Dərs vəsaiti Bakı 2 Müq ə ddim ə



Yüklə 2,11 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/7
tarix31.01.2017
ölçüsü2,11 Mb.
#6964
növüDərs
1   2   3   4   5   6   7

 
Tənəffüs 
MG MO-nun (Beynəlxalq münasibətlər  nstitutu) 
tələbəsinə imtahanda sual verilir: 
- Atlantik okeanda bizim sualtı qayığımız Afrika 
ölkələrinin birinin ticarət gəmisini batırdı. Siz həmin 
ölkənin etiraz notasına cavab yazmalısınız. 
Yarımsaatdan sonra professor tələbənin cavabını 
oxuyur: 
-  Ümumən  hər  şey  düzgündür,  əsl  sovet 
diplomatiyası üslubunda yazılıb. Dörd. 
- Bəs həşey düzgündürsə, niyə «dörd»? 
                                                           
18
http://azcongress.info/cat/67-aprel-2009/3959-2009_4_33
 

42 
 
-  Bir-iki  xırda  qrammatik  səhvlər  buraxılıb:  1. 
«otur  öz  yerində»  bir  yerdə  yazılmır;  2.  «qara 
meymun»  ifadəsini  Böyük  hərflə  yazmaq  lazımdır: 
hər-halda prezidentə müraciət edirsiniz! 
 
 
Beynəlxalq münasibətlər sistemi formalaşdıqca, daha 
çox  ölkələri  əhatə  etdikcə,  qloballaşma  prosesi,  elmi-
texnoloji  inkişaf  sürətini  artırdıqca,  diplomatik  fəaliyyətin 
bir növü olan diplomatik yazışma da beynəlmilləşir və bəzi 
kiçik  fərqləri  istisna  etməklə,  sənədlər,  məktublar  eyni 
texnologiyanın  istifadə  olunması  ilə  tərtib  edilirlər. 
Şə
ffaflıq  əsrində  diplomatik  yazışmanın  bir  çox  sənədləri 
istər-istəməz  geniş  oxucu  dairəsinə  əlinə  düşür.  Diplomat 
nəinki  rəsmi  sənədlərin,  şəxsi  məktublarının,  sosial 
şə
bəkələrdəki  qeydlərinin  yazılmasına  diqqqət  yetirməli 
olur,  çünki  təsadüfən,  zarafatla  yazılan  bir  söz,  atmaca 
sonradan diplomatik skandala səbəb ola bilər. 
 
 
Maraqlıdır 
1)
  XIX əsrin sonlarında ABŞ- span münasibətləri 

43 
 
kifayət  qədər  gərgin  idi.  Gec-tez  müharibənin  baş 
verəcəyəni  siyasi  dairələr  dərk  edirdi.  Müharibənin 
başlanması  arzusunda  olan  qüvvələr  istənilən  təxribata  ə
atırdılar.  Belə  bir  şəraitdə  yerli  amerika  qəzetlərinin 
birində  oğurluq  yolu  ilə  edilmiş  spaniyanın  ABŞ-dakı 
səfiri  Düpui  de  Lomanın  Amerika  prezidenti  Mak-Kinli 
barədə  xoşagəlməz  ifadələr  işlətdiyi  şəxsi  məktub  çap 
edilir.  Çapdan  dərhal  sonra  səfir  istefa  ərizəsini  təqdim 
edir  və  ispan  höküməti  rəsmi  ABŞ-ın  etirazı  hələ  Madridə 
çatmamış, istefanı qəbul edir
19

2)
  2013-cu ilin aprel ayında Argentinanın yerli 
nəşrlərindən  biri  Uruqvay  prezidentinin  audioçıxışının 
mətnini çap edir. Rəsmi görüşün bitdiyi üçün rahat danış
biləcəyini  güman  edən  prezident  Xose  Muxika  mikrofonun 
hələ  də  işlədiyini  unudaraq  köməkçilərindən  birinə  «Bu 
qoca  ifritə  əvvəlki  çəpgözdən  də  betərdir»  -  deyə  bildirir. 
Çəpgöz  dedikdə,  Argentinanın  mərhum  prezidenti  Nestor 
Kirşner,  qoca  ifritə  adı  altında  Nestorun  həyat  yoldaşı, 
hazırkı  Argentina  prezidenti  Kristina  Kirşner  nəzərdə 
                                                           
