsini və sözügedən məsələyə aydınlıq
gətirilməsini tələb etmişdir
40
.
40
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=13&news_id=211
100
3)
Azərbaycanın Argentinadakı Səfirliyi Uruqvay
Respublikasının Xarici şlər Nazirliyinə etiraz notası
göndərmişdir
Azərbaycan Respublikasının Argentinadakı Səfirliyi (eyni
zamanda Uruqvay Respublikasında akkreditə olunmuşdur)
Uruqvay Nümayəndələr Palatasının sədrinin rəhbərlik
etdiyi nümayəndə heyətinin Ermənistan tərəfindən işğal
olunmuş Azərbaycan ərazilərinə səfəri ilə əlaqədar
Uruqvay Respublikasının Xarici şlər Nazirliyinə etiraz
notası göndərmişdir.
Notada uruqvaylı parlamentarilərin bu səfərinin qeyri-
qanuni olduğu bildirilmiş və onların səfər zamanı
keçirdikləri görüşlərin və açıqlamaların Azərbaycanın
suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə və beynəlxalq səviyyədə
tanınmış
sərhədlərinin
toxunulmazlığına
qarşı
hörmətsizlik olduğu vurğulanmışdır. Həmçinin qeyd
101
edilmişdir ki, məsuliyyətsizlik və etinasizlıq nümayiş
etdirən bu qanunsuz səfər münaqişənin sülh yolu ilə həlli
prosesinə xələl gətirir.
Notada bildirilmişdir ki, səfərdən öncə Azərbaycan
Respublikasının səfiri və Uruqvay Nümayəndələr
Palatasının sədri Xorxe Orriko arasında keçirilmiş
görüşdə Uruqvay Nümayəndələr Palatasının sədri
Azərbaycan səfirini əmin etmişdir ki, regiona səfəri
zamanı Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərinə səfər
etməyəcəkdir.
Səfirlik bir daha Uruqvay tərəfinə xatırlatmışdır ki,
Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü
nəticəsində Azərbaycanın torpaqlarının 20%, o cümlədən
Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionu və onun
ə
trafındakı 7 rayon Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş,
1 milyona yaxın azərbaycanlı etnik təmizləməyə məruz
qalaraq qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşmüş və
Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın işğal olunmuş
ə
razilərindəki bütün tarixi və mədəni irs dağıdılmış və
məhv edilmişdir. BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası 822, 853,
102
874, 884 saylı, Baş Assambleyası isə 62/243 saylı
qətnamələrlə Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış
sərhədləri çərçivəsində suverenliyi və ərazi bütövlüyünü
dəstəkləmiş
və
Ermənistan
silahlı
qüvvələrinin
Azərbaycanın bütün işğal olunmuş ərazilərindən
tamamilə və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını, azərbaycanlı
məcburi köçkünlərin öz doğma yuvalarına qaytarılmasını
tələb etmişdir. Bu mövqe bir sıra beynəlxalq və regional
təşkilatların, o cümlədən ATƏT, Avropa Şurası
Parlament Assambleyasının, Avropa Parlamenti, slam
Ə
məkdaşlıq Təşkilatı, NATO, Qoşulmama Hərəkatının
qəbul etdikləri çoxsaylı qətnamə və sənədlərdə də öz
ə
ksini tapmışdır.
Qeyd olunanları nəzərə alaraq, Səfirlik Uruqvay Xarici
ş
lər Nazirliyindən baş vermiş insidentin araşdırılmasını
və məsələyə münasibət bildirilməsini xahiş etmişdir
41
.
4)
41
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=13&news_id=1147
103
Azərbaycan rana cavab notası təqdim edib. Bu barədə
Trend-ə Azərbaycan Xarici şlər Nazirliyinin mətbuat
katibi Elman Abdullayev bildirib.
Abdullayev deyib ki, cavab notasında Güney Azərbaycan
Milli Azadlıq Cəbhəsinin (GAMAC) təşkilatçılığı ilə
martın 30-da Bakıda "Çağdaş Güney Azərbaycanın
sabahı" mövzusunda keçirilən konfransda səsləndirilən
fikirlərin
Azərbaycan
dövlətinin
mövqeyini
ə
ks
etdirmədiyi qeyd olunub.
"Azərbaycan hər zaman bəyan etdiyi kimi, ranla
ikitərəfli münasibətləri dostluq və qarşılıqlı anlaşma
şə
klində
davam
etdirir
və
bu
münasibətlərin
möhkəmləndirilməsi üzrə səyləri aparılır. Eyni zamanda,
Azərbaycan ranla münasibətlərinə mehriban qonşuluq
prizmasından baxır və Azərbaycan- ran münasibətlərinin
bütövlükdə regionun inkişafına xidmət etdiyinə inanır", -
cavab notasında deyilir.
Qeyd edək ki, ran Güney Azərbaycan Milli Azadlıq
Cəbhəsinin təşkilatçılığı ilə martın 30-da Bakıda "Çağdaş
104
Güney Azərbaycanın sabahı" mövzusunda konfransın
keçirilməsinə etiraz olaraq Azərbaycana nota vermişdi
42
.
Bütün düplomatik sənədlərin bu və ya digər şəkildə
dövlətin
mövgeyini
təsbit
etdiyini
vurğulayan
A.N.Kovalyov bölgüdə ayrıca yer ayırdığı kateqoriyaya
heç bir diplomatik addımı (təklif, etiraz) ehtiva etməyən,
ümumi razılığı, dəstəyi, xəbərdarlığı (mümkün cavab
addımlarını bilavasitə qeyd etmədən) yaxud inkarı əks
etdirən, dövlə tin beynə lxalq-hüquqi mövgeyini tə sbit
Dostları ilə paylaş: |