Tənəffüs
MG MO-nun (Beynəlxalq münasibətlər nstitutu)
tələbəsinə imtahanda sual verilir:
- Atlantik okeanda bizim sualtı qayığımız Afrika
ölkələrinin birinin ticarət gəmisini batırdı. Siz həmin
ölkənin etiraz notasına cavab yazmalısınız.
Yarımsaatdan sonra professor tələbənin cavabını
oxuyur:
- Ümumən hər şey düzgündür, əsl sovet
diplomatiyası üslubunda yazılıb. Dörd.
- Bəs hər şey düzgündürsə, niyə «dörd»?
18
http://azcongress.info/cat/67-aprel-2009/3959-2009_4_33
42
- Bir-iki xırda qrammatik səhvlər buraxılıb: 1.
«otur öz yerində» bir yerdə yazılmır; 2. «qara
meymun» ifadəsini Böyük hərflə yazmaq lazımdır:
hər-halda prezidentə müraciət edirsiniz!
Beynəlxalq münasibətlər sistemi formalaşdıqca, daha
çox ölkələri əhatə etdikcə, qloballaşma prosesi, elmi-
texnoloji inkişaf sürətini artırdıqca, diplomatik fəaliyyətin
bir növü olan diplomatik yazışma da beynəlmilləşir və bəzi
kiçik fərqləri istisna etməklə, sənədlər, məktublar eyni
texnologiyanın istifadə olunması ilə tərtib edilirlər.
Şə
ffaflıq əsrində diplomatik yazışmanın bir çox sənədləri
istər-istəməz geniş oxucu dairəsinə əlinə düşür. Diplomat
nəinki rəsmi sənədlərin, şəxsi məktublarının, sosial
şə
bəkələrdəki qeydlərinin yazılmasına diqqqət yetirməli
olur, çünki təsadüfən, zarafatla yazılan bir söz, atmaca
sonradan diplomatik skandala səbəb ola bilər.
Maraqlıdır
1)
XIX əsrin sonlarında ABŞ- span münasibətləri
43
kifayət qədər gərgin idi. Gec-tez müharibənin baş
verəcəyəni siyasi dairələr dərk edirdi. Müharibənin
başlanması arzusunda olan qüvvələr istənilən təxribata əl
atırdılar. Belə bir şəraitdə yerli amerika qəzetlərinin
birində oğurluq yolu ilə edilmiş spaniyanın ABŞ-dakı
səfiri Düpui de Lomanın Amerika prezidenti Mak-Kinli
barədə xoşagəlməz ifadələr işlətdiyi şəxsi məktub çap
edilir. Çapdan dərhal sonra səfir istefa ərizəsini təqdim
edir və ispan höküməti rəsmi ABŞ-ın etirazı hələ Madridə
çatmamış, istefanı qəbul edir
19
.
2)
2013-cu ilin aprel ayında Argentinanın yerli
nəşrlərindən biri Uruqvay prezidentinin audioçıxışının
mətnini çap edir. Rəsmi görüşün bitdiyi üçün rahat danışa
biləcəyini güman edən prezident Xose Muxika mikrofonun
hələ də işlədiyini unudaraq köməkçilərindən birinə «Bu
qoca ifritə əvvəlki çəpgözdən də betərdir» - deyə bildirir.
Çəpgöz dedikdə, Argentinanın mərhum prezidenti Nestor
Kirşner, qoca ifritə adı altında Nestorun həyat yoldaşı,
hazırkı Argentina prezidenti Kristina Kirşner nəzərdə
19
www.BiblioFond.ru/view.aspx?id=23751
44
tutulurdu. Uruqvay prezidenti Muxika həmkarına açıq
məktubla üzrxaqlıq etsə də, qarşı tərəf hələ də baş vermiş
skandala öz münasibətini açıqlamayıb
20
.
Bütün
bunlar
diplomatik
yazışmada
standartlaşdırma,
unifikasiya
və
trafaretləşdirmə
səviyyəsinin günbəgün artmasına səbəb olur.
