Verbal nota– Nisbətən ikinci dərəcəli məsələləri əhatə edir
və gündəlik diplomatik məktublar dövriyyəsində daha çox
istifadə edilir. Üçüncü şəxs adından tərtib edilir, əvvəlində
gerb, sonunda rəsmi möhür vurulur, imzalanmır. Sol aşağı
küncündə göndərmə vaxtı, göndərildiyi ünvan göstərilir.
Sirkulyar nota –bir neçə şəxsə ünvanlanmış yaxud ümumi
dövr etmək üçün nəzərdə tutulmuş rəsmi informasiyanı
yaxud müddəanı ehtiva edən diplomatik nota.
Kollektiv nota –bir neçə ölkə tərəfindən uzlaşdırılmış
fikirlərin açıqlanması məqsədi ilə hər hansı hökümətə
ünvanlanır. Bu xüsusən mötəbər məktublaşma növüdür və
123
tək nüsxədə hazırlanır. Eyni vaxtda sənədi imzalayan
diplomatların hamısının iştirakı ilə görüş zamanı təqdim
olunur.
dentik nota –mötəbərlik səviyyəsi daha aşağıdır. Hər
diplomatik nümayəndəlik hökümətə öz notasını göndərir.
Mahiyyətjə notalar analoci olsa da, forma və detallarına
görə notalar fərqli ola bilər. Eyni zamanda göndərilməsi
mütləq deyil.
Manifest (proklamasiya) –çap olunmaq üçün nəzərdə
tutulan notadır.
Ultimatum –bir hökümətin digərinə qarşı irəli sürdüyü
tələbləri ehtiva edir. Sənəddə kəskin əks tədbirlər istisna
edilmir və bir çox hallarda müharibənin prelüdiyasına
çevrilir.
Etimadnamə – bir dövlət başçısının imzaladığı və digər
dövlətin başçısına ünvanlandığı, həmin ölkəyə bu və ya
digər şəxsi diplomatik nümayəndə qismində təyin edildiyi
barədə məlumatlandıran məktubu.
124
Diplomatik nümayəndə geri çağırıldıqda sonuncu dövlət
başçısına (yaxud xarici işlər nazirinə) geri çağırılma
sənədi təqdim edir.
llik siyasi hesabat–səfirliyin il ərzində yazdığı sənədlər,
arayışlar və dosyelər əsasında hazırlanır. Adətən bu
hesabatı səfirin təsdiq etdiyi plan əsasında rütbəli
diplomatik əməkdaş hazırlayır. Hesabatda səfirin təmsil
etdiyi dövlətlə çalışdığı dövlət arasında siyasi, iqtisadi,
elmi və mədəni əlaqələr məsələləri açıqlanır, ikitərəfli
münasibətlərin inkişaf meylləri təhlil olunur. Son zamanlar
səfirliyin illik hesabatında dövlətlərarası əmtəə dövriyyəsi
məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilir. Hesabatın təxmini
həcmi: strateji əməkdaşlıq ölkəsi ilə bağlı – 40 səh.,
digərləri ilə - 30 səh. Hesabata statistik və dygər xarakterli
materiallar da əlavə edilə bilər. Bir qayda olaraq, növbəti
ilin 15 fevral tarixindən gec olmayaraq təqdim edilir.
Siyasi məktub – X N, ölkə rəhbərliyinə fəaliyyət
göstərdiyi ölkə ilə bağlı önəmli və əlavə tədbirlərin
görülməsini tələb edən bir məlumat çatdırarkən səfirlik
tərəfindən hazırlanır. Siyasi məktub üçün səciyyəvidir:
125
a)
Mövzunun aktuallığı;
b)
Informasiyanın vaxt nöqteyi-nəzərindən aktuallığı;
c)
Hərtərəfli dərin təhlil;
d)
Səfirin təmsil etdiyi dövlətin, onun vətəndaşlarının
maraqlarının müdafiəsinə yönəlmiş konkret təkliflər
və mülahizələr.
Siyasi məktub xüsusi təhlil qrupu tərəfindən
hazırlanır və səfirin imzası ilə təsdiqlənir. Həcmi 4-10 səh.
Məlumat məktubu və arayışı–Bu tip sənədlərin dəqiq,
konkret tərtibat qaydası yoxdur. Onları formadan daha çox
bəhs etdikləri mövzu, mövzunun aktuallığı, istinad etdiyi
mənbələr səciyyələndirir. Faktlar, rəqəmlər, sitatlar dəqiq
olmalıdırlar. Bir qayda olaraq, mərkəzə göndərilməzdən
ə
vvəl səfirliyin diplomatik əməkdaşlarının müşavirisindı
nəzərdən keşirilirlər. Sadə, aydın dillə yazılır, dəqiq
başlığa, icraçının imzasına malik olur. Həcmi 5-10 səh.