19
www.BiblioFond.ru/view.aspx?id=23751
 

44 
 
tutulurdu.  Uruqvay  prezidenti  Muxika  həmkarına  açıq 
məktubla  üzrxaqlıq  etsə  də,  qarşı  tərəf  hələ  də  baş  vermiş 
skandala öz münasibətini açıqlamayıb
20
.   
Bütün 
bunlar 
diplomatik 
yazışmada 
standartlaşdırma, 
unifikasiya 
və 
trafaretləşdirmə 
səviyyəsinin günbəgün artmasına səbəb olur. 
Standartlaşdırma 
dedikdə, 
informasiya 
mübadiləsinin  səmərəli  üsullarının  təminatı  məqsədi  ilə 
sənədlərə  qarşı  sürülən  vahid  norma  və  qaydaların  təsbiti 
başa  düşülür.  Bir  sözlə,  eyni  tipli  obyektlərin 
tutuşdurulması zamanı ilkin olaraq qəbul edilən standartın, 
nümunənin, etalonun təsbiti, sənədlərə qarşı vahid ölçülər, 
formalar,  qaydalar  və  tələblərin    tətbiqindən  gedir.  Tarixi 
inkişafın  nəticəsi  olaraq  sənədin  yalnız  ən  funksional 
xassələri  qorunub  saxlanmış  və  yayılmışdı.  Diplomatik 
yazışmaya  gəldikdə,  söhbət  əksəriyyəti  rəsmi-işgüzar  və 
bir  qismi  daha  çox  diplomatik  sahədə  istifadə  olunan 
sözlər,  dayanıqlı  söz  birləşmələri,  qrammatik  forma  və 
cümlə  quruluşlarından gedir. Məsələn,  «nəzərdə tutulduğu 
                                                           
20
http://www.rosbalt.ru/main/2013/04/12/1117241.html
 

45 
 
kimi»,  «məqsədəmüvafiq  hesab  edilə  bilər»,  «məlumat 
üçün qeyd edək ki», «cavab olaraq bildirir ki» və s. Rəsmi-
işguzar  ünsiyyətdə  onlar  nə  qədər  yerində  görsənsələr  də, 
adi məişətdə yaxud ədəbi üslubda bir o qədər qəribə, bəzən 
komik  də  görünürlər.  Həyətdəki  yeniyetmələrin  mübahisə 
zamanı  bir-birinə  «Sizə  ərz  etmək  istəyirəm  ki,  siz  səhv 
edirsiniz!» deməyini təsəvvür etmək olarmı?! 
Dəfələrlə təkrarlanan vəziyyətlərin eyni tipdə 
olması  həyatın  reallığından  kağız  üzərinə  də  köçür  və 
standart  ifadələrdə  əks  olunur.  Bu  prosesə  unifikasiya 
deyilir.  Sənədlərin  unifikasiyası  zamanı  aşağıdakı 
prinsiplərə riayət etmək lazımdır: 
1)
  Mətndə vəziyyətin (sosial, ictimai, beynəlxalq və s.) 
məzmununun obyektiv şəkildə əks etdirilməsi; 
2)
  nformasiyanın  tərkibi  və  sənədin  növü  arasında 
müvafiqliyə ciddi riayət edilməsi; 
3)
  Uzun  illərin  təcrübəsinin  sınağından  keçərək 
seçilmiş  dayanıqlı  ifadələrin,  söz  birləşmələrinin, 
cümlə modellərinin dil düsturlarından istifadə. 
Faktiki olaraq, unifikasiya standartlaşdırma ilə 

46 
 
üzvü  bağlıdır  və  çox  vaxt  standartlaşdırmanın  bir  metodu 
kimi  də  qəbul  edilir.  Unifikasiya  zamanı  mövzular  yaxud 
vəziyyətlərə  müvafiq  müəyyən  modellər  üzrə  cümlənin 
qurulması qaydalarının təsbiti və tətbiqi baş verir. Məsələn, 
diplomatik yazışmada milli bayramla əlaqədar təbrik (və ya 
matəm,  başsağlıqları)  teleqramları  yaxud  dəvət  (xahiş, 
təklif və s.) notaları unifikasiya metodunun tətbiqi ilə tərtib 
edilirlər. 
 