Standartlaşdırma
dedikdə,
informasiya
mübadiləsinin səmərəli üsullarının təminatı məqsədi ilə
sənədlərə qarşı sürülən vahid norma və qaydaların təsbiti
başa düşülür. Bir sözlə, eyni tipli obyektlərin
tutuşdurulması zamanı ilkin olaraq qəbul edilən standartın,
nümunənin, etalonun təsbiti, sənədlərə qarşı vahid ölçülər,
formalar, qaydalar və tələblərin tətbiqindən gedir. Tarixi
inkişafın nəticəsi olaraq sənədin yalnız ən funksional
xassələri qorunub saxlanmış və yayılmışdı. Diplomatik
yazışmaya gəldikdə, söhbət əksəriyyəti rəsmi-işgüzar və
bir qismi daha çox diplomatik sahədə istifadə olunan
sözlər, dayanıqlı söz birləşmələri, qrammatik forma və
cümlə quruluşlarından gedir. Məsələn, «nəzərdə tutulduğu
20
http://www.rosbalt.ru/main/2013/04/12/1117241.html
45
kimi», «məqsədəmüvafiq hesab edilə bilər», «məlumat
üçün qeyd edək ki», «cavab olaraq bildirir ki» və s. Rəsmi-
işguzar ünsiyyətdə onlar nə qədər yerində görsənsələr də,
adi məişətdə yaxud ədəbi üslubda bir o qədər qəribə, bəzən
komik də görünürlər. Həyətdəki yeniyetmələrin mübahisə
zamanı bir-birinə «Sizə ərz etmək istəyirəm ki, siz səhv
edirsiniz!» deməyini təsəvvür etmək olarmı?!
Dəfələrlə təkrarlanan vəziyyətlərin eyni tipdə
olması həyatın reallığından kağız üzərinə də köçür və
standart ifadələrdə əks olunur. Bu prosesə unifikasiya
deyilir. Sənədlərin unifikasiyası zamanı aşağıdakı
prinsiplərə riayət etmək lazımdır:
1)
Mətndə vəziyyətin (sosial, ictimai, beynəlxalq və s.)
məzmununun obyektiv şəkildə əks etdirilməsi;
2)
nformasiyanın tərkibi və sənədin növü arasında
müvafiqliyə ciddi riayət edilməsi;
3)
Uzun illərin təcrübəsinin sınağından keçərək
seçilmiş dayanıqlı ifadələrin, söz birləşmələrinin,
cümlə modellərinin dil düsturlarından istifadə.
Faktiki olaraq, unifikasiya standartlaşdırma ilə
46
üzvü bağlıdır və çox vaxt standartlaşdırmanın bir metodu
kimi də qəbul edilir. Unifikasiya zamanı mövzular yaxud
vəziyyətlərə müvafiq müəyyən modellər üzrə cümlənin
qurulması qaydalarının təsbiti və tətbiqi baş verir. Məsələn,
diplomatik yazışmada milli bayramla əlaqədar təbrik (və ya
matəm, başsağlıqları) teleqramları yaxud dəvət (xahiş,
təklif və s.) notaları unifikasiya metodunun tətbiqi ilə tərtib
edilirlər.
Nəhayət,
standartlaşdırma
və
unifikasiya
trafaretləşdirmə – konkret vəziyyətdən asılı olaraq, dəyişən
məlumatlarla doldurulması mümkün olan boşluqlara malik
mətn şəklində informasiyanın təsbiti ilə tamamlanır.
Diplomatik yazışmada mütləq trafaretləşdirmə müşahidə
olunmasa da, kifayət qədər önəmli yer tutur. Rəsmi-işgüzar
stildə trafaretləşdirmə aşağıdakı üstünlüklərə nail olmaq
imkanı verir:
1)
Sənədin tərtib edilməsini 9 dəfədən çox sürətləndirir
və bununla da əmək xərclərinin həcmini azaltmış
olur;
47
2)
Trafaret sənədlərdə ümumi informasiyanın 1/3 artıq
hazır şəkildə olur;
3)
Trafaret sənədlərdə ifadəetmənin ardıcıllığına
(sözlərin qaydalarla düzülüşünə) riayət edilir.