Mətbuatın icmalı–aparılması halları: a) ölkəyə sğfirin
təmsil etdiyi dövlətdən yerli dili bilməyən nümayəndə
heyəti gəldikdə; b) müştərək səfirliklərdə səfirliyin
yerləşmədiyi dövlətdə baş verən hadisələr haqqında
126
məlumatlı olmaq üçün; c) səfir fəaliyyət göstərdiyi ölkənin
dilini bilmədiyi hallarda; d) X N yaxud səfirin xüsusi
tapşırığı əsasında konkret mövzu və konkret dövr üzrə
(seçki kampaniyası zamanı, münaqışə dövründə və s.).
Mətbuatın icmalında ölkənin aparıcı mətbuat orqanları
nəzərdən keçirilir, mətbu orqanın siyasi yönümü,
jurnalistin obyektivlik səviyyəsi qeyd edilir. cmal operativ
qaydada hazırlanır: gündəlik icmal həmin gün ərzində
səhər saat 10-11-ə qədər hazır olmalıdır. Adərən bu işi
gənc diplomatlara tapşırırlar.
Siyasi xarakteristika– ctimai-siyasi xadimin, diplomatın,
biznesmenin, elm, mədəniyyət xadiminin xarakteristikası
daxili yazışmanın önəmli sənəd növüdür. Bu tip sənədi
X N, digər nazirliklər, dövlət nümayəndə heyətləri tələb
edə bilər. Sənədini məqsədi bu və ya digər şəxs, onun
siyasi baxışları, xasiyyəti, əlaqələri və maraqları haqqında
dolğun təsəvvür yaratmaqdır. Xarakteristikanın mənbələri
qismində biografik sorğu kitabları, həmin şəxsin çıxış və
bəyanatları, məqalə və kitabları, onun haqqında mətbuatda
gedən materiallar, onunla söhbətlərin audio və video
127
yazıları çıxış edə bilər. Sənəddə şəxs haqqında konkret
anket məlumatları olsa da, bu anketdən daha geniş və fərqli
sənəd növüdür. Xarakteristikanın əsas hissəsini şəxsin
siyasi-ictimai baxışları, ölkədəki siyasi rolu və çəkisi
haqqında, həmçinin həmin şəxsin səfirin təmsil etdiyi ölkə
ilə əlaqələri, ölkəyə səfərləri barədə məlumatlar təşkil edir.
Şə
xsin pis vərdişləri, varsa, həyat yoldaşı barədə də
informasiya əks olunmalıdır. Sənəddə yalnız yoxlanılmış
faktlar olmalıdır.
Memorandum - Nisbətən az istifadə edilən sənəd
növüdür. Daha çox faktları, qərarları, rəyləri əks etdirir.
Ə
sas problemin hüquqi, yaxud aspektini işıqlandırır
(xüsusən gələcəkdə nəzərdə tutulan məsələ ilə bağlı).
Memorandumda problemin tarixi kökləri, əsaslandırılması,
tərəflərin arqumentləri göstərilir. Notadan fərqli olaraq,
memorandumda nə ünvan göstərilir, nə də komplimentlər
edilir.
“Non paper” (ingiliscədən “mövcud olmayan kağız” kimi
tərcümə olunur )–müasir diplomatik və siyasi praktikada
geniş tətbiq olunan sənəd növüdür. Adətən başlığı, imzası
128
olmur, hərçənd texniki yarımbaşlığı özündə ehtiva edə
bilər. Bu cür sənədlərin istifadəsi kifayət qədər sərbəst
şə
kildə yeni təklif irəli sürmək, qarşı tərəfin nəzərdən
keçirməsi üçün yeni elementləri daxil etmək imkanı verir.
Bir qayda olaraq, rəsmi sənəd qismində nəzərdən keçirilmir
və iş materialı kimi xidmət edir. Non paper sənədə hardasa
istinad yalnız müəllifin göstərilməməsi ilə qəbul edilib.
Sitat gətirmək, bəzən isə aşkar edilmə üçün nəzərdə
tutulmayıb (düzdür, istisna hallarda ictimai və siyasi
şə
rhlərin, bu və ya digər məsələ üzrə qiymətləndirmələrin
ə
ldə edilməsi vasitəsi kimi təklif edilir).
Bəyanat(latınca declaro – elan edirəm kimi tərcümə
olunur) - Dövlətin daxili və xarici siyasət prinsiplərini ifadə
edir yaxud konkret məsələyə dair münasibəti əks etdirir
(birtərəfli, ikitərəfli yaxud çoxtərəfli qaydada). Bəyanat
ə
ksər hallarda imzalanır, lakin iştirakmıların istəyindən
asılı olaraq, imzasız da qəbul oluna bilər.
Yekun akt (Acte final – fr.)– ştirakçıların mövqeyini əks
etdirməklə beynəlxalq toplantının işini yekunlaşdıran
sənəd. Özünün məzmun və hüquqi mahiyyəti baxımından
129
müxtəlif olur və bu müxtəliflik konfransın işinin xarakteri,
məqsəd və qayəsi, habelə gedişi ilə müəyyən edilir.