Nəhayət, 
standartlaşdırma 
və 
unifikasiya 
trafaretləşdirmə – konkret vəziyyətdən asılı olaraq, dəyişən 
məlumatlarla doldurulması mümkün olan boşluqlara malik 
mətn  şəklində  informasiyanın  təsbiti  ilə  tamamlanır. 
Diplomatik  yazışmada  mütləq  trafaretləşdirmə  müşahidə 
olunmasa da, kifayət qədər önəmli yer tutur. Rəsmi-işgüzar 
stildə  trafaretləşdirmə  aşağıdakı  üstünlüklərə  nail  olmaq 
imkanı verir: 
1)
  Sənədin tərtib edilməsini 9 dəfədən çox sürətləndirir 
və  bununla  da  əmək  xərclərinin  həcmini  azaltmış 
olur; 

47 
 
2)
  Trafaret sənədlərdə ümumi informasiyanın 1/3 artıq 
hazır şəkildə olur; 
3)
  Trafaret  sənədlərdə  ifadəetmənin  ardıcıllığına 
(sözlərin qaydalarla düzülüşünə) riayət edilir. 
Standartlaşdırma,  unifikasiya  və  trafaretləşdirmə 
istənilən  rəsmi-işgüzar  fəaliyyətin  ayrılmaz  bir 
parçasına çevrilib, işin sürətlənməsi və asanlaşmasında, 
həm  də  müəyyən  mənada  bürokratik  uzatmaların 
azalmasında  da  mühüm  rola  malikdir.  Əslində  biz 
gündəlik  həyatımızda  rəsmi  qurum  və  idarələrlə 
ünsiyyət  zamanı  bunun  bariz  şahidi  oluruq  və  qeyd 
etdiyimiz  üsulların  istifadəsi  ilə  hazırlanan  sənədlərə, 
blanklara  çox  rast  gəlirik:  dünyaya  gəldimiz  andan 
(doğum  evindəki  sənədləşmə)  ömrümüzün  son  anına 
qədər.  Bu  mənada  diplomatik  yazışmada  yuxarıdakı 
prosedur  eyni  formada  aparılır,  lakin,  sözsüz  ki,  öz 
peşəkar  sahəsinə,  standart  vəziyyət  və  hallara  müvafiq 
olaraq. 
 
 

48 
 
Rəsmi-işgüzar sənəşablonlarının 
nümunələri

49 
 
 
 

50 
 

51 
 
 
 
 

52 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Эерб 
Азярбайжан Республикасы 
Сяфирлийи   
 
 
 
Тарих 
 
 
 
 
 
 
Щюрмятли жянаб Назир 
 
………………  öz  hörmətini  izhar  edir  və  aşağıdakıları 
bildirməkdən şərəf duyur: 
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
……………………… 
……. fürsətdən istifadə edərək, bir daha öz ehtiramını bildirir. 
 
 
 ИМЗА 
Азярбайжан Республикасынын  
                                                              Сяфири 
 
Зати-алиляри 
Жянаб (ад сойад) 
 Харижи ишляр назириня 
(дювлят вя онун пайтахтынын 
там ады) 
 

53 
 
YOXLAMA SUALLAR: 
1.
  “Stil”  sözünün  etimologiyasını  avə  müasir 
dövrdəki mənasını açıqlayın. 
2.
  Rəsmi-işgüzar üslubun cizgilərini qeyd edin. 
3.
  Böyük  Britaniyada  tətbiq  edilən  “5C”  prinisipi 
nədən ibarətdir? 
4.
  Diplomat  olmaqla  yanaşı  digər  yazı  üslubuna 
sahib olan tarixi şəxsiyyətləri tanıyırsınızmı? 
5.
  “Standartlaşdırma”  anlayışının  məzmununu 
açıqlayın. 
6.
  Unifikasiyanın prinsipləri nədən ibarətdir? 
7.
  “Trafaret”  anlayışının  mənasını  bilirisnizmi? 
Misallar gətirin. 
 