Standartlaşdırma, unifikasiya və trafaretləşdirmə
istənilən rəsmi-işgüzar fəaliyyətin ayrılmaz bir
parçasına çevrilib, işin sürətlənməsi və asanlaşmasında,
həm də müəyyən mənada bürokratik uzatmaların
azalmasında da mühüm rola malikdir. Əslində biz
gündəlik həyatımızda rəsmi qurum və idarələrlə
ünsiyyət zamanı bunun bariz şahidi oluruq və qeyd
etdiyimiz üsulların istifadəsi ilə hazırlanan sənədlərə,
blanklara çox rast gəlirik: dünyaya gəldimiz andan
(doğum evindəki sənədləşmə) ömrümüzün son anına
qədər. Bu mənada diplomatik yazışmada yuxarıdakı
prosedur eyni formada aparılır, lakin, sözsüz ki, öz
peşəkar sahəsinə, standart vəziyyət və hallara müvafiq
olaraq.
48
Rəsmi-işgüzar sənəd şablonlarının
nümunələri
49
50
51
52
Эерб
Азярбайжан Республикасы
Сяфирлийи
Тарих
Щюрмятли жянаб Назир
……………… öz hörmətini izhar edir və aşağıdakıları
bildirməkdən şərəf duyur:
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
………………………
……. fürsətdən istifadə edərək, bir daha öz ehtiramını bildirir.
ИМЗА
Азярбайжан Республикасынын
Сяфири
Зати-алиляри
Жянаб (ад сойад)
Харижи ишляр назириня
(дювлят вя онун пайтахтынын
там ады)
53
YOXLAMA SUALLAR:
1.
“Stil” sözünün etimologiyasını avə müasir
dövrdəki mənasını açıqlayın.
2.
Rəsmi-işgüzar üslubun cizgilərini qeyd edin.
3.
Böyük Britaniyada tətbiq edilən “5C” prinisipi
nədən ibarətdir?
4.
Diplomat olmaqla yanaşı digər yazı üslubuna
sahib olan tarixi şəxsiyyətləri tanıyırsınızmı?
5.
“Standartlaşdırma” anlayışının məzmununu
açıqlayın.
6.
Unifikasiyanın prinsipləri nədən ibarətdir?
7.
“Trafaret” anlayışının mənasını bilirisnizmi?
Misallar gətirin.
54
4. Diplomatik sənədlərin təsnifatı
Sənəd (dokument – latın dilindən tərcümədə
«şahidlik», «sübut» deməkdir) anlayışını müasir elm
«üzərində zaman və məkanda ötürülməsini nəzərdə tutan
informasiyanın yazıldığı verilənlərin maddi daşıyıcısı»
başa düşülür
21
. Diplomatik sənədlərə xarici işlər nazirliyi
və dövlət hakimiyyətinin ali orqanlarının beynəlxalq
arenada idarəetmə fəaliyyətinin nəticəsində əmələ gələn
sənədlər aid edilir. Onları aşağıdakı qruplara bölürlər:
1)
Qurumdaxili diplomatik sənədlər (sənədi göndərənlə
ünvan sahibi eyni qurumun nümayəndələridir) ;
2)
Diplomatik yazışma (sənədi göndərənlə ünvan sahibi
ayrı-ayrı dövlətlərin təmsilçiləridir);
3)
Beynəlxalq hüquqi aktlar
Qurumdaxili diplomatik sənədlərə xarici işlər
nazirliyi (mərkəz) və xarici ölkələrdəki yaxud beynəlxalq
təşkilatlar yanındakı diplomatik nümayəndəliklər, yaxud
bir ölkənin müxtəlif dövlətlərdə yerləşən iki və ya daha çox
21
http://dic.academic.ru/dic.nsf/lower/14556
55
nümayəndəlikləri
arasında
(məsələn,
Azərbaycan
Respublikasının Hindistan və Çindəki səfirlikləri arasında)
informasiya mübadiləsinin həyata keçirilməsi vasitəsi kimi
çıxış edən sənədlər aid edilir. Daxili yazışmanın əsas
hissəsini gündəlik məlumat-arayış səciyyəli materiallar,
siyasi məktublar, hesabatlar, şifrlənmiş teleqramlar,
konsulluq məsələləri üzrə yazışmalar, danışıqların,
söhbətlərin yazısı, siyasi xarakteristikalar, X N-nin sorğuna
cavablar və s. təşkil edir.