Beynəlxalq müşavirənin yekun sənədinə nümunə
kimi ATƏM-in Yekun aktını göstərmək olar.
Demarş (fr. Demarche - çıxış)–Hökumət, X N və
ya diplomatik nümayəndəlik tərəfindən digər dövlətlərin
hökuməti qarşısında edilən çıxışdır. Demarş öz formasına
(nota, memorandum və s.) və məzmununa (xahiş,
xəbərdarlıq) görə müxtəlif ola bilər. Beynəlxalq hüquq
normalarına uyğun olaraq Demarşda zor dili, hədə-qorxu
ola bilməz (BMT-nin Nizamnaməsinə ziddir).
Autent mətn (yun. əsl, ilk mənbədən doğan)–hər
hansı sənədin orijinal mətni. Beynəlxalq hüquqda
beynəlxalq müqavilənin mətninin son olaraq elan olunma
prosedurası mətnin autentliyinin müəyyən olunması
deməkdir.
Müqavilə 2 və ya daha çox dildə tərtib edildikdə, bir
qayda olaraq, onun son maddələrində göstərilir ki, bütün
mətnlər “eyni qüvvəyə malikdir”, yəni autent, eyni
dərəcədə orijinal hesab edilir.
130
ST FADƏ OLUNMUŞ ƏDƏB YYAT
1.
Eyyubov A. K. Diplomatiyanın əsasları. B., 2009
2.
Diplomatiya. Ensiklopedik lüğət. Bakı, 2005
3.
pə-sapa düzülməmiş incilər. Bakı, 1981
4.
Nuriyev S.S., Yusifova S. . Handbook on nternational
Relations. Bakı, 2012.
5.
Борунков А.Ф. Дипломатический протокол в России. М.,
2000.
6.
Валери Жискар д’Эстен. Власть и жизнь. М., 1990.
7.
Документы и материалы кануна Второй Мировой Войны.
М
., 1948
8.
Ковалев А.Г. Азбука дипломатии. М., 1993.
9.
Муратов
Э
.Н.
Дипломатические
документы
и
дипломатическая
переписка на английском языке. М.,
2001.
10.
Никольсон Г. Дипломатия. – М., 1941
11.
ПоповВ.И. Современная дипломатия: теория и практика.
М
. – 2004
12.
Расулзаде М..Э. Сборник произведений и писем. М., 2010.
13.
Сатоу Э. Руководство по дипломатической практике. М.,
1961.
14.
Соловьев Ю. Я. Воспоминания дипломата. М., 1959
15.
Юзефович Т. Договоры России с Востоком. СПБ., 1869
16.
www.ling-expert.ru/conference/langlaw1/langdiplomat.html
17.
http://diplomat-ceremonial.ru/diplomatia-drevnei-
grecii/mezhdunarodnye-obychai-v-epoxu-ellinizma.html
18.
http://azcongress.info/cat/67-aprel-2009/3959-2009_4_33
19.
www.BiblioFond.ru/view.aspx?id=23751
20.
http://www.rosbalt.ru/main/2013/04/12/1117241.html
21.
http://dic.academic.ru/dic.nsf/lower/14556
131
22.
http://www.warandpeace.ru/ru/news/view/53260/
,
http://lenta.ru/news/2010/11/28/leakit/
,
http://ruleaks.net/
23.
http://www.tinlib.ru/istorija/diplomatija_simona_bolivara/p8.p
hp
24.
http://telegraf.by/2012/03/monarhi-xxi-veka
25.
http://prezident.gov.az/articles
;
26.
http://deyerler.org/new/ru/print:page,1,7819-ibm-podarila-armii-ssha-
jelektronnyjj-perevodchik.html
27.
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=13&news_id=
211
28.
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=13&news_id=
1147
29.
http://az.trend.az/news/politics/2135582.html
30.
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=14&news_id=147&langua
ge=az
31.
http://mfa.gov.az/index.php?options=news&id=14&news_id=
150&language=az
32.
http://www.newizv.ru/politics/2013-12-11/194013-nashi-shtirlicy-
pogoreli-na-strahovke.html
33.
http://argumenti.ru/politics/2013/12/305236
132
Mündəricat
Müqəddimə…………………………………………3
1. Yazışmanın diplomatın fəaliyyətində
rolu və əhəmiyyəti……………………….................5
2. Diplomatın söh ehtiyatı
və diplomatik dil anlayışı……………………………..17
3. Stil (üslub) anlayışı, diplomatik
üslubun özəllikləri………………………………………35
4. Diplomatik sənədlərin təsnifatı…………………….55
5. Diplomatik sənədlərə qarşı
ümumi tələblər…………………………………………..69
6.
Diplomatik
sənədlərin
tərkib
hissələri…….………80
7.
ƏLAVƏ....................................................122
stifadə olunmuş ədəbiyyat…………………………..130
Mündəricat……………………………………………132
Dostları ilə paylaş: |