 
 
 
 
 

54 
 
4. Diplomatik sənədlərin təsnifatı 
 
 
Sənəd  (dokument  –  latın  dilindən  tərcümədə 
«şahidlik»,  «sübut»  deməkdir)  anlayışını  müasir  elm 
«üzərində  zaman  və  məkanda  ötürülməsini  nəzərdə  tutan 
informasiyanın  yazıldığı  verilənlərin  maddi  daşıyıcısı» 
başa  düşülür
21
.  Diplomatik  sənədlərə  xarici  işlər  nazirliyi 
və  dövlət  hakimiyyətinin  ali  orqanlarının  beynəlxalq 
arenada  idarəetmə  fəaliyyətinin  nəticəsində  əmələ  gələn 
sənədlər aid edilir. Onları aşağıdakı qruplara bölürlər: 
1)
  Qurumdaxili diplomatik sənədlər (sənədi göndərənlə 
ünvan sahibi eyni qurumun nümayəndələridir) ; 
2)
  Diplomatik yazışma (sənədi göndərənlə ünvan sahibi 
ayrı-ayrı dövlətlərin təmsilçiləridir); 
3)
  Beynəlxalq hüquqi aktlar 
Qurumdaxili diplomatik sənədlərə xarici işlər 
nazirliyi  (mərkəz)  və  xarici  ölkələrdəki  yaxud  beynəlxalq 
təşkilatlar  yanındakı  diplomatik  nümayəndəliklər,  yaxud 
bir ölkənin müxtəlif dövlətlərdə yerləşən iki və ya daha çox 
                                                           
21
http://dic.academic.ru/dic.nsf/lower/14556
 

55 
 
nümayəndəlikləri 
arasında 
(məsələn, 
Azərbaycan 
Respublikasının Hindistan və Çindəki səfirlikləri arasında) 
informasiya mübadiləsinin həyata keçirilməsi vasitəsi kimi 
çıxış  edən  sənədlər  aid  edilir.  Daxili  yazışmanın  əsas 
hissəsini  gündəlik  məlumat-arayış  səciyyəli  materiallar, 
siyasi  məktublar,  hesabatlar,  şifrlənmiş  teleqramlar, 
konsulluq  məsələləri  üzrə  yazışmalar,  danışıqların, 
söhbətlərin yazısı, siyasi xarakteristikalar, X N-nin sorğuna 
cavablar və s. təşkil edir. 
 
Bilavasitə  diplomatik  yazışmanı  (təsnifat  zamanı 
onları  bəzən  xarici  yazışma  sənədləri  adlandırırlar) 
dövlətlər  arasında  rəsmi  yazılı  münasibətləri  həyata 
keçirməkdə istifadə olunan və dövlətin beynəlxalq həyatın 
bu  və  ya  digər  məsələsi  üzrə  mövgeyini  əks  etdirən 
sənədlər  kompleksi  təşkil  edir.  Bu  qrup  sənədlərə  notalar, 
bəyanatlar,  şəxsi  məktublar,  memorandumlar,  kommünike 
və s. aiddir.  
Qeyd  edək  ki,  formal  olaraq,  Azərbaycan 
Respublikasının  X N  xarici  dövlətlərin  diplomatik 
nümayəndəlikləri ilə və Azərbaycanın xaricdəki diplomatik 