Bilavasitə diplomatik yazışmanı (təsnifat zamanı
onları bəzən xarici yazışma sənədləri adlandırırlar)
dövlətlər arasında rəsmi yazılı münasibətləri həyata
keçirməkdə istifadə olunan və dövlətin beynəlxalq həyatın
bu və ya digər məsələsi üzrə mövgeyini əks etdirən
sənədlər kompleksi təşkil edir. Bu qrup sənədlərə notalar,
bəyanatlar, şəxsi məktublar, memorandumlar, kommünike
və s. aiddir.
Qeyd edək ki, formal olaraq, Azərbaycan
Respublikasının X N xarici dövlətlərin diplomatik
nümayəndəlikləri ilə və Azərbaycanın xaricdəki diplomatik
56
nümayəndəlikləri yerli X N qurumları ilə yazışmanı doğma
dildə aparmaq hüququna malikdirlər. Lakin praktikada bu
cür yanaşma, sənədi alan tərəfdə düzgün və dəqiq
tərcüməyə dair çətinliklər, son nəticədə sənəddə əks olunan
məsələlərə münasibəti ifadəetmədə vaxt itkisinə səbəb ola
bilər. Və bir qayda olaraq, məsələ aşağıdakı formaların biri
seçilərək həll edilir:
1)
Xarici işlər nazirliyi yaxud səfirliklə əldə olunmuş
razılıq əsasında yazışma üçüncü dildə aparılır;
2)
Yazışma rəsmi yerli dildə aparılır, lakin hər sənədə
onun qeyri-rəsmi tərcüməsi əlavə olunur.
Beynəlxalq hüquqi aktları dövlətlərin beynəlxalq
hüquqla tənzimlənən bu və ya digər məsələlər üzrə
ikitərəfli və ya çoxtərəfli münasibətlərini təsbit edən
sənədlər təşkil edir. Bu sənədlərə əsasən, tərəflər müəyyən
hüquqlar əldə edir və öz üzərinə müəyyən öhdəliklər
götürürlər. Beynəlxalq hüquqi aktlar sənədlərinin formaları
beynəlxalq hüquq normaları, yaxud beynəlxalq praktikada
ümumən qəbul edilmiş qaydalar və ənənələr, və ya
danışıqlar aparan tərəflərin ümumi razılığı əsasında
57
müəyyən edilir. Adətən bu cür sənədlər bir neçə dildə
(razılığa gələn tərəflərin sayına uyğun) hazırlanır və ayrı-
ayrı dildəki sənədlərin əsilləri autentik (eyni orijinallıq
səviyyəli) sayılır.
Ümumi parametrlər üzrə rəsmi-işgüzar sənədlərin bir
qrupu olaraq diplomatik sənədlərin müxtəlif təsnifatlarını
aparmaq olar:
A) nformasiyanın mənbəyi üzrə:
1) ilkin sənədlər – xarici siyasi qurum əməkdaşlarının ətraf
reallıq faktlarını bilavasitə qəbuletmələrinin əsasında əldə
olunanlar;
2) ikinci dərəcəli sənədlər – ilkin sənədlərdə əks olunan
informasiyanın emalının nəticələrini ehtiva edənlər;
3) qarışıq, yəni il iki tip sənədlərinə əlamətlərini daşıyan
sənədlər.
