Dərs vəsaiti Bakı 2023

4.3. Poladın istehsalında fiziki-kimyəvi proseslər 
Polad əritmək üçün metallik şixtə, metallik əlavələr, 
flüslər və oksidləşdirici materiallardan istifadə olunur. 
Metallik şixtənin əsasını domna təkrar emal çuqunu və 
polad qırıntıları təşkil edir. Metallik şixtənin tərkibinə 
fılizlərdən bilavasitə bərpa ilə alınmış məhsullar və 
ferroərintilər də daxil edilə bilər. 

---

Çuqunun 
polada 
çevrilmesinin 
əsas 
mahiyyəti 
tərkibindəki karbon, silisium, manqan və fosforu qismən 
oksidləşdirmə yolu ilə posaya və qaz halına keçirməklə 
miqdarını azaltmaqdan ibarətdir. 
Poladı oksigensizləşdimək və legirləmək üçün ona 
metallik əlavələr - ferroərintilər verilir. 
Flüs olaraq əhəng daşı, boksid və çöl şpatı (flüorit) 
işlədilir. Əhəng daşı posanın əsasını təşkil edir, boksid ve çöl 
şpatı isə onun mayeaxıcılığını təmin edir. 
Oksidləşmə prosesləri soba atmosferinin qazvari oksigeni 
(qaz fazası) və ya sobaya verilən bərk oksidləşdiricilər (dəmir 
fılizi, aqlomerat, yayma prosesində alınan qəlpə - yanıq) 
hesabına aparılır. 
Dəmirin oksidləşməsi (oksigen təsiri ilə) aşağıdakı 
reaksiya üzrə gedir: 
[Fe] +1/20
2
= (FeO). 
Soba atmosferinin oksidleşdirici qazları metalla qarşılıqlı 
əlaqəyə girərək digər elementləri də oksidləşdirir: 
[Si] + 0
2
=( Sİ0
2
); 
[Mn] + 1/2O
2
= (MnO); 
[C] + 1/20
2
= CO. 
Aşqarların oksidləşməsi metalda həll olmuş oksigenin 
təsiri ilə də gedə bilər: 
[Si] + 2O =( Si0
2
); 
[Mn] + O =(MnO); 
[C] + O = CO. 
Dəmirə nisbətən oksigenə daha həris olan elementlər 
posanın tərkibindəki dəmir oksidi ilə oksidləşirlər: 
Si + 2 [FeO] = Sİ0
2
+ 2[Fe]; 
Mn + [FeO] = MnO +[Fe]; 
C + [FeO] = CO +[Fe]. 
Poladəritmə qurğusunda posanın altında (əsasən FeO ve 
CaO) və nisbətən aşağı temperaturda fosfor (metalın 
defosforasiyası) kənarlaşdırılır: 

---

2[P]+ 5[FeO]+4CaO = (CaO)
4
(P
2
O
5
)+5[Fe]. 
İç qarışıqlann oksidləşməsinin sonunda, dəmir oksidləri 
əmələ gəlməyə başlayır. Onlar poladda həll olaraq metalda 
oksigenin miqdarını artırır. Bu poladda plastiki deformasiya 
zamanı çatdaqların yaranmasına səbəb olur. Poladı oksigendən 
təmizləmək üçün ona dəmirə nisbətən oksigenə daha həris 
elementlər (oksigensizləşdiriciler) elavə edilir. Əmələ gəlmiş 
oksidlər posanın tərkibinə keçir. Oksigensizləşdirici kimi 
silisıum (ferrosilisium şəklində), manqan (ferromanqan), 
alüminium və qələvi-torpaq metallar işlədilir. 
Poladəridici aqreqatlarda oksıgensizləşmə bilavasitə 
metalın daxilində gedir: 
Si + 20 = Si0
2
; 
Mn + O = MnO; 
2Al + 30 = Al
2
O
3
. 
Oksidləşdirici atmosferli poladəritmə aqreqatlarında 
(məsələn, konvertorlarda, marten sobalarında) şəraitdən asılı 
olaraq diffuziyalı oksigensizləşmə (posala) prosesləri də gedə 
bilir. 
2[FeO] + Si = Si0
2
+ 2Fe; 
[FeO] + C = CO + Fe; 
3[FeO] + 2AI = Al
2
0
3
+ 3Fe. 
Posada FeO-nun miqdarı kəskin dərəcədə azalır və 
bununlada poladın keyfiyyəti yüksəlir. Kükürdün miqdannı 
azaltmaq üçün posanın tərkibində CaO-nun mıqdan artırılır və 
buna uyğun olaraq təknədə temperatur yüksəldilir. Kükürd 
sulfıd şəklində posaya keçir: 
[FeS] + CaO = CaS +[ FeO]. 
Lazım olduqda əritmə legirləmə ilə tamamlanır; bunun 
üçün polada legiriəyici elementlər qatılır. 
Oksigen-konvertor və elektrik-polad əritmə prosesləri ilə 
polad istehsalı perspektli polad əritmə metodlarıdır.