56 
 
nümayəndəlikləri yerli X N qurumları ilə yazışmanı doğma 
dildə  aparmaq  hüququna  malikdirlər.  Lakin  praktikada  bu 
cür  yanaşma,  sənədi  alan  tərəfdə  düzgün  və  dəqiq 
tərcüməyə dair çətinliklər, son nəticədə sənəddə əks olunan 
məsələlərə  münasibəti  ifadəetmədə  vaxt  itkisinə səbəb ola 
bilər. Və bir qayda olaraq, məsələ aşağıdakı formaların biri 
seçilərək həll edilir: 
1)
  Xarici  işlər  nazirliyi  yaxud  səfirliklə  əldə  olunmuş 
razılıq əsasında yazışma üçüncü dildə aparılır; 
2)
  Yazışma  rəsmi  yerli dildə  aparılır, lakin hər sənədə 
onun qeyri-rəsmi tərcüməsi əlavə olunur. 
Beynəlxalq hüquqi aktları dövlətlərin beynəlxalq 
hüquqla  tənzimlənən  bu  və  ya  digər  məsələlər  üzrə 
ikitərəfli  və  ya  çoxtərəfli  münasibətlərini  təsbit  edən 
sənədlər təşkil edir. Bu sənədlərə əsasən, tərəflər müəyyən 
hüquqlar  əldə  edir  və  öz  üzərinə  müəyyən  öhdəliklər 
götürürlər. Beynəlxalq hüquqi aktlar sənədlərinin formaları 
beynəlxalq  hüquq  normaları,  yaxud beynəlxalq  praktikada 
ümumən  qəbul  edilmiş  qaydalar  və  ənənələr,  və  ya 
danışıqlar  aparan  tərəflərin  ümumi  razılığı  əsasında 

57 
 
müəyyən  edilir.  Adətən  bu  cür  sənədlər  bir  neçə  dildə 
(razılığa  gələn  tərəflərin  sayına  uyğun)  hazırlanır  və  ayrı-
ayrı  dildəki  sənədlərin  əsilləri  autentik  (eyni  orijinallıq 
səviyyəli) sayılır. 
 
Ümumi parametrlər üzrə rəsmi-işgüzar sənədlərin bir 
qrupu  olaraq  diplomatik  sənədlərin  müxtəlif  təsnifatlarını 
aparmaq olar: 
 
A)  nformasiyanın mənbəyi üzrə: 
1) ilkin sənədlər – xarici siyasi qurum əməkdaşlarının ətraf 
reallıq  faktlarını  bilavasitə  qəbuletmələrinin  əsasında  əldə 
olunanlar; 
2)  ikinci  dərəcəli  sənədlər  –  ilkin  sənədlərdə  əks  olunan 
informasiyanın emalının nəticələrini ehtiva edənlər; 
3)  qarışıq,  yəni  il  iki  tip  sənədlərinə  əlamətlərini  daşıyan 
sənədlər. 
 
B) Sənədin statusuna görə: 
1)  rəsmi  sənədlər  –  müəyyən  edilmiş  qaydalar  əsasında 
tərtib və təsdiq edilmiş, hüquqi və ya fiziki şəxs tərəfindən 
hazırlanmış; 

58 
 
2)  yarımrəsmi  sənədlər  –  bir  qayda  olaraq,  vəzifəli  şəxsin 
adından  tanış  rəsmi  şəxslərə  şəxsi  kömək  və  ya 
minnətdarlıqla  (məsələn,  dəvətə  görə,  və  ya  dəstək  üçün 
müraciət)  bağlı  hallarda,  yaxud  bu  və  ya  digər  səbəbdən 
rəsmi  şəkildə  qoyuluşu  arzuolunmayan  məsələlər  üzrə 
göndərilən  sənədlərdir.  Bu  cür  sənədlər  beynəlxalq 
subyektin rəsmi mövgeyini əks etdirməsələr də, beynəlxalq 
arenada  kontaktların  qurulması  və  möhkəmlənməsində 
ə
həmiyyət kəsb edirlər. 
3)  Qeyri-rəsmi  sənədlər  –  gündəlik  fəaliyyət  prosesində, 
xarici  siyasi  qurumun  informasiya  ehtiyaclarını  ödəmək 
üçün  istifadə  olunan,  yaxud  beynəlxalq  fəaliyyət 
subyektinin  qeyri-rəsmi  kanallar  vasitəsilə  göndərdiyi  və 
aldığı  sənədlər.  Bu  tip  sənədlər  hüquqi  qüvvəyə  malik 
olmasalar da, böyük əhəmiyyət kəsb edirlər: çox vaxt məhz 
bu tip sənədlərdə həlledici qərarların çıxarılması və qəbulu 
üçün önəmli informasiya əks olunur. Qeyri-rəsmi sənədlərə 
mərkəzin 
xaricdəki 
diplomatik 
nümayəndəliklərinə 
göndərdiyi 
informasiya 
materialları, 
diplomatik 
nümayəndəliklərin  çalışdıqları  ölkədəki  vəziyyətə  dair 

59 
 
mərkəzə  ünvanladıqları  arayışlar,  rəsmi  şəxslərlə  şəxsi 
söhbətlərin nəticəsində hazırlanan sənədlər və s. aid edilir. 
 
