Dərs vəsaiti Bakı 2023

4.5. Əlvan metalların alınmasında gedən fiziki - kimyəvi 
proseslər 
Əvəz edilməz xassələrə malik alüminium, mis, nikel, sink, 
qurğuşun, qalay, titan və maqnezium kimi əlvan metallar 
nisbətən baha qiymətdə olmalarına baxmayaraq xalq tə- 
sərrüfatının müxtəlif sahələrində geniş istifadə edilir. Bununla 
yanaşı imkan daxilində əlvan metallar qara metallar və qeyri-
metallarla (məsələn, plastik kütlələrə) əvəz edilir. Onlar nəinki 
təmiz halda, həm də təmiz metala nisbətən üstün xassələrə 
malik müxtəlif ərintilərindən geniş istifadə edilir. 
Ağır və yüngül metal filizlərindən əlvan metalların alınma 
üsulları müxtəlifdir. 
Ağır əlvan metallann alınmasında pırometallurji və ya 
hidrometallurji metallurgiya proseslərindən istifadə edilir. 

---

Pirometallurji üsulun mahiyyetı filiz konsentratının 
əridilməsi və erintiden lazım olan metallik hissəni ayırmaqdan 
ibaretdir. 
Məsələn, 
misin 
pirometallurgiya 
üsulu 
ilə 
alınmasında əridilmiş mis konsentratı iki - alt (şteyn) və üst 
(posa) qatlarına ayrılır. Alt (şteyn) qat misli birləşmələrdən, üst 
qat isə boş süxuru təşkil edən müxtəlif oksidlərinin ərintisi - 
posadan ibarət olur. Misin alınması sonradan şteynin emalı ilə 
gedir. 
Hidrometallurji üsulda metal qələviləşmə ilə filizdən 
ayrılır. Bunun üçün metal suda həll olmayan birləşmələrdən 
kimyəvi reagentlər vasitəsilə suda həll olan duz halına keçirilir. 
Sonra elektroliz prosesi ilə alınmış məhluldan metal alınır. 
Məsələn, suda həll olmayan: 
CuCO
3
Cu(OH)
2
+2H
2
SO
4
=2CuSO
4
+3H
2
O+CO
2
(malaxit) 
tipli mis fılizinə kükürd turşusu ilə təsir etdikdə suda həll olan 
mis sulfat duzu ayrılır: 
CuC0
3
C
U
(0H)
2
+2H
2
S0
4
=2 CuS0
4
+ 3H
2
0 + C0
2
. 
Mis 
almaq 
üçün 
sonrakı 
proses 
məhlulun 
elektrolizindən ibarətdir. Boş süxur birləşmələri isə suda həll 
olmayan qalıq şəklində çöküntü verir. 
Yüngül əlvan metalların alınma üsullar; eyni bir prinsipə 
- metalların (məsələn, Al və Mg) əridilmiş duzlarının elektroliz 
prosesi İiə alınmasına əsaslanır. 
Mis istehsalı. 
Mis və onun ərintiləri insanlıq tərəfindən 
qədim zamanlardan istifadə edilir və bu mədəniyyətimizdə tunc 
dövri ilə qeyd olunub. Onun geniş tetbiq edilməsinə səbəb 
mühüm və vacib xassələrə - yaxşı elektrik və istilik keçmə, 
yüksək plastiklik, əla emal edilmə və yaxşı mexanıki xassəli 
texnoloji ərintilər əmələ gətirmək qabiliyyətli olmasıdır. Misin 
erimə temperaturu 1083 °C, qaynama - 2360°C. 
Təmiz misin datılmada möhkəmlik həddi yüksək deyil və 
220 MPa (22 kq/mm
2
) bərabərdir. Mis parametri a=3,61A° olan 
səthi mərkəzləşmiş kub kristal qəfəsə malikdir. Misin sıxlığı 
8,93q/sm
3
, bərkliyi isə dəmirin bərkliyindən iki dəfə azdır.

---