B) Sənədin statusuna görə:
1) rəsmi sənədlər – müəyyən edilmiş qaydalar əsasında
tərtib və təsdiq edilmiş, hüquqi və ya fiziki şəxs tərəfindən
hazırlanmış;
58
2) yarımrəsmi sənədlər – bir qayda olaraq, vəzifəli şəxsin
adından tanış rəsmi şəxslərə şəxsi kömək və ya
minnətdarlıqla (məsələn, dəvətə görə, və ya dəstək üçün
müraciət) bağlı hallarda, yaxud bu və ya digər səbəbdən
rəsmi şəkildə qoyuluşu arzuolunmayan məsələlər üzrə
göndərilən sənədlərdir. Bu cür sənədlər beynəlxalq
subyektin rəsmi mövgeyini əks etdirməsələr də, beynəlxalq
arenada kontaktların qurulması və möhkəmlənməsində
ə
həmiyyət kəsb edirlər.
3) Qeyri-rəsmi sənədlər – gündəlik fəaliyyət prosesində,
xarici siyasi qurumun informasiya ehtiyaclarını ödəmək
üçün istifadə olunan, yaxud beynəlxalq fəaliyyət
subyektinin qeyri-rəsmi kanallar vasitəsilə göndərdiyi və
aldığı sənədlər. Bu tip sənədlər hüquqi qüvvəyə malik
olmasalar da, böyük əhəmiyyət kəsb edirlər: çox vaxt məhz
bu tip sənədlərdə həlledici qərarların çıxarılması və qəbulu
üçün önəmli informasiya əks olunur. Qeyri-rəsmi sənədlərə
mərkəzin
xaricdəki
diplomatik
nümayəndəliklərinə
göndərdiyi
informasiya
materialları,
diplomatik
nümayəndəliklərin çalışdıqları ölkədəki vəziyyətə dair
59
mərkəzə ünvanladıqları arayışlar, rəsmi şəxslərlə şəxsi
söhbətlərin nəticəsində hazırlanan sənədlər və s. aid edilir.
C) Fəaliyyət subyektinə dair hərəkət istiqaməti
üzrə:
1) daxil olan sənədlər – icraçılardan adresata çatan
sənədlər;
2) çıxarılan sənədlər – adresatın icraçılara göndərdiyi
sənədlər;
3) daxili sənədlər – onu hazırlayan təşkilatda kənara
çıxmayan, qurumdaxidi dövr edən və hər-hansı ünvana
göndərilməsi nəzərdə tutulmayan sənədlər.
Ç) Sənədin hazırlanması mərhələləri üzrə:
1) əsli, orijinal – rəsmi sənədin birinci yaxud tək nüsxəsi.
Bir çox hallarda orijinalın yaradılmasi öncə qaralama, yəni
sənədin ilkin redaktədə işçi variantının hazırlanması
mərhələsindən keçir;
2) surəti – orijinalın məlumatını və onun bütün xarici
ə
lamətlərini tam yaxud qismən əks etdirən, hüquqi qüvvəyə
malik olmayan sənəd.
D) Tanışlığa məhdudluq səviyyəsi üzrə:
60
1) açıq sənədlər – istənilən istifadəçi üçün açıq olan
informasiyanı əks etdirən sənədlər;
2) tanışlıq imkanı məhdudlaşdırılan sənədlər – məxfi
informasiyanı əks etdirən sənədlər. Bu cür sənədlər
ş
ifrlənmiş teleqramla diplomatik kuryer vasitəsilə yaxud
məxfi kanallar vasitəsilə çatdırılır.
Yuxarıda sadalananlar arasından xüsusilə bilavasitə
diplomatik yazışmaya – xarici yazışma sənədləri üzərində
dayanmaq istərdim, çünki onlara qarşı tələblər diplomatik
sənədlərin digər meyarlar üzrə təsnifatlarda yerinin
müəyyənləşdirilməsində mühüm rol oynayırlar.