C)  Fəaliyyət  subyektinə  dair  hərəkət  istiqaməti 
üzrə: 
1)  daxil  olan  sənədlər  –  icraçılardan  adresata  çatan 
sənədlər; 
2)  çıxarılan  sənədlər  –  adresatın  icraçılara  göndərdiyi 
sənədlər; 
3)  daxili  sənədlər  –  onu  hazırlayan  təşkilatda  kənara 
çıxmayan,  qurumdaxidi  dövr  edən  və  hər-hansı  ünvana 
göndərilməsi nəzərdə tutulmayan sənədlər. 
 
Ç) Sənədin hazırlanması mərhələləri üzrə: 
1)  əsli, orijinal –  rəsmi  sənədin  birinci  yaxud tək  nüsxəsi. 
Bir çox hallarda orijinalın yaradılmasi öncə qaralama, yəni 
sənədin  ilkin  redaktədə  işçi  variantının  hazırlanması 
mərhələsindən keçir; 
2)  surəti  –  orijinalın  məlumatını  və  onun  bütün  xarici 
ə
lamətlərini tam yaxud qismən əks etdirən, hüquqi qüvvəyə 
malik olmayan sənəd. 
 
D) Tanışğa məhdudluq səviyyəsi üzrə: 

60 
 
1)  açıq  sənədlər  –  istənilən  istifadəçi  üçün  açıq  olan 
informasiyanı əks etdirən sənədlər; 
2)  tanışlıq  imkanı  məhdudlaşdırılan  sənədlər  –  məxfi 
informasiyanı  əks  etdirən  sənədlər.  Bu  cür  sənədlər 
ş
ifrlənmiş  teleqramla  diplomatik  kuryer  vasitəsilə  yaxud 
məxfi kanallar vasitəsilə çatdırılır.  
 
Yuxarıda  sadalananlar  arasından  xüsusilə  bilavasitə 
diplomatik  yazışmaya  –  xarici  yazışma  sənədləri  üzərində 
dayanmaq  istərdim,  çünki  onlara  qarşı  tələblər  diplomatik 
sənədlərin  digər  meyarlar  üzrə  təsnifatlarda  yerinin 
müəyyənləşdirilməsində mühüm rol oynayırlar. 
 
 Rəsmi  sənədlərin  böyük  əksəriyyətini  xarici 
yazışma  sənədləri  təşkil  edir.  Müvafiq  qaydalara  uyğun 
olaraq  hazırlanan  bu  qrup  sənədlərin  məntləri  üçün 
ehtiyatlılıq,  təmkinlilik,  xüsusi  termin  və  ifadələri  bilmə, 
yerli adətləri və qaydaları bilmə xasdır. Onlar daha böyük 
oxucular  dairəsi,  çox  vaxt  ictimaiyyət  üçün  nəzərdə 
tutulduqları 
üçün 
onlarla 
tanışlıqda 
xüsusi 
bir 
məhdudiyyətlər  qoyulmur.  fadələr,  cümlə  quruluşları, 
verilən  məna  və  siqnallar  dəfələrlə  yoxlanılır.  Sənədin 

61 
 
açıqlığı  guman  olduğundan  artıq  olsa  belə,  vəziyyətdən 
çıxmaq,  vurulan  zərəri  tələfiyyə  etmək  nisbətən  asandır 
(təbii  ki,  xarici  yazışmada  daha  az  istifadə  olunan 
yarımrəsmi  və  qeyri-rəsmi  yazışma  sənədlərinə  bura  aid 
etmək olmaz). 
 
