Dərs vəsaiti Bakı 2023

Turş marten sobalarında poladəritmə xüsusiyyətləri. 
Turş marten sobasında əsasi poladlara nisbətən az miqdarda 
qeyri-metal birləşmələrlə zibillənmiş yüksək və bircinsli 
möhkəmlik xassələrinə malik poladlar (alət, diyircəkli yastıq və 
başqa yüksək keyfiyyətli poladlar) əridilir. Əridilme əsası 
prosesdə apanlan mərhələlərlə üzrə gedir. 
Turş sobalarda poladəritmənin xüsusiyyətləri bunlardır: 
1) Turş sobalarda kimyəvi tərkibində, kənarlaşdırılması 
çətin olan kükürd və fosforun miqdarı (hər birindən 0,025%-dən 
az olm- aqla) azaldılmış şixtə və yanacaqdan istifadə edilməsi; 
soba adətən bərk şixtə ile işləyir, şixtənin metal kütləsinin 
30...40%-ni qınntılar (skrap) təşkil edir. Bu halda şixtənin 
tərkibində silisiumun miqdarı 0,5%-dən çox olmamalıdır, əks 
halda «qaynama» mərhələsi adi əritmə prosesi ilə müqayisədə 
gecikir. Turşuluğu yüksək olan posa örtüyü yüksək özlülüyə 
malik olduğu üçün karbonun yanmasına menfi təsir götərir. 
2) Əridilmə prosesində yaranan yüksək silisiumlu posada 
dəmir oksidlinin az alınması yüksək temperaturlarda hörgü 

---

materialından silisiumun bərpa edilməsini təmin edən yüksək 
miqdarda Si0
2
-li turş döşəmənin olması lazımdır: 
Si0
2
+2Fe = Si + 2FeO - 326,7 kC; 
Si0
2
+ 2C = Si + 2CO - 600 kC. 
Turş sobalarda bərpa olunmuş silisium aktiv 
oksigensizləşdirici rolunu oynayır. 
Marten 
prosesinin 
təkmilləşməsində 
və 
sürətləndirilməsində mühüm məsələ metal təknəsinin oksigenle 
üfürülməsinin tətbiqi ilə əlaqədardır. Marten sobasında polad 
əritmə proseslərində oksigenden istifade edilmənin iqtisadi 
əlverişli iki real yolu qeyd olunur. 
Birinci yol – üfürülən havanı 25. . .35%-ə qədər oksigen 
qazı ilə zənginləşdırməkdir. 
Metalın oksidləşmə qabiliyyətinin yüksəlməsi və 
yanmanın sürətlənməsi sayəsində ümumi əridilmə müddəti 
xeyli qısalır və sobanın məhsuldarlığı artır. Belə ki, üfurülən 
havaya 30% oksigen qatdıqda hər bir ton əridilən polada 55...70 
m
3
oksigen sərf edilir, əritmə müddəti 9 saatdan 3 saat 30 dəq-
dek qısalır, sobanın məhsuldarlığı 2,5 dəfədən çox artır, 
yanacaq sərfi hər birton polad hesabı ilə 150 kq-dan 92 kq-dək 
azalır. Üfürməni oksigenlə zənginləşdirmə və sürətli əritmə 
sobanın tağ hissəsini ifrat qızdırır, buna göre də onun yüksək 
odadözümlü materiallardan hörülmə- sini tələb olunur. 
İkinci yol - içqarışıqların oksidləşməsini sürətləndirmək 
məqsədiylə sobaya qısa müddətli oksigen verməkaən ibarətdir. 
Bu istiqamətdə sobanın maye metal təknəsıni su ilə soyudulan 
furmalarla texniki oksigenlə üfürmə (oksigen-konvertor 
prosesinə oxşar) aparmaq daha əlverişlidir. Üfürilən oksigen 
soba nın təknəsində içqarışıqların oksidləşmə müddətini kəskin 
azalmış olur, lakin sobada ayırılan qazlarda tozun miqdarını 5.. 
8 dəfə çoxaldır. Müasır poladəritmə müəssisələrində marten 
sobalarında oksigendən istifadə edilməsinin bu istiqamətləri 
birləşdirlməklə iki təknəli sobalarda ərilmə üsulu tətbiq edilir 
(şəkil 4.5). Sobanın tağ hissəsində hər iki təknənin üstündə 

---

qazyandıncılar 2 qoyulur və oksigen üfürmək üçün su ilə 
soyudulan furmalar
1
yerləşdirilir. Sobanın teknələrindən 
birində (məsələn, şəkildə solda) poladın 3 tərkibinin 
tamamlanması və içqarışıqların oksidləşməsi
4
getdikdə 
oksigen furmaları aşağı buraxılır və oksigen üfürülür. Burada 
əmələ gələn artıq istilik (təribində CO olan qazlarla) şixtənin 5 
yüklənməsi və onların qazyandırıcılar vasitə-silə əridilməsi 
aparılan ikinci təknənin atmosferinə keçir.
Şək. 4.5. İki təknəli sobanın sxemi: 
1 -
oksigen furmaları; 2 - qazyandırıcılar;
 3 -
maye polad,

4 -
posa; 5 - bərk şixtə 
Qızmar qazların istiliyi, eyni zamanda onların 
tərkibindəki dəm qazının yanmasından ayrılan əlavə istiliyin 
hesabına şixtənin qızması və əriməsı sürətlənir. İkinci təknədə 
şixtə əridildikdən və birinci təknədən maye polad buraxıldıqdan 
sonra qaz axınının istiqameti avtomatık deyişdirilir. İki təknəli 
sobalarda havaqızdırıcılara ehtiyac yoxdur; bu prosesde mühüm 

---

məsələ sobadan çıxan qazlann təmizlənməsı ve onlann 
istiliyindən səmərli istifade edilməsıdir İki təknəli poladəritmə 
sobalarının məhsuldarlığı iri oksigen konvertorlarının 
məhsuldarlığına yaxındır.