Rəsmi sənədlərin böyük əksəriyyətini xarici
yazışma sənədləri təşkil edir. Müvafiq qaydalara uyğun
olaraq hazırlanan bu qrup sənədlərin məntləri üçün
ehtiyatlılıq, təmkinlilik, xüsusi termin və ifadələri bilmə,
yerli adətləri və qaydaları bilmə xasdır. Onlar daha böyük
oxucular dairəsi, çox vaxt ictimaiyyət üçün nəzərdə
tutulduqları
üçün
onlarla
tanışlıqda
xüsusi
bir
məhdudiyyətlər qoyulmur. fadələr, cümlə quruluşları,
verilən məna və siqnallar dəfələrlə yoxlanılır. Sənədin
61
açıqlığı guman olduğundan artıq olsa belə, vəziyyətdən
çıxmaq, vurulan zərəri tələfiyyə etmək nisbətən asandır
(təbii ki, xarici yazışmada daha az istifadə olunan
yarımrəsmi və qeyri-rəsmi yazışma sənədlərinə bura aid
etmək olmaz).
Qurumdaxili
yazışmada
tanışlığa
məhdudluq
səviyyəsi xeyli yüksədir və bu, ilk növbədə sənədlərin
xüsusiyyətləri və onlara qarşı qoyulan tələblərdən irəli
gəlir. Eyni xarici siyasət xəttini yürüdən, eyni xarici
qurumun müxtəlif qollarını təmsil edən şəxslər arasında
yazışma zamanı xüsusi ehtiyatlılığa, təmtəraqlığa ehtiyac
yoxdur. Fikir, məlumat yığcam, lakonik, aydın və dəqiq
ifadə edilməlidir. Əsas məsələ ətrafında söz «oyunları» da
lazım deyil, əksinə, birmənalılıq təqdir edilir. Aydındır ki,
yerli şərait, siyasi xadimlər və s. haqqında mərkəzə
məlumat verən, öz qiymətləndirmələri, proqnoz və
təkliflərini təqdim edən səfirliklərin, yaxud konkret, aydın
və bəzən qarşı tərəfin, və ya beynəlxalq ictimaiyyətin
birmənalı qarşılamayacağı tapşırığı verən mərkəzin
sənədləri məxfilik qrifi daşıyırlar. Onların ictimaiyyətə
62
aşkar edilməsi çox vaxt diplomatik skandallara, hətta iki və
ya
daha
çoxtərəfli
münasibətlərin
tamamilə
soyuqlaşmasına gətirib çıxara bilər.
Maraqlıdır
Son dövrlərin diplomatik sənədlərlə bağlı ən böyük
skandalı, şübhəsiz, Vikiliks lahiyəsi ilə bağlıdır. Qeyd
edilən beynəlxalq sosial şəbəkə lahiyəsi əsas məqsədi
olaraq informasiyanın sızması nəticəsində aşkar olunan
sənədlərin təhlili və izlənilməyən nəşri elan edilib. stənilən
şə
xs anonim mənbə qismində çıxış edə bilər.
lk sədası ABŞ-ın hərbi kəşfiyyat xarakterli
sənədlərin saytda verilməsi ilə bağlı olsa da, bizə aid
məsələ bir neçə ay sonra baş verdi: 2010-cu ildə noyabr
ayının sonlarında saytda ABŞ-ın 250 minə yaxın məxfi,
daxili diplomatik yazışmanın sənədləri yerləşdirildi.
Mərkəzi serverdən sızan materiallarda nəinki ABŞ
diplomatlarının,
hətta
xarici
liderlərin,
partiya
rəhbərlərinin və s. bir-birləri yaxud qonşu siyasi xadimlər
haqqında onlara açıqladığı (və heç də həmişə çox müsbət
63
olmayan) fikirlər də öz əksini tapır. Sənədlərdən bəzi
parçalara nəzər salaq:
1)
«The Quardian» qəzeti məxfi məktublardan
məlum etdi: a) Səüdiyyə Ərəbistan liderləri gizli şəkildə
ABŞ hakimiyyətindən
rana nüvə zərbəsi vurmasını
istəyirlərmiş;
b)
Rusiya
hakimiyyətinin
mütəşəkkil
cinayətkarlıqla əlaqələri varmış; c)ABŞ-ın KXDR-ın
süqutundan sonra vahid Koreya dövləti yaratmaq planları
mövcuddur.