Qurumdaxili 
yazışmada 
tanışlığa 
məhdudluq 
səviyyəsi  xeyli  yüksədir  və  bu,  ilk  növbədə  sənədlərin 
xüsusiyyətləri  və  onlara  qarşı  qoyulan  tələblərdən  irəli 
gəlir.  Eyni  xarici  siyasət  xəttini  yürüdən,  eyni  xarici 
qurumun  müxtəlif  qollarını  təmsil  edən  şəxslər  arasında 
yazışma  zamanı  xüsusi  ehtiyatlılığa,  təmtəraqlığa  ehtiyac 
yoxdur.  Fikir,  məlumat  yığcam,  lakonik,  aydın  və  dəqiq 
ifadə edilməlidir. Əsas məsələ ətrafında söz «oyunları» da 
lazım deyil, əksinə, birmənalılıq təqdir edilir. Aydındır ki, 
yerli  şərait,  siyasi  xadimlər  və  s.  haqqında  mərkəzə 
məlumat  verən,  öz  qiymətləndirmələri,  proqnoz  və 
təkliflərini təqdim edən səfirliklərin, yaxud konkret, aydın 
və  bəzən  qarşı  tərəfin,  və  ya  beynəlxalq  ictimaiyyətin 
birmənalı  qarşılamayacağı  tapşırığı  verən  mərkəzin 
sənədləri  məxfilik  qrifi  daşıyırlar.  Onların  ictimaiyyətə 

62 
 
aşkar edilməsi çox vaxt diplomatik skandallara, hətta iki və 
ya 
daha 
çoxtərəfli 
münasibətlərin 
tamamilə 
soyuqlaşmasına gətirib çıxara bilər. 
 
 
Maraqlıdır 
 
Son  dövrlərin  diplomatik  sənədlərlə  bağlı  ən  böyük 
skandalı,  şübhəsiz,  Vikiliks  lahiyəsi  ilə  bağlıdır.  Qeyd 
edilən  beynəlxalq  sosial  şəbəkə  lahiyəsi  əsas  məqsədi 
olaraq  informasiyanın  sızması  nəticəsində  aşkar  olunan 
sənədlərin təhlili və izlənilməyən nəşri elan edilib.  stənilə
şə
xs anonim mənbə qismində çıxış edə bilər. 
 
lk  sədası  ABŞ-ın  hərbi  kəşfiyyat  xarakterli 
sənədlərin  saytda  verilməsi  ilə  bağlı  olsa  da,  bizə  aid 
məsələ  bir  neçə  ay  sonra  baş  verdi:  2010-cu  ildə  noyabr 
ayının  sonlarında  saytda  ABŞ-ın  250  minə  yaxın  məxfi, 
daxili  diplomatik  yazışmanın  sənədləri  yerləşdirildi. 
Mərkəzi  serverdən  sızan  materiallarda  nəinki  ABŞ 
diplomatlarının, 
hətta 
xarici 
liderlərin, 
partiya 
rəhbərlərinin və s. bir-birləri yaxud qonşu siyasi xadimlə
haqqında  onlara  açıqladığı  (və  heç  də  həmişə  çox  müsbə

63 
 
olmayan)  fikirlər  də  öz  əksini  tapır.  Sənədlərdən  bəzi 
parçalara nəzər salaq: 
1)
  «The Quardian» qəzeti məxfi məktublardan 
məlum  etdi:  a)  Səüdiyyə  Ərəbistan  liderləri  gizli  şəkildə 
ABŞ  hakimiyyətində
rana  nüvə  zərbəsi  vurmasını 
istəyirlərmiş
b) 
Rusiya 
hakimiyyətinin 
mütəşəkkil 
cinayətkarlıqla  əlaqələri  varmış;  c)ABŞ-ın  KXDR-ın 
süqutundan sonra vahid Koreya dövləti yaratmaq planları 
mövcuddur. 
 
2)
  Beynəlxalq ictimaiyyəti ayrı-ayrı siyasi 
xadimlərin, 
diplomatların 
tərəfdaşları 
haqqında 
söylədikləri  fikirlər  daha  böyük  marağa  səbəb  oldu. 