2)
Beynəlxalq ictimaiyyəti ayrı-ayrı siyasi
xadimlərin,
diplomatların
tərəfdaşları
haqqında
söylədikləri fikirlər daha böyük marağa səbəb oldu.
64
Sənədlərdə
Putin
alfa-erkək
(orijinalda
alfa-
dog)adlandırılır və avtoritar idarə üsullarına görə Silvio
Berluskoni
ilə
müqayisə
edilir.
ABŞ-ın
Dövlət
Departamentinin həmin dövrdəki rəhbəri Xillari Klintonun
Argentinanın prezidenti Kristina Kirşneri prezident
seçilməsi ilə bağlı təbrik etdiyi an eyni vaxtlarda Buenos-
Ayresdəki əməkdaşlarına prezidentin ruhi sağlamlığına
dair sorğu göndərir. Saytda həmçinin Azərbaycan
Respublikasının prezidenti lham Əliyevin o dövrdəki rus
həmkarı Dmitri Medvedevin yüksək vəzifəli rus məmurları
arasında liderlik nüfuzuna malik olmaması haqqında
fikirləri də verilmişdi.Təbii ki, rəsmi şəkildə bu məlumat
inkar edildi, hərçənd reallıq bu fikirlərin düzgünlüyünü
sübut etdi və D.Medvedevin Rusiyanın mütərəqqi lideri
olacağına ümid bəsləyənlərin arzularının neçə puç
olduğunun biz hamımız şahidi olduq
22
.
22
http://www.warandpeace.ru/ru/news/view/53260/
,
http://lenta.ru/news/2010/11/28/leakit/
,
http://ruleaks.net/
və s.
65
ABŞ administrasiyası Vikiliksin saytında sənədlərin
yerləşdirilməsini ABŞ-ın xarici siyasəti və milli
təhlükəsizliyinə zərbə vurduğunu bəyan etdi. Fikirləri
səslənən bir çox siyasi xadimlər yazdıqlarını yaxud məxfi
söhbətdə bildirdiklərini dönə-dönə inkar etsələr də,
beynəlxalq ictimaiyyət bunlara bir o qədər inanmış
görünmür və Vikiliksin səbəb olduğu diplomatik
skandalırn bir sox siyasi xadim və diplomatların nüfuzana
bərpaedilməz zərər vurduğunu söyləmək olar.
Bəzi ekspertlər və tədqiqatçılar məxfi məlumatların
aşkarlanmasını müsbət dəyərləndirir və baş verənlərin
müasir diplomatiyanı daha açıq olmağa vadar edəcəyini
bildirirlər. Lakin unutmaq olmaz ki, məxfilik bir çox
hallarda
diplomatik
fəaliyyətin
uğurluluğun
ə
sas
şə
rtlərindən biridir (xüsusən münaqişəli vəziyyətlərdə
danışıqların aparıldığı hallarda) və ona daima ehtiyac
olacaq. Adi gündəlik həyatımızda da biz dəfələrlə evdə
başqaları haqqında öz fikir və mülahizələrimiz açıq şəkildə
ifadə edirik və bu normaldır. Həmin fikirlərin hamıya aşkar
66
olunması problemlərə səbəb olsa belə, daima rəsmiyyətçi
ola bilməyən insanlar yenə də sərbəst fikirlərini ifadə
etmək üçün «meydançalar» tapacaqlar. Ünsiyyət sırf quru
rəsmiyyətçilikdən ibarət ola bilməz və ən əsası, praqmatik
yanaşma nöqteyi-nəzərindən də səmərəli olmur. Sadəcə
olaraq, sürətlə dəyişən və texnologiyaların inkişaf etdiyi bir
dövrdə sənədlərin məxfiliyinə cavabdeh olan şəxslər,
struktur və qurumlarda öz standartlarına yenidən baxmalı,
işi yeni müstəvidə, ən müasir texnologiyalar və kəşflərin
tətbiqi ilə, daha ehtiyatlı, tədbirli şəkildə qurmağa
məcburdurlar.
Dostları ilə paylaş: |