64 
 
Sənədlərdə 
Putin 
alfa-erkə
(orijinalda 
alfa-
dog)adlandırılır  və  avtoritar  idarə  üsullarına  görə  Silvio 
Berluskoni 
ilə 
müqayisə 
edilir. 
ABŞ-ın 
Dövlə
Departamentinin həmin dövrdəki rəhbəri Xillari Klintonun 
Argentinanın  prezidenti  Kristina  Kirşneri  prezident 
seçilməsi  ilə  bağlı  təbrik  etdiyi  an  eyni  vaxtlarda  Buenos-
Ayresdəki  əməkdaşlarına  prezidentin  ruhi  sağlamlığına 
dair  sorğu  göndərir.  Saytda  həmçinin  Azərbaycan 
Respublikasının  prezidenti  lham  Əliyevin  o  dövrdəki  rus 
həmkarı  Dmitri  Medvedevin  yüksək  vəzifəli  rus  məmurları 
arasında  liderlik  nüfuzuna  malik  olmaması  haqqında 
fikirləri  də  verilmişdi.Təbii  ki,  rəsmi  şəkildə  bu  məlumat 
inkar  edildi,  həənd  reallıq  bu  fikirlərin  düzgünlüyünü 
sübut  etdi  və  D.Medvedevin  Rusiyanın  mütərəqqi  lideri 
olacağına  ümid  bəsləyənlərin  arzularının  neçə  puç 
olduğunun biz hamımız şahidi olduq
22
.  
                                                           
22
http://www.warandpeace.ru/ru/news/view/53260/

http://lenta.ru/news/2010/11/28/leakit/

http://ruleaks.net/
və s. 
 

65 
 
 
 
ABŞ  administrasiyası  Vikiliksin  saytında  sənədlərin 
yerləşdirilməsini  ABŞ-ın  xarici  siyasəti  və  milli 
təhlükəsizliyinə  zərbə  vurduğunu  bəyan  etdi.  Fikirləri 
səslənən  bir  çox  siyasi  xadimlər  yazdıqlarını  yaxud  məxfi 
söhbətdə  bildirdiklərini  dönə-dönə  inkar  etsələr  də, 
beynəlxalq  ictimaiyyət  bunlara  bir  o  qədər  inanmış 
görünmür  və  Vikiliksin  səbəb  olduğu  diplomatik 
skandalırn bir sox siyasi xadim və diplomatların nüfuzana 
bərpaedilməz zərər vurduğunu söyləmək olar. 
Bəzi  ekspertlər  və  tədqiqatçılar  məxfi  məlumatların 
aşkarlanmasını  müsbət  dəyərləndirir  və  baş  verənlərin 
müasir  diplomatiyanı  daha  açıq  olmağa  vadar  edəcəyini 
bildirirlər.  Lakin  unutmaq  olmaz  ki,  məxfilik  bir  çox 
hallarda 
diplomatik 
fəaliyyətin 
uğurluluğun 
ə
sas 
şə
rtlərindən  biridir  (xüsusən  münaqişəli  vəziyyətlərdə 
danışıqların  aparıldığı  hallarda)  və  ona  daima  ehtiyac 
olacaq.  Adi  gündəlik  həyatımızda  da  biz  dəfələrlə  evdə 
başqaları haqqında öz fikir və mülahizələrimiz açıq şəkildə 
ifadə edirik və bu normaldır. Həmin fikirlərin hamıya aşkar 

66 
 
olunması  problemlərə  səbəb  olsa  belə,  daima  rəsmiyyətçi 
ola  bilməyən  insanlar  yenə  də  sərbəst  fikirlərini  ifadə 
etmək  üçün  «meydançalar»  tapacaqlar.  Ünsiyyət  sırf  quru 
rəsmiyyətçilikdən ibarət ola bilməz və ən əsası, praqmatik 
yanaşma  nöqteyi-nəzərindən  də  səmərəli  olmur.  Sadəcə 
olaraq, sürətlə dəyişən və texnologiyaların inkişaf etdiyi bir 
dövrdə  sənədlərin  məxfiliyinə  cavabdeh  olan  şəxslər, 
struktur  və  qurumlarda  öz  standartlarına  yenidən  baxmalı, 
işi  yeni  müstəvidə,  ən  müasir  texnologiyalar  və  kəşflərin 
tətbiqi  ilə,  daha  ehtiyatlı,  tədbirli  şəkildə  qurmağa 
məcburdurlar. 
 
Yüklə 2